"Και μείζον΄όστις αντί της αυτού πάτρας Φίλον νομίζει,τούτον ουδαμού λέγω." ΣΟΦΟΚΛΗΣ

Τετάρτη 2 Απριλίου 2014

        ΣΤΡΑΤΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΟΙ ΠΟΛΕΜΑΡΧΟΙ

ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ ΤΗΣ ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑΣ ΤΟΥ

 ΕΘΝΟΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

 


ΕΙΣΑΓΩΓΗ

H παρούσα μελέτη φιλοδοξεί να αναδείξει, κάποιες αθέατες πλευρές του 1821 και τους συντελεστές του, που αναμφισβήτητα συμμετέχουν στον Εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα και την ίδρυση του πρώτου ελληνικού κρατικού μορφώματος στο Μοριά αλλά μεγαλουργούν και με την εκτόξευση των Ελληνικών συνόρων μέχρι τη Λαμία. Η αναφορά όμως της σχολικής ιστορίας ή περιορίζεται σε μια γραμμή ή τους αγνοεί. Γι αυτό η ερευνητική προσπάθεια, αφού συνειδητά έστειλε το Μύθο και το Θρύλο για Ύπνο στράφηκε στα χειρόγραφα και στις πρωτογενείς της εποχής εκείνης, αρχειακές πηγές, για την καλύτερη δυνατή τεκμηρίωση του όλου εγχειρήματος. Με αυτά τα κριτή ια ο γράφων ερευνητής επέλεξε και προβάλλει τη δράση των τριών στραταρχών της Εθνεγερσίας, Καραϊσκάκη -Υψηλάντη-Γρίβα, και των τριών στρατηγών Μακρυγιάννη-Ανδρούτσου και Τάσου Καρατάσου..
Από την Γ΄ Εθνοσυνέλευση ψηφίζεται το Μάη του 1826 και με την συνηγορία του Προέδρου της, Ανδρέα Ζαΐμη, ο Καραϊσκάκης, «στρατάρχης και γενικός πληρεξούσιος επί των όπλων της Στερεάς Ελλάδος». Την Στραταρχία του λαμπρύνει η απελευθέ- ρωση σχεδόν ολόκληρης της Στερεάς Ελλάδος. Η στρατηγική του ευφυΐα και οι υπό τας διαταγάς του μαχόμενοι ικανότατοι πολέμαρχοι, στρατηγοί-σωματάρχες-οπλαρ χηγοί, άλλαξαν το γεωπολιτικό χώρο του Ελληνισμού κι αυτό φαίνεται πως δυσαρέ στησε κάποιους ξένους και ντόπιους παράγοντες.
 Όμως κάτω από τις έντονες πιέσεις και εκκλήσεις της Κυβέρνησης έρχεται στην Αττική για τη σωτηρία της από τις δυνάμεις του Κιουταχή και την απελευθέρωση της Αθήνας. Φτάνει στην Ελευσίνα και μετά στο Κερατσίνι, όπου στρατοπεδεύει, για να προωθηθεί, λίγο αργότερα,  προς τον Όρμο του Φαλήρου. Με την κάθοδο στην Αθήνα  η δύναμη του πολεμικού σώματός του ανέρχεται σε 12.000 άνδρες. Είναι δε το πολυ αριθμότερο και το πιο oργανoμένο κατά την διάρκεια της Επανάστασης του 1821.
Αποτελεί δε το μέγα στήριγμα για την ευνοϊκή και αποτελεσματική εξέλιξη του Αγώ να. Στόχος του Καραϊσκάκη είναι η απελευθέρωση της Αθήνας και  στη συνέχεια η α πελευθέρωση του Μοριά. Οι στόχοι αυτοί δεν θα πραγματοποιηθούν ποτέ, γιατί απρόσ μενα και τραγικά και κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες, ο Ήρωας έχασε τη ζωή του και ο υπόδουλος ελληνισμός τον ελευθερωτή του, το γιό της της καλογρηάς, τον Καρα ισκάκη. Την γνήσια μορφή έκφρασης του ιστορικού γίγνεσθαι και του ποιητικού μύθου και της τέχνης.
Ο ζωγράφος Θεόφιλος έλεγε, πως ήταν δύο φορές πιο μεγάλος από τον Αϊγιώργη. Ο Αχιλλέας Παράσχος βάζει το ασκέρι να τον ακολουθεί με παλικάρια από τη Ρούμελη, το Μοριά, τον Ψηλορείτη και την Πίνδο κι όλοι να κοι τάζουνε με σέβας, «τον Αρχηγό των Αρχηγών». Ο Παναγιώτης Σούτσος με το χορό ζητά να φέρουν το νεκρό του σώμα και να το τοποθετήσουν στην Ακρόπολη στα Προπύλαια για να αποχαιρετήσει «τους ομοίους του μεγάλους των αιώνων των αρχαίων». «Ο Μάρτυρας της Πίστεως και της Ε λευθερίας», ο «Μέγας».
Κι ο Παλαμάς τον θεωρεί ήρωα ποιητικό. Ο άγγελος και ο δαίμονας ήτανε μέσα του δίδυμο πρόσωπο. Ο αρχηγός και πρώτος καπετάνιος, ορθός αλύγιστος, όταν όλα τριγύρω του, πρόσωπα και πράγματα, στρατιώτες, και πολίτες έπεφταν γονατισμένοι, ο πατέρας. Κατά τον Παλαμά, αληθινά κατεβαίνει ο Καραϊσκάκης μέσα από τον χρόνο. Θεματοφύλακας αξιών και προσδοκιών του Γένους, ο Αχιλλέας της Ρωμιοσύνης που ζη στην άρρωστη σάρκα του της Φυλής η μοίρα. Εξάλλου ο ποιητής σε μια συνέντευξη του το 1923 είχε πη: «Ετοιμάζω το τραγούδι του Καραϊσκάκη. Αυτόν τον ήρωα τον θε ωρώ προσωπικότητα ισχυρή και περίπλοκη, γεμάτη αντιθέσεις. Δεν ξέρω αν απάνω στο θέμα αυτό θα πω τον τελευταίο λόγο εγώ. Αλλά απάνω στο πρόσωπο του Κα ραισκάκη συγκεντρώνω τα όνειρα της φυλής μου.
Ο θάνατος του Καραισκάκη σβήνει κάθε ελπίδα απελευθέρωσης του αλύτρωτου ελληνισμού. Πυκνές εχθρικές δυνάμεις πλημμυρίζουν τη Στερεά Ελλάδα που ζή εκ νέου την πλέον σκληρή Οθωμανική βαρβαρότητα. Όμως η άφιξη του Κυβερνήτη, την έκτη Ιανουαρίου 1828 πυροδοτεί την προσδοκία ευοίωνων εξελίξεων, όταν ανα λαμβάνοντας τα ηνία της Δοίκησης, στον μεν πολιτικό τομέα καταργεί το Βουλευτικό και ιδρύει αντί αυτού το Πανελλήνιο, στον δε στρατιωτικό, τιμά τον Πρίγκηπα Δημήτριο Υψηλάντη με τον βαθμό του Στρατάρχη σε όλα τα κατά ξηρά Ελληνικά όπλα, διατάσσει δε αυτόν να οργανώσει τον τακτικό στρατό. Ύστερα από τη σύνταξη του στρατιωτικού οργανισμού σχηματίζονται στην Τροιζήνα τέσερες χιλιαρχίες.     
Την πρώτη ωδήγησε ο Κίτσος Τζαβέλλας, τη δεύτερη ο Χριστόδουλος Χατζη Πέτρου Θεσσαλός, την Τρίτη ο Ιωάννης Στράτος Ακαρνάνας, την τέταρτη ο Διαμάντης Ζέρβας Σουλιώτης. Αυτές αφού παρέλαβε ο Στρατάρχης μετέβη στα Μέγαρα, όπου σχημάτισε τις άλλες πέντε χιλιαρχίες. Διόρισε δε σ΄αυτές χιλιάρχους τον Νικόλαο Κριζώτη Ευβοέ α, τον Βάσο Μαυροβουνιώτη, τον Τόλιο Λάζο Ολύμπιο, τον Γεώργιο Δυοβουνιώτη, και τον Διονύσιο Μορφόπουλο  Ιθακήσιο. Αυτοί όλοι, Χιλίαρχοι, αξιωματικοί και οπλίτες α ναμένουν ανυπόμονοι τη διαταγή εξορμήσεως για την απελευθέρωση της Ρούμελης επειδή όμως η έκδοσή της αργεί, στέλνουν με δυο εκαντόταρχους την κάτωθι αναφο ρά στη Σεβαστή Κυβέρνηση:
«Ότι λοιπόν ο στρατιωτικός οργανισμός δεν ενεργήθη, δεν μένει καμμία αμφιβολία ότι πάλιν η Σ. Κυβέρνησις δεν εφύλαξεν ισοσταθμίαν και δικαιο­σύνη εις όλα τα τέκνα της, και εις αυτό δεν μένει καμμία πρόφασις, διότι όλοι οι πολιτικοί όχι μόνον πληρώ νονται, οι ναύται πληρώνονται, οι τακτικοί παρομοίως, και μόνον οι δυστυ­χείς Ρουμε λιώται να μένουν τόσον καταφρονεμένοι, οι οποίοι πάντοτε εφάνη­σαν πρόθυμοι υπε ρασπισταί της πατρίδος και της Κυβερνήσεως; αυτοί, λέγομεν, οι οποίοι εθυσίασαν τα πάντα, τα οποία ως προς ειδότας είναι βέβαια περιττά.
Σ. Κυβέρνησις! απ΄ όπου θέλετε ημπορείτε να πληροφορηθήτε πόση ευτα­ξία βασι λεύει εις το στρατιωτικόν' ο πολίτης κάμνει ελευθέρως το εμπόριόν του, ο δε Έλλην κινδυνεύων εσθίει το ψωμί του με δάκρυα και στεναγμούς. Σ. Κυβέρνησις! όχι Έλλη νας να φέρης εις παρόμοιον στάδιον, αλλ' όποιον έθνος της Ευρώπης, ως και αυτόν τον Θεόν με τους αγγέλους, τολμούμεν, αφού τους αφήσης όχι επτά μήνας, αλλ' ένα, αδικημένους και καταφρονημένους, δεν ημπορούν να υποφέρουν. Αποστέλλομεν εις την Σ. Κυβέρνησιν τον εκατόνταρχον Βαγγέλην Ιωάννου και Κώσταν Λαγουμιστήν και δι' αυτών προσμένομεν εν τάχει την απάντησιν. Υποσημειούμεθα με σέβας βαθύ τατον.
                                Τη 15 Μαΐου 1829, εξ Αράχωβας.
             Οι οπλαρχηγοί
Γεώργιος Δυοβουνιώτη Μήτρος Λιακόπουλος
Νικόλαος Κριζώτης   Σπύρος Μίλιος Βάσος Μαυροβουνιώτης  Ιωάννης Κλίμακας Χριστόδουλος Χ. Πέτρου. Βασίλειος Μπούσπος Διονύσιος  Μορφόπουλος 
                                              και λοιποί αξιωματικοί»

Οι υπό τον Στρατάρχην τρείς συγκροτηθείσες χιλιαρχίες, μετά από οκτάμηνη πα ραμονή στα Μέγαρα αναλαμβάνουν δράση. Ο Κυβερνήτης εκδίδει διαταγή προς τον Υψηλάντη να εκστρατεύσει κατά της Στερεάς Ελλάδας με τρείς μόνον χιλιαρχίες, των Χιλιάρχων Γεωργίου Δυοβουνιώτη, Βάσου Μαυροβουνιώτη και Διονύση Μορφό πουλου και την εκ πεντακοσίων ανδρών προσωπικήν του φρουράν, υπό τον Νικό λαον Στράτον. Αυτή η δύναμη δεν μπορούσε να ελευθερώσει την Ανατολική Ελλάδα υποδουλωμένην από τριπλάσιο αριθμό Εχθρών. Επί πλέον δε η Θεσσαλία και η Εύ βοια, αν υπήρχε ανάγκη, ακώλυτα μπορούσαν να στείλουν επικουρικές δυνάμεις.
 Όμως η ανδρεία, η ευτολμία και τα στρατηγικά του επιχειρήματα συντέλεσαν να το επιτύχει. Η πολεμική μηχανή του Στρατάρχη, χιλίαρχοι, αξιωματικοί και οπλίτες, γεν ναίοι απαξάπαντες μαχητές, επέτυχαν το ακατόρθωτο. Εκτόξευσαν τα σύνορα στη Λαμία, κάμπτοντας κάθε εχθρική αντίσταση. Ανάγκασαν σε φυγή δύο πασάδες. Από τη Λειβαδιά τον Μαχμούτ Πασά για  τη Λαμία και από τη Θήβα τον Ουμέρ Πασά για την Εύβοια, όταν επιχείρησαν να ανακαταλάβουν τα απωλεσθέντα εδάφη.
Οι δέλτοι της Ιστορίας  προσδιόρισαν το γεωγραφικό χώρο της σύγκρουσης και τα ονόματα των μαχών που άλλαξαν τον γεωπολιτικό χώρο του ελεύθερου Ελληνισμού που αμέσως αναφέρονται: Μάχη και κυρίευσις της Μονής του «Αγίου Σεραφείμ» τουπί κλην «Δουμπώ» και του Στεβενίκου-Μάχη του Μαρτίνου-Μάχη του Ανυφορήτου-Μάχη των Θηβών-Μάχη Β΄των Θηβών Μάχη της Πέτρας.
Ο Δημήτριος Υψηλάντης, ο νικητής στρατηλάτης, ο ελευθερωτής της Ανατολικής Ελ λάδος και οι ηττημένοι αντίπαλοί του, στο Στρατόπεδο της Πέτρας την 13 Σεπτεμβρίου 1829, Οσμάν Αγάς και Ασλάν Μπουχουρδάρης, υπέγραψαν την «ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ 13 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ» και αναδιπλώθηκαν στη Λαμία.    
Αναμφίβολα όμως στη χορεία των Στραταρχών του Ιερού Αγώνα ανήκει και ο Θεό δωρος Γρίβας που είναι παντελώς άγνωστος στην ύλη της ιστορίας όλων των σχολι κών βιβλίων. Ο άνθρωπος πολεμική μηχανή που πρωταγωνίστησε για την ανάσταση του Έθνους των Ελλήνων, από την Κορώνη ως το Μέτσοβο.
Το δρόμο της έρευνας άνοιξε ο Δ.Γρ.Καμπούρογλου που διακηρύττει: «Μελετήσα ντες δέσμην ανεκδότων έγγράφων ανηκόν­των είς τον στρατηγόν Θεόδωρον Γρίβαν—εν οίς και διάφορα σχετικά σημειώματα και βιογραφία τις γραφείσα έπι τη βάσει άφη γήσεως του ιδίου—παρετηρήσαμεν εύθύς έξ άρχής μεγίστην αντίθεσιν μεταξύ αύτών και τών περί αυτού καί τών έργων του κοινώς Ιστορηθέντων.
Ό βίος του Γρίβα υπήρξε τρικυμιώδης καί πολυκύμαντος άπό τής νηπιακής του ηλικί ας. Γεννηθείς έν κινδύνοις, ανατρα­φείς μεταξύ κινδύνων καί συνυπάρξας ούτως ειπείν μετά των κινδύνων, άπέκτησε τραχύτητα τινα χαρακτήρος, ήτις όμως ολίγον έπέδρα σεν εις την φυσικήν αγαθότητα της ψυχής του, ή τις διέκρινεν αυτόν μέχρι της τελευτής του.
«Βορειάς» ύπό των ποιητών αποκαλούμενος, δια το οξύ και όρμητικόν αυτού κατά την στιγμήν της ενεργείας, πολλάκις έθεάθη συγκινούμενος μέχρι δακρύων είς την άνάγνω σιν συγκινητικών έπεισοδείων Ιστορίας, με την άνάγνωσιν των οποίων ήρέσκετο νά διέρχηται τάς μακράς χειμερινάς νύκτας έν τη οικογενεία του. Άμοιρών παιδείας, ένεκα της εποχής της γεννήσεώς του και των περιστάσεων τού βίου του, είχε φυσικήν στωμυ λίαν και ετοιμότητα πνεύματος εξαιρετικήν, δι' ών πολλάκις άντεπεξήλθεν επί σοβα ρών ζητημάτων κατά των δεινότερων του κοινοβουλίου ρητόρων. Γενναίος και ριψοκί νδυνος μέχρι παρατόλμου, διετήρει εν ώρα κινδύνου ψυχικήν άταραξίαν, ήτις διακρί νει τον καλόν στρατηγόν κατέχων δε εις βαθμόν άπίστευτον τό μυστήριον του νά έμβά λει, εις τους περί αυτόν την είς εαυτόν πεποίθησιν, πολλάκις δι' όλιγίστων διεπράξατο μεγάλα, ώστε δικαίως εθεω­ρείτο ό άνήρ των έκτακτων έργων. Δημοτικός και προση νής προς πάντας, ητο υπερήφανος μέχρις άλαζονείας, όπου ήθελεν απαντήσει εγωϊ σμόν ή έπαρσιν. Εραστής της δόξης ακόρεστος, την οποίαν πάντοτε έπεδίωξε, συνε τάχθη πάντοτε μετά του λαού και υπήρξεν ανέκαθεν ό θερμότερος υπερασπιστής και προστάτης των εθνικών δικαιωμάτων και ζητημάτων, έργω καί λόγω. Άμνησίακος εις άκρον ουδέποτε άνεμιμνήσκετο άδίκημά τι άμα ό άδικών αυτόν ήθελε τω ζητήσει συγ γνώμην, συνέ­δραμε δε πάντοτε τήν δυστυχίαν καί ότε κατά τό 1856 σιτο δία μεγίστη ένέσκυψεν εις Άκαρνανίαν, έκένωσε μέχρις όβολού τά θυλάκιά του καί ήγόρασε τά σιτηρά του Δημοσίου έν Βονίτζη τά όποία διένειμεν εις τον πεινώντα λαόν.
Έπιχειρών άείποτε μεγάλα, ουδέποτε άμφέβαλε περί των αποτελεσμάτων, καθόσον ειχε τοιαύτην εις εαυτόν πεποίθησιν, ώστε ουδέποτε άπεθαρρύνετο έκ τών μεσολα βούντων εμποδίων ή δυσχερειών τά όποία έφρόνει ότι θά ύπερενίκα επιτέλους. Κα τευθυνόμενος κατά την 8βριανήν έπανάστασιν έκ Βονίτζης εις Βάλτον παρηκολουθεί το ύπό μόνον 300 ανδρών. Εις Λουτράκι της Ακαρ­νανίας επληροφορήθη ότι οί άντε παναστάται ήσαν υπέρ τους 700. «Ποιοί θαρρείς, είπεν εις τον ύπασπιστήν του, ότι εί-  ναι» οί περισσότεροι, ήμείς η οί αντίπαλοί μας;» «Άλλ' εκείνοι είναι 700 και ημείς μό νον 300» άπεκρίθη ό Α ξιωματικός.—«Και έμένα "λοιπόν για πόσους λογαριάζεις;» ήρώτησε μετά πεποιθήσεως ό Στρατάρχης.—«Άντί χιλιάδων Στρατάρχα μου» άπήντη σε με τά πεποιθήσεως ό υπασπιστής κατά την πεποίθησίν του ταύτην συνεμερίζοντο πάντες οί περί αυτόν ώς ανω­τέρω προείπομεν.
Ό διακαέστερος των πόθων αύτού ύπήρξεν ή συμπλήρωσις του έργου του 1821, ή άπε λευθέρωσις δηλαδή του γένους. Ή μοίρα εστέρησεν αυτόν της εύχαριστήσεως, του νά ίδη πληρουμένην την τοιαύτην ευχήν του, ή δέ Ελλάς οφείλει δικαίως νά θρηνεί επί τη άπωλεία του ανδρός, όστις είπερ τις και άλλος ηδύνατο και νά έννοήση και νά πραγμα τοποιήση τους εθνικούς πόθους.
Όλίγιστοι άνδρες του αγώνος έδρασαν ώς αύτός, άλλα και όλίγιστοι έποτίσθησαν με τό δηλητήριον της συκοφαντίας ώς αυτός.
Ή κατ' αύτού καταδίωξις δεν έληξεν ούδέ μετά του θανά­του αύτού· ή άντίδρασις δ' έξε δηλώθη παρά τίνων και είς την άπονομήν ταύτην συντάξεως προς την χήραν αύτού, και είς την άρνησιν ανεγέρσεως κενοταφίου έν Αθήναις δημοσία δαπάνη.»
 «Ή λευκή αύτού φουστανέλλα, λέγει περί τού Γρίβα, έκυμάτιζεν ώς φόρεμα υπερη φάνου Ανδαλουσίας. Αί λευκαί του χεί­ρες έκαλύπτοντο εκ δακτυλιδιών των ύπό την μάχαιράν του πεσόντων επισήμων Όθωμανών. Οί Τούρκοι δεν άναγνωρίζουσι σκλη ρότερον καί γενναιότερον έχθρόν, παρά τον Θεόδωρον Γρίβαν, ή δ' Ελλάς δεν έχει άρχηγόν έπικινδυνωδέστερον και κομματάρχην μάλλον άσυμβίβαστον. Μάχη ή φό νος, ειρήνη ή πό­λεμος, δέκα καθ' ενός η μάλλον εις κατά δέκα ολίγον σκοτίζουσι τον Γρίβαν. Ουδέποτε συνωμολόγησεν άνακωχήν μετά του σουλτάνου, και όταν βλέπη Τούρκον τον φονεύει άνευ πί­στεως, άνευ φόβου, και άνευ ευσπλαγχνίας. Πολλάκις κατάμονος έφώρμησε κατά των Δελήδων της εμπροσθοφυλακής. Ή ταχύτης των κτυ πημάτων, ή παράδοξος έπιτηδειότης του περί την χρήσιν του ίππου και των όπλων, πανικόν διέσπειρον είς τους μουσουλμάνους τρόμον, έζαναγκαζομένους είς φυγήν. Ό Γρίβας κατεδίωκεν αυτούς, και οί άδελφοί του, οι φίλοι, τά παλληκάριά του ήναγκά ζοντο διά να τον άποσύρωσι της κινδυνώδους του τόλμης, νά τω κλείσωσι την δίοδον, και παρά την θέλησίν του, νά όδηγήσωσιν αυτόν είς τό στρατόπεδον.» Μετά την πτώ σιν του Μεσολογγίου τά λείψανα της ενδό­ξου φρουράς του ώς καί μέγα μέρος τού στρα τού της Στε­ρεάς συνήχθησαν εις Ναύπλιον, εκεί δε ήσθάνθησαν την απ­όλυτον ανά γκην συνασπισμού και ώς τον καταλληλότερον κρίκον συνδέσμου έθεώρησαν τον Γρίβαν. Ό Γρίβας λοιπόν προσκληθείς ύπό της φρουράς Παλαμηδίου, έξωσάσης τον φρούραρχον Φώτον Μάραν, Εγένετο κύριος του φρουρίου
που ήταν στην Πόλι ξακουστό
Και του Μωριά Κολώνα
τον Μάϊον του 1826, διά της κατοχής του οποίου είχε πλέον είς χείρας του σχεδόν την τύχην όλης της Ελλάδος· και ουδέποτε καθ' όλον τον αγώνα ουδείς ποτε έλαβε την εύτυχίαν νά ίδη έξ έαυτού μόνου κρεμαμένην ούτως ειπείν την σωτηρίαν ή την κατα στροφήν της πατρίδος ολοκλήρου.
Όργισθείς ό Γρίβας απέπεμψε όργίλως τον απεσταλμένον του Ιμπραήμ ειπών: «Πήγαινε καί πες στον αφέν­τη σου οτι την άπάντησίν μου θά την λάβη άπό τό στόμα των κανονιών μου σαν τολμήση νά πλησίαση τό Ναύπλιον» .
Αναμφίβολα μεταξύ των πρωτεργατών της Εθνεγερσίας υπήρξε και ο απομνομονευ ματογράφος Στρατηγός, Μακρυγιάννης, του οποίου επιγραμματικά εκθέτουμε μερική από τη δράση του: "Από όλα αυτά καϋμένη πατρίδα, δεν θα σωθούνε τα δεινά σου, ότι σιδερώνουν την αρετή..."-"Ο Κολοκοτρώνης όμως.. κι ο Μεταξάς ...θέλουν και φατρί ες... από αυτούς προχώρησαν οι Αράπηδες."- Aναφορά του Στρατηγού Μακρυγιάννη στους Κληρικούς.-(Αρκαδιά-Τρ/τσά-Ναύπλιο-Αθήνα-Κορινθία-Γαστούνη-Θα μέ γδάρει ζωντανό σαν πρόβατο).-Ο Μακρυγιάννης συμβουλεύει τους αντάρτες -Ο εμφύλιος πόλε μος συνεχίζεται-Ο Μακρυγιάννης μεταβαίνει στην Τριπολιτσά-Επάνοδος Μακρυγιάννη στο Ναύ πλιο- Ο εμφύλιος πόλεμος συνεχίζεται στην κορινθία-Ο Μακρυγιάννης στη Γαστούνη-Αποστολή Μακρυγιάννη στην Αθήνα-Μακρυγιάννης-Ιμπραήμ-Μεσσηνία.-
Δυσαρέσκεια των υπερασπιστών του Νεοκάστρου.-Ο Μακρυγιάννης εξευμενίζει τη Φρου ρά-Οι Αιγύπτιοι αποβιβάζονται στη Σφακτηρία.-'Ηττα της Ελληνικής φρουράς. Παράδο ση των Παλαιών Ναυαρίνων-Έξοδος της φρουράς του Νεοκάστρου. Λυσσώδης επίθε ση κατά του Νεοκάστρου.-Προτάσεις παράδοσης. Πελοπόννησος-Ιμπραήμ-Μακρυγάν νης.-Απαιτήσεις της Φρουράς-Λει ψυδρία στο φρούριο-Συνομιλία Μακρυγιάννη και Ιμπραήμ-Διαπταγματεύσεις. Εναρξη παράδοσης των πολιορκημένων.-
Ο Ιμπραήμ μπαίνει στην Τριπολιτζά.-Ο Κολοκοτρώνης πανικοβάλλεται-Ο Στρατηγός Μακρυγιάννης συντρίβει τη Γνωμοδότηση του Αηττήτου του Ιμπραήμ.-Ο Μακρυγιάννης Επαγρυπνεί - Αναμένοντας τη Μεγάλη Σύγκρουση. Νυκτερινή επίθεση του Ιμπραήμ κατά των Μύλων-Απόκρουση αυτής.-'Αφιξη Ιμπραήμ στους Μύλους-Σχέδιο Δράσης των Ελλή νων.- Οργάνωση και κατασκευή αμυντικών έργων.-Γάλλοι αξιωματικοί επισκέπτο-νται το Μακρυγιάννη-Ο Μακρυγιάννης Διώχνει τα καΐκια. Διαμαρτυρίες.--Επίθεση επίλεκτων μαχητών υπό τον Μακρυ γιάννη κατά των Αιγυπτίων.-Γενίκευση της Εμπλοκής.-Λυσσώδης επίθεση Ιμ πραήμ. Δεύτερη έφοδος Ιμπραήμ-Υποχώρηση-Κατά τη διάρκεια της Μάχης, ο Γάλλος Ναύαρχος πηγαίνει στο Μακρυγιάννη.-Τότε κάνομεν και τρίτο γι ουρούσι-Ο Μήτρος Λιακόπουλος εμπλέκεται στη σύγκρουση-Λόχος τακτικού στρατού σπεύδει για βοήθεια-Τραυματισμός του Μακρυγιάννη-Μεταγωγή του Μακρυγιάννη στη Γαλ λική φρεγάδα-Ναύπλιο.-Τα αποτελέσματα της Μάχης.-Ο ηττημένος Ιμπραήμ έφυγε για την Τρίπολη. Οι μαχητές του Μακρυγι άννη του συνέτριψαν το Αήττητο-Τιμές που απονε μήθηκαν στο Στρατηγό Μακρυγιάννη.-Ο Μακρυγιάννης στους Κολοκοτρωναίους-Δυο Κυβε ρνήσεις  Πλιάτζικο.-" Τότε πήραν το φύσημά τους εις το βασίλειόν τους, εις την Καρύται να."-Να μη φαντάζεται να λέγη αίτιος «εγώ», να λέγη «εμείς». Ότι βάνανε όλοι τες πλά τες..." Οι Στρατηγικές Επιλογές Μακρυγιάννη Σώζουν το Ναύπλιο και την Επανάσταση στην Πελοπόννησο.-Εφύλιους πολέμους και φατρίες επιτηδεύεται ο Αρχηγός.-Αντενέρ γειες κατά του Μακρυγιάννη που οχυρώνει τους Μύλους.-Συμπλήρωση κτιστού οχυρώμα τος.-Επιδιορθώνονται οι παλιοί πύργοι.-Ο Γάλλος Ναύαρχος στους Μύλους. Επίσκεψη Μακρυγιάννη.-Η σπουδαιότητα της θέσης των Μύλων. Αφικνούνται στους Μύλους: Οι Κων. Μαυρομιχάλης, Δ. Υψηλάντης, Χατζημιχάλης.-Ο Ναύαρχος Δεριγνύ στον Μακρυ γιάννη-'Αφιξη Χατζηστεφανή.
Από την άλλη πλευρά, μεγάλη θεωρείται επίσης η προσφορά στον αγώνα του 1821 και άλλων στρατηγών. Όμως και σ΄ αυτούς η σχολική ιστορία, επί διακόσια παρά κάτι χρόνια, έχει επιδεικτικά γυρισμένη την πλάτη. Εξαίρεση φυσικά από τον γενικό κανό να, δεν θα μπορούσε να αποτελέσει ο Οδυσσέας Ανδρούτσος που ταυτίστηκε μόνο με τη μάχη στο χάνι της Γραβιάς. Όμως η ευσύνοπτη αναφορά στο πατριωτικό πολεμικό έργο του, θα αναδείξει τον άνδρα.-«Έν δέ τοις στενοίς των Θερμοπυλών καθ' δλον το 1821έτος έμποδίζοντα την είσοδον τών εχθρών. Είτα επισκευάζει την 'Ακρόπολιν τών Αθηνών, καταστρέφει διά τού λιμού τον Δράμαλην έν Πελοποννήσω, αποδιώκει, εύφυ ώς τον 'Ρεσίτ-Πασάν, επιχειρεί αιφνιδίαν έκπόρθησιν του Καράμπαμπα, λύει την πολι ορκίαν του Μεσολογγίου καί διώκει εκείθεν κακώς έχοντα τον 'Ομέρ-Βριώνην.- Συνερ γάζεται είς την Β'. 'Εθνικήν Συνέλευσιν εν "Αστρει, έκβάλλει της "Ρούμελης τον Περκό φτζαλην-Πασάν και τον στέλλει εις Λάρισσαν ιν' αποκεφαλισθεί, πολιορ­κεί επί οκτώ μήνας την Χαλκίδα και μικρού δείν έξεπόρθει αυτήν. Ένί λόγω, άπό μάχης εις μάχην και από κινδύνου εις κίνδυνον σπεύδων, διετήρησε πάντοτε άκμαίαν την έπανάσταση μέχρι της τελευταίας πνοής του.»
Η γέννηση του Οδυσσέα στην Ιθάκη.-Oπλαρχηγός Βοιωτίας, Φωκίδας, Δωρίδας, Πρωτοπαλλήκαρα.-Κλέφτες προετοιμασία για τον αγώνα.-Η Εθνεγερτική προσπάθεια-Τατάρνα-Χτύπημα Χασάν-Βεγη Γκέκα Συμπέρασμα-Πολεμι κή Δραστηριότητα.-Προσ- πάθεια του Οδυσσέα για ταυτόχρονη εξέγερση του Μωριά και της Ρούμελης.- Η μάχη στο Χάνι της Γραβιάς. Οι στρατηγικές ενέργειες του Οδυσσέα.-Πολεμικό συμβούλιο: Οδυσσέας-Πανουργιάς Διοβουνιώτης-Σχέδιον Μάχης–Θέσεις Μάχης. Ο Οδυσσέας με 120 πολεμιστές οχυρώνεται στο πλίνθιμο χάνι της Γραβιάς.-Πολεμικό σχέδιο του Ομέρ Βριώνη-Τρείς φάλαγγες-Έφιππος Δερβίσης προπορεύεται των εχθρικών στρατιωτι κών σχηματισμών.-Θάνατος του Δερβίση.-Αποκρούονται και οι τρείς λυσσώδεις επιθε τικές ενέργειες του Βριώνη.-Βριώνης-Πολεμικό Συμβούλιο-Επίπληξη-Νέα Επίθεση και ήττα-Κανόνια από Λαμία-Ηρωϊκή έξοδος του Οδυσσέα.-«Την επιούσαν της λαμπράς ταύτης ημέρας εισήλθεν o 'Ομέρ εις το μικρόν οχύρωμα τών Έλλήνων».-Αποτελέσμα τα της Μάχης.-'Η δαφνοστεφής εκείνη νίκη έσωσε την Ελλάδα.-H πρώτη των Ελλήνων Συνέλευσις έν 'Επιδαύρω, άνεκήρυξε τον Ό δυσσέα 'Αρχιστράτηγον πάσης της 'Ανατο λικής Ελλάδος. Αδικος-χαρακτηρι σμός-Νούτσος-Παλάσκας-Παραίτηση-Δρακοσπηλιά-Ανάγνωση Κυβερνητι- κών εγγάφων-Θάνατος Κομιστών-Κρίσεις.-Ο Οδυσσεύς απ­σύρ θη εις το κατά τον Παρνασσόν Κωρύκιον άντρον του. Επικήρυξη και Αφορισμός του. Κωρύκιον Άντρον Παρνασσός. Κωρύκιον-Ξέρξης-Φυσικόν οχυρόν-Οδυσέας-οργάνω ση ακρόπολης. Διαμονή οικογενείας-υποδοχή συζύγου στην Αθήνα.-Ο δυσσέας-συνά θροιση φόρων-Κυβέρνηση-Φαναριώται-Δολοφόνοι Οι Έλληνες Διχογνωμούν–Προε- τοιμασίες Σουλτάνου.-Σχέδιον Εισβολής Τουρκικών Δυνάμεων-Δράμαλης προς Πελο πόνησσο-Ρεσίτ προς Ανατολική Ελλάδα-Βριώ νης προς Δυτική-Ελλάδα-Επιστολή Ο- δυσσέα προς Πελοπονησσίους.- Η θορυβηθείσα κυβέρνηση ανακαλεί την έναντι 5000 γροσίων προγραφή του Οδυσσέα και πρό του κινδύνου γονυπετής του προσφέρει τον τίτλον του Αρχιστρατήγου που λίγοι στην Επανάσταση Καταξίωσαν.-Προσβαλόντες κατά την 28 αυγούστου 1822 τάς επελθούσας 9000 του Βαηράμ δ Βούσγος μετά πολεμι στών, ο Παρ. Κουρκουμέλης μετά 15 και ολίγιστοι άλλοι ηδυνήθησαν νά καταστρέψω σι πάντας τούτους.-Ο Οδυσσέας κατόπιν προσκλήσεως οχυρώνει την Ακρόπολιν-Υ δρευση. Τοπική συνέλευση προκρίτων και αρχιερέων χειροτονεί τον Οδυσσέα Αρχι στράτηγο της Ανατολικής Ελλάδος.- Ο Σωτήριος Διπλωματικός Ελιγμός του Οδυσσέα-Διαπραγματεύσεις-Λόγοι-Επιδέξιοι Χειρισμοί.- Ο Ρεσίτ πείθεται στους λόγους του Οδυ σσέα.-Έπιστολή του Όδυσσέως Ανδρούτσου προς τον Δημήτριον Υψηλάντην.-Προσ πάθεια κατάληψης του Αντιφρουρίου Χαλκίδος.-Ο Οδυσσέας προσκληθείς υπό των Μαυροκορδάτου, Βότσαρη, Μακρή σπεύδει στο πολιορκούμενο Μεσολόγγι. Το στρα τήγημά του οδηγεί τον Βριώνη σε άμεση λύση της πολιορκίας. Αποτελέσματα.-1823. Εισβολή Περκόφτζαλη Πλιάσα με 32.000 στην Ανατολική Ελλάδα. Στρατήγημα του Ο δυσσέα. Ανάκληση και αποκεφαλισμός του Πλιάσα στη Λάρισα.-«Ευβοίας άρχεις, Ελλάδος άρχεις»-Ο Οδυσσέας Πολιορκεί επί εξ μήνας το Φρούριο της Χαλκίδος. Απο τελέσματα. Aπόπειρες Δολοφονίας-Αίνος Χατζηβισβίζης-Αποκήρυξη Οδυσσέα έναντι 5000 γροσίων.-1824-Οδυσσεύς-Ναύπλιο-Προγραφή-Η κυβέρνηση με χρήματα του Δανείου αποσπά τους στρατιώτες του.-Η κυβέρνηση τον αγνοεί-Στρατολογεί-Ι.Μελάς 25000 γρ.-Επιλογή Απελπισίας. Η κυβέρνηση στέλνει τον Γούρα να συλλάβει τον Οδυσσέα, κηρύσσοντάς τον Προδότη.- «΄Ερχομαι εις σε τον πιστόν στρατιώτην και φίλον μου, ουδέν άλλο ζητών ή νά μεσιτεύσης εις την Κυβέρνησιν, όπως παύουσα την κατ' εμού καταδίωξιν μέ δικάση νομίμως· …» Γνώμη Ομέρ Πασά της  Καρύστου. «'Αλλ' έστι Δίκης οφθαλμός.» Κληροδοτήματα του Οδυσσέα.-Η χήρα του Οδυσσέως. Ο Γιός του Λεωνίδας -Αναφορά του Αδ. Κοραή.-
Aλλά και τα Μακεδονικά στρατεύματα,  υπό την την ηγεσία του Στρατηγού Καρατάσου, έχουν να επιδείξουν αξιόλογη συμμετοχή στον αγώνα της Εθνεγερσίας του 1821. Αυ τήν τη δράση επιγραμματικά εκθέτουμε:
Τάσος Καρατάσος-Αρχηγός των Μακεδονικών Ολυμπιακών Στρατευμάτων Τρίκερι-Καρατάσος-Γάτσος-Μαντώ Μαυρογένους.-Διαμαντής και Καρατάσος Στρατηγοί-Αν δρούτσος.-Προσωρινή Διοίκησις της Ελλάδος. Προς τους ευγενεστάτους προκρίτους της Ν. Ύδρας».-Μακεδόνες εναντίον Ευβοέων.-Διαμαντής Ολύμπιος-Βρυσάκια-Λιθά δα.- Καρατάσος-Μάχη Πλάκας και Πέτρας. Σύγκρουση Καρατάσου Και Ομέρ Πασά Ευβοίας.- Ο Καρατάσος σώζει τη Σκιάθο.- Γενικός Αρχηγός ο Καρατάσος.- O Μιχάλης Λαγουδάκος γράφει για τον Καρατάσο και τη μάχη της Σχοινόλακας.-
Τα Μακεδονικά-Ολυμπιακά Στρατεύματα στη Νότια Ελλάδα από το 1822-1829.-Απρί λης 1822-Καρατάσος-Γάτσος-Γέφυρα Μπαμπά-Νίκη-Σύσκεψη στο Μοναστήρι Αγίου Δι ονυσίου. Διαμαντής-Γούλας Δράσκου-Λιάκος-Μπίνος-Σκόπελο-Σκιάθο-Καρατάσιος-Γά τσος-Δουμπιώτης-Συρόπουλος Λάζος-Κώτας-Τζιάμης ΚαρατάσοςΘεσσαλία Ασπρο πόταμο-Μεσολόγγι.-1822- Μάχη της Πλάκας- Καρατάσος- Εύβοια.- Μάχη στα Βρυσάκι α-Νίκη.-Διαμαντής αρχηγός δυναμεων Χαλκίδος-Μάχη Λιθάδας.-Διαμαντής-Σύγκρου ση στα Καμάρια.-Η κυβέρνηση προβιβάζει στο βαθμό του στρατηγού, τους Καρατάσο και Διαμαντή Ολύμπιο-Κάρυστος-Χαλκίδα.Kριεζώτης-Δημητρίου-Τομαράς-κατά του Δι αμαντή Ολύμπιου-ήττα των Ευβοέων.-
Ανδρούτσος-Διαμαντής- Άρειος Πάγος-Τομαράς-Χαλκιάς-Βερούσης-Ξηροχώρι-Λεη λατούν-Σκοτώνουν-Αιχμαλωτίζουν Γυναικόπαιδα Μακεδόνων-Διαμαντής-Σκόπελο-Σκι άθο. ΣελήχΠασάς-Περκότσαφλης-Λάρισα-Στερεά-Βρυ- σάκια-Φάλαγγα-Ισμαήλ Μπότα-Λεχώνια-Τρίκκερι-Βασδέκης-Καρατάσος 2000 Μακεδόνες-Παναγιά-Γάτσος.-Μάχη Αλα τά.-Καρατάσος-Μακεδόνες-Σελήχ Πασάς-10.000 χιλ.-Κιουταχής προτείνει Ειρήνη.- Γε νικός Αρχηγός ο Καρατάσος.- Σώζεται η Σκιάθος.-
Ο Καρατάσος μετακινείται προς την Κάρυστο.- Οι πηγές αναφέρουν αυτά που δια δραματίστηκαν το 1824, όπου υπό την ηγεσία του Καρατάσιου συγκεντρώθηκαν αξιό μαχες δυνάμεις του επαναστατημένου Έθνους.- Όντας εμείς στην Αθήνα εμάθαμε ότι σηκώθηκεν ο Κολοκοτρώνης, Ζαΐμης, Ντεληγιαννέοι, Νοταραίοι, Λονταίοι σχεδόν όλη η Πελοπόννησος έναντίον των Νόμων.
Σε άλλο σημείο οι πηγές έντονα επισημαίνουν τον κίνδυνο που διατρέχει η επανά σταση: «Σύναξη Καρύταινας-σύνταξη επιστολής».-«Ελησμόνουν τον Πανελλήνιον Α γώνα και εχρησιμοποίουν την νομιζομένην ευφυΐαν και ρητορικήν, ελαυνόμενοι υπό της τοπικής αρχoμανίας».
Καρατάσος -Γκούρας κατά της Πελοπονήσου.- Τότε ο πολέμαρχος Γερο Καρατά σιος, ο δάσκαλος της πολεμικής τέχνης, αγανακτεί προ της γενικής αδιαφορίας και με 200 παλιούς συμπολεμιστές, οι άλλοι παρέμειναν υπό το Γάτσο, οχυρώθηκε στο χωριό Σχοινόλακα Μεσσηνίας, κατά του οποίου βαδίζει η εμπροσθοφυλακή του εχθρού.- Μακεδόνες του Καρατάσου-Ρουμελιώτες του Θοδωράκη Γρίβα-Άλλοι εκ Σα λαμίνος-Σπεύδουν στην Ύδρα. Αλλά και ο αρχιστράτηγος Κολοκοτρώνης βλέπων την διάλυσιν των Πελοποννησίων παρεκάλεσε κατ’ επανάληψιν την Διοίκησιν ν’ ανα καλέση εις Πελοπόννησον τον γενναίον Καρατάσιον με τα Μακεδονικά Στρατεύματα.
Καρατάσος–Μακεδόνες αρχηγοί-Αλβανός Ταχήρ Κονίτσας.- Διαμαντής Ο λύμπιος-Λιτόχωρο-Σύσκεψη Οπλαρχηγγών-Επιστολή προς Περραιβόν.
 Γκούρας-Μέγαρα-Καρατάσος-Εύβοια-Στρατιωτικό σχέδιο Καρατάσου-Ναυτική στήρι ξη Υδραίων-αποβίβαση στην Αταλάντη-Προσβολή των Νώτων του εχθρού. Κωλέττης Εύβοια-Γάτσος Αταλάντη-Μουστάμπεης-Τζιάμης Καρατάσος.-Καρατάσος-Μακεδόνες αρχηγοί-Τρίκκερι-Αποθήκες εφοδιασμού-Ταχήρ Κονίτσα-Νούρκα Σερβάνη-Σφαγή-νεκρός ο Σερβάνη-Αποκλεισμός Ευρίπου- Πελοπόννησος-Χαλκίδα-Καρατάσος Ναύ πακτο. Μακεδόνες-Κριεζώτης- Ανυφορήτης-Ομέρ- Μήτρος Λιακόπουλος-Γεροκαρατά- σος-Χιλίαρχος-Ναύπακτο-Ηθική αμοιβή-Γάτσος-Καρατάσος.Διαμαντής και Καρατάσος Στρατηγοί-Ανδρούτσος.