Δέκα χιλάδες Έλληνες ανακόπτουν τον Δράμαλη στο Άργος και τον Συντρίβουν στα Δερβενάκια.

" Ο ΔΕ (Θ.) ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ ευρισκόμενος είς τήν Τριπολιτζάν καί πληροφορηθείς τήν είσοδον τών εχθρών είς τήν Κόρινθον, έτι μάλλον κατεβόα κατά τών μελών του Εκτελεστικού Σώματος, και απέ­διδε τήν αίτίαν του κινδύνου τής Πελοποννήσου είς αυτούς, ώστε οί στρατιώται οί μετ' αύτού ήσαν έξηγριωμένοι. Άλλ' ό Π. Πατρών, ευθύς όπου έφθασεν είς τήν Τριπολιτζάν, μέ τό νά είδεν, ότι είς έκείνην τήν έποχήν έλαβε μεγάλην έπιρροήν ό Κολοκοτρώνης είς τους στρατιώτας, καί ότι είς έκεί­νην τήν περίστασιν ουδείς άλλος έδύνατο μάλλον εκεί νου νά χρησιμεύση είς τήν Πατρίδα, ήκούσθη μετ' αύτού, του υπέθρεψε τήν φιλοτιμίαν, του έβαλε προ οφθαλμών, ότι εκείνη ήτον ή στιγμή, καθ' ην έμελλε να επιτύχη κάί δόξαν και ει τι άλλο έπιθυμήση, εάν τρέξη, με όσους στρατιώτας έχει εις βοήθειαν της πατρίδος· και ούτως ό Κολοκοτρώ­νης, παραιτήσας όλα κατά μέρος τά παράπονα, έγραψε μετά της Γερουσίας εις όλας τάς επαρχίας της Πελοποννήσου, διά νά τρέξωσιν οί στρατιώται, και αυτός μετέβη εις τον Άχλαδόκαμπον, μέ όσους στρατιώτας είχε. Τον δέ Κ(απιτάν) Κολιόπουλον διώρισε νά προκαταλάβη τον στενόν δρόμον, Πόρταις λεγόμενον, κάί τά πέριξ έκεί μέρη, τους δέ Τριπολιτζιώτας στρατιώτας νά φυλάξωσι τον δρόμον του Τουρνικιού.
Οί δέ ευρισκόμενοι εις τους Μύλους Υψηλάντης, Πετρόμπεης και Κρεββατάς, μαθόντες την κατάβασιν του Κολοκοτρώνη εις τον Άχλαδόκαμπον, άνέβησαν και αυτοί έκεί διά νά συσκεφθώσι περι του ποιητέου. Όθεν απεφάσισαν διά τέ τό όχυρόν της θέσεως κάί διά την εύκολίαν των τροφών, νά μείνωσιν έκεί ολίγας ημέρας, ώστε νά συναχθώσι και άλλοι στρατιώται και ούτω νά καταβώσι πλησίον το Άργους. Έκεί εις τον Άχλαδόκαμπον απέστει­λαν μεσίτας εκ τών πλοίων, διά νά συμβιβασθώσι τά μέλη της Διοικήσεως· άλλ' ό Πετρόμπεης και Κολοκοτρώνης έζήτουν, νά αποβληθούν ό τε Θάνος Κανακάρης και ό Αναγνώστης Δεληγιαννόπουλος έκ του Εκτελεστικού, και ό Θεόδωρος Νέ­γρης και ό Ιωάννης Κωλέττης έκ τών Μινιστερίων οί δέ λοιποί νά έξέλθωσι τών πλοίων, νά συναχ­θώσι και τά λοιπά μέλη, κάί νά διοικώσι τακτικώς, και νά προμηθεύωσι τά αναγκαία, και θέλει ύποτάσσωνται όλοι εις την Διοίκησιν. Πλην δεν έξήλθον. Τό μεν διότι δεν έδέχοντο νά γίνη μεταλλαγή υποκειμένων εις τήν Διοίκησιν, τό δέ, διότι έφοβούντο τήν άγακάκτησιν τών στρατιωτών.
Οί δέ εχθροί, γενόμενοι κύριοι όλης της πεδιά­δος Ναυπλίου και Άργους. περιεφέροντο άνεμποδίστως μετά τών Ναυπλιωτών εις τά χωρία και έσύναζον τροφάς όθεν εύρισκον επειδή οί τών χω­ρίων κάτοικοι Έλληνες μέ τό νά έφυγον αιφνι­δίως, δεν έπρόφθασαν νά σηκώσουν όλον τον πράγμα τους.
Άφ' ού δέ συνήχθησαν εις τον Άχλαδόκαμπον ικανοί στρατιώται Έλληνες, ώστε συνεποσούντο όλοι δέκα περίπου χιλιάδες απεφάσισαν οί Καπιταναίοι νά καταβώσιν εις τους Μύλους του Άρ­γους και νά ένδυναμώσωσιν έκείνην τήν θέσιν, ώστε νά έμποδίσωσι τους εχθρούς, αν έπιχειρισθώσι νά προχωρήσωσιν εις τά μεσόγεια της Πελο­ποννήσου εξ εκείνου του μέρους. Ό δέ Κ(απιτάν) Κολιόπουλος, ενδυναμωμένος μέ ικανούς στρατιώ­τας, διωρίσθη νά φυλάττη τον άλλον δρόμον τον από μέρους τών Πορτών, και ούτω νά έχωσι τρό­πον τινά πολιορκημένους τους εχθρούς είς τό πε­δίον του Άργους, όπου δέν ήτον δυνατόν νά μείνωσι διά πολύν καιρόν διά τήν έλλειψιν τών τροφών. Εκείθεν λοιπόν οί Έλληνες συνεκρότησαν διαφόρους πολέμους μετά τών εχθρών, όρμώντες εις τά ταμπούρια των ώς λέοντες· αλλά τό ίππικόν του έχθρού εμπόδιζε τήν πρόοδον τών Ελ­λήνων είς τά πεδινά μέρη. Εις ένα δέ πόλεμον, έν ω οί Έλληνες ήσαν νικηταί είς τά ορεινά μέρη, και έτρεψαν τους εχθρούς είς φυγήν, κάί έφόνευσαν πολλούς εξ αυτών, ύστερον μέ τό νά έπροχώρησεν έν σώμα στρατιωτών Ελλήνων είς τον κάμπον, τους περιεκύκλωσε τό πολυάριθμον ίππικόν τών έχθρών, και έφόνευσαν περίπου 150 Έλληνας, όπου δέν έπρόλαβον νά φύγουν.
Έπέμενον δέ οί εχθροί είς τήν πολιορκίαν του φρουρίου του Άργους, έλπίζοντες ότι ευρίσκοντο έν αύτώ πολλά και μεγάλα πράγματα, και έστενοχώρησαν τόσον τους έν αύτώ 'Ελληνας, ώστε δέν ήδύναντο νά έχουν καμμίαν συγκοινωνίαν μέ τους έξω κάί έκινδύνευον, επειδή τους έλειπον και τροφαί, και νερόν κάί ύλαι πολεμικαί. Οί δέ έξωθεν Καπιταναίοι, άφ' ού έδοκί μασαν δις νά τους δώ­σουν τά αναγκαία και δέν έδυνήθησαν, απεφάσι­σαν νά πλησιάσουν διά νυκτός είς τάς θέσεις τών πολιορκούντων, νά συγκροτήσουν πόλεμον είς πολλά μέρη, διά νά βιάσουν τους εχθρούς ν' αφή­σουν έν μέρος του φρουρίου ελεύθερον, και εκεί­θεν νά όρμήσωσιν οί πολιορκούμενοι και νά φύγουν, τό οποίον και κατώρθωσαν και τους απήλλαξαν όλους χωρίς καμμίαν ζημίαν. Μετά δέ τήν φυγήν τών Ελλήνων είσήλθον οί εχθροί είς τό φρούριον, καί, επειδή δέν εύρον τί είς αυτό, τό πα­ραίτησαν παρευθύς, κάί κατέβησαν είς τό Άργος. Όντες δέ ύστερημένοι τών αναγκαίων περιεφέ­ροντο είς τά χωρία διεσκορπισμένοι, και ζητούντας τροφάς· οί δέ Έλληνες συνεχώς έκαμον ενέδρας, κάί έφόνευον, και ήχμαλώτιζον έξ αυτών μάλιστα ό Καπ(ιτάν) Τζόκρης μέ τους Άργείους στρατιώτας, οίτινες έγνώριζον κάλλιστα τάς τοπο­θεσίας, τους επροξένουν καθ' ήμέραν μεγίστην βλάβην. Έντρομοι λοιπόν οί εχθροί έκ τούτου, και βλέ­ποντες τήν άνδρείαν τών Ελλήνων άκαταμάχητον, άπελπίσθησαν άπό τό νά προχωρήσουν είς τά μεσόγεια της Πελοποννήσου άλλά ουδέ εκεί νά μείνωσιν έδύνατο δια την έλλειψιν των αναγκαίων. Όθεν απεφάσισαν νά όπισθοδρομήσωσιν εις την Κόρινθον, όπου δια θαλάσσης ήτον εύκολώτερον νά λάβωσι τροφάς, ή και άλλην βοήθειαν, η και νά έκστρατεύσωσιν εις τά μέρη της Αχαΐας. Διά νά άπαντήσωσι δε τους Έλληνας και νά έχωσιν ελεύ­θερον τον διά Κόρινθον δρόμον, άπέστειλεν ό Μαχ­μούτ Πάσας Δράμαλης τον γραμματικόν του εις τους Μύλους με προβλήματα τινα παράλογα, ότι νά προσκυνήσωσι, και ότι αυτός τους υπόσχεται αμνη­στίαν και άλλα τοιαύτα. Άφ' ού δε έλαβε περί τού­του την πρέπουσαν άπόκρισιν, τους έπρόβαλε μυστικά ό γραμματικός, τάχα ώς χριστιανός, ότι νά μένωσιν προσεκτικοί, και νά ένδυναμωθώσι καλώς εκεί είς τους Μύλους, διότι οί Πασάδες έχουν άπόφασιν νά ορμήσουν είς εκείνο τό μέρος. Άλλα τούτο ήτον απάτη, διά νά μεταφέρωσιν εκεί τά στρατεύ­ματα, και νά μή έμποδισθώσιν οί εχθροί είς τον δρό­μον της Κορίνθου. Οί Καπιταναίοι λοιπόν, μή έννοήσαντες την άπάτην, τον μέν γραμματικόν με πρόφασιν, ότι πρέπει νά συνομιλήσωσι και μετά των λοιπών προκρίτων, και ούτω νά τον δώσωσιν έκ συμφώνου μίαν άπόκρισιν, τον έκράτησαν εκεί, αυτοί δε έφρόντιζον νά ένδυναμώσωσι πρώτον τό μέρος εκείνο τών Μύλων μέ στρατεύματα ικανά, και έπειτα νά άφήσωσι τον γραμματικόν.
Οί δε εχθροί, χωρίς νά περιμείνωσι την επι­στροφή του γραμματικού, εκίνησαν την έπιούσαν ήμέραν πανστρατιά διά την Κόρινθον, και έφθα­σαν είς τά Δερβενάκια, όπου ήτον έστρατοπε δευμένοι ολίγοι στρατιώται έκ της Καρυταίνης μετά τού Κ(απιτάν) Αντωνίου Κολοκοτρώνη είς δε τά χωρία, Άγιονόρι και Στεφάνι λεγόμενα, πλησίον του χωρίου Κλένια, ευρέθη τότε αγαθή τύχη ό Υψηλάντης μετά του Καπ(ιτάν) Νικήτα (Σταματελοπούλου), κα μέ 500 περίπου στρατιώτας, οίτινες έπήγαινον νά προκαταλάβουν τάς θέσεις του Ίσθμού, και νά τον ενδυναμώσουν, διά νά εμποδί­σουν την δίοδον, τόσον τών προεισελθόντων εχθρών, όσων και άλλων εχθρικών δυνάμεων έξωθεν. Όθεν πρώτον είς τά Δερβενάκια συνεκροτήθη ό πόλεμος, και οί ολίγοι στρατιώται, χωρίς νά φοβηθώσι την πληθύν τών εχθρών, έμενον σταθεροί είς τάς θέσεις των, και έφόνευον πλήθος τών εχθρών, οίτινες ώρμουν νά περάσουν εκείνα τά στενά μέρη. Έφθασεν ή είδησις εις τό Στεφάνι, και εύθύς έτρεξεν ό Καπ(ιτάν) Νικήτας και έπρόφθασεν έν καιρώ εκεί, και έπροξένησε μέγα όλεθρον είς τους εχθρούς. "Ομοίως έτρεξαν και από τά λοιπά μέρη οί στρατιώται, πλην δεν έφθασαν έν καιρώ επειδή οί μέν τών εχθρών έπρόλαβον και έπέρασαν, παραιτήσαντες εκεί πλήθος ζώων φορ­τηγών μέ διαφόρους άπο σκευάς και τής καβάλας οί δέ Πασάδες, όπισθεν όντες του στρατεύματος, και ίδόντες την φθοράν τών έμπροσθεν, επέστρε­ψαν μέ πέντε χιλιάδας περίπου ιππείς καί, μέ τό νά έφοβού ντο, μήπως τους περικυκλώσουν οί Έλ­ληνες, ύπήγον έμπροσθεν το Ναυπλίου και έστρατοπέ δευσαν. Έμειναν δέ είς έκείνην τήν μάχην πεφονευμένοι υπέρ τάς τρεις χιλιάδας τών εχθρών, και έλαβον πλήθος λαφύρων οί Έλληνες. Μετά ταύτα ό μέν Κ(απιτάν) Νικήτας μετά τών στρατιω­τών του έπέστρεψεν είς τήν πρώτην του θέσιν είς τό Στεφάνι οί δέ λοιποί στρατιώται έμβήκαν είς τήν πόλιν του 'Αργους, και εύρον υπέρ τους 150 τών εχθρών πληγωμένους και αρρώστους, και πολλά ζώα και βαρέας άποσκευάς.
Οί δέ Πασάδες, έμφοβοι διά τήν φθοράν, όπου τους ήκολούθησε, και διά τήν διαίρεσιν τών δυνά­μεων τους, κάί ύποπτεύοντες, μήπως τους πολιορ­κήσουν οί Έλληνες έκεί, και τότε άφεύκτως έμελλε και αύτόί όλοι νά χαθούν διά τήν έλλειψιν τών αναγκαίων, και όσοι μετέβησαν είς τήν Κόρινθον μή έχοντες οδηγούς, απεφάσισαν άνευ αναβολής νά άναχωρή σωσιν εκείθεν, και όδηγηθέντες άπό τους εντοπίους ήκολούθησαν τον δρόμον τής Κλένιας, τον όποίον, ώς παράμερον ένόμιζον ότι είναι άπροφύλακτος. Άφού δέ έφθασαν είς τά στενά, όπου ήταν έστρατοπεδευμένος ό Νικήτας, όστις τους άφησε και έπροχώρησαν αρκετά, διά νά μή δύνανται νά όπισθοδρομήσωσι, συνεκροτήθη ό πό­λεμος, και οί εχθροί, μή δυνάμενοι μήτε νά διαφυ­λαχθούν, μηδέ νά φύγουν έφιπποι διά τό δύσβατον του δρόμου, οί μέν άφησαν τά άλογα τους, και έδοκίμαζον πεζοί νά αποφύγουν τον κίνδυνον, οι δέ έρριπτον τά όπλα κάί έφευγον, οί δέ στενοχωρούμενοι μεταξύ των είς τά στενά και άπό τήν πληθύν τών ίππων, έρρίπτοντο κάτω είς τους κρη­μνούς, κάί δέν έφρόντιζον διόλου, πώς νά άντισταθώσιν, άλλά πώς νά σωθώσιν ώστε οί Έλληνες έφόνευον πλήθος έξ αυτών. Ό δέ Κ(απιτάν) Νική­τας μέ τήν σπάθην είς τάς χείρας διέσπειρε φρίκην είς αυτούς, ομοίως και οί λοιποί στρατιώται ώρμησαν ώς είς άγέλην ζώων, και τους κατέσφαζον. Και έμεινεν είς έκείνην τήν μάχην ό ήμισυς αριθμός τών εχθρών πεφονευμένος και τινές τών Πασάδων οί δέ λοιποί διέβησαν κακώς έχοντες καί έφθασαν είς τήν Κόρινθον όδυρόμενοι και γυμνοί, επειδή όλα τά φορτηγά ζώα, έν οίς και 200 κάμηλοι, και όλαι αί άποσκευαί των έχθρών και πλήθος ίππων της καβάλας, έγιναν λάφυρα των Ελλήνων. Μετά την μάχην ταύτην ό Υψηλάντης και Κ(απιτάν) Νικήτας μετέβησαν εις τον Ίσθμόν, και ώχύρωσαν έκείνας τάς θέσεις, συνάξαντες και τους Δερβενοχωρίτας. "
Πηγές:
Παλαιών Πατρών Γερμανός
Απομνημονεύματα