Προσφορά των Στρατηγών - Διαμόρφωση Κοινής Ιστορικής Συνείδησης.

Ό θεός έσωσε τους στρατηγούς μας και έδωκεν εις αυτούς , κάρτερίαν και ύπομονήν διά νά διευθύνουν τό κοινόν αίσθημα τών Ελλήνων και νά εμπνεύσουν θάρρος είς αυτούς. Αυτοί απε­φάσισαν νά χαθούν όλοι μέ τάς γυναίκας κάι τά παιδιά των παρά νά παραδοθούν πάλιν εις τους τυράννους των Τούρκους. Όλοι δέ και στρατηγοί και καπεταναίοι και οί άλλοι Έλληνες υπέφεραν μέ ύπομονήν και έπιμονήν τούς τραγικούς κάί πρωτο­φανείς φόνους, τάς αιχμαλωσίας, την κατοικίαν επάνω εις τούς βράχους, μέσα εις τά σπήλαια και εις τούς αγρίους και άβατους τόπους των βουνών, έπεσαν και έπνίγησαν εις τάς λίμνας, τούς βάλτους και εις τούς ποταμούς· έφόνευσαν μέ τά ίδια των χέρια τά μικρά παιδιά των, έγκρεμίσθησαν κάτω από τούς βράχους κάί άπέθαναν υπέφεραν την πείναν, την δίψαν, το κρύον, την ζέστην, την γυμνότητα και όλα τά άλλα κακά, όσα φέρει μαζύ του ένας τοιούτος άγριος και απελπιστικός πόλεμος. Αυτά είναι όλα τά πραγματικά γεγονότα της επαναστάσεως. Αλλά, κατά δυστυχίαν, τό σημερινόν πνεύμα των Ελλήνων, και μάλιστα των διδασκάλων, ούτε και γυρίζει να τα ίδη. Αυτοί αρέσκονται νά άναγινώσκουν λέξεις καλογραμμένος και γλαφυρός και δεν τους μέλλει δια τά πράγματα. Εις την σημερινήν γενεάν εύρίσκομεν το άσυλλόγιστον κα το άκριτον. Επιθυμεί νά άκούη και νά πιστεύη λόγια έβγαλμένα από το στόμα άνθρώπου γνω­στού της ημέρας· λέγει π.χ., ότι τούτο τό είπεν ό δείνα στρατη­γός, ό δείνα γερουσιαστής και βουλευτής και νομίζει, ότι έχουν άξίαν τά λεγόμενα· άλλα από τον λαόν, όστις τά έπραξε και τά διηγείται φυσικά δεν θέλει νά τά άκούση και νά τά αναγνώση διότι τους φαίνονται αφύσικα. Τά κατορθώματα της Ελληνικής επαναστάσεως έγειναν σχεδόν εις τους ιδίους τόπους και επάνω κάτω έχουν συγγένειαν μέ εκείνα των παλαιών Ελλήνων, άλλά δεν έπαλαίωσαν ακόμη διά νά φανούν και αυτά μεγάλα καθώς τά παλαιά· οί δέ καθηγηταί και οί άλλοι μάλιστα διδάσκαλοι διδάσκουν σήμερον εις τά σχολεία την Έλληνικήν νεολαίαν την παλαιάν τής πατρίδος των ίστορίαν, διότι φαίνεται έντρέπονται νά παραδώσουν και νά υμνήσουν τά νέα ανδραγαθήματα των πατέρων των.
Έκτός δέ τούτου, κατά δυστυχίαν, οί στρατιωτικοί μας δεν ευρέθησαν άνδρες πεπαιδευμένοι διά νά δυνηθούν νά γράψουν και νά διηγηθούν τά έργα των πώς τά έκαμαν, καί διά τούτο αί πράξεις των έπεσαν εις άλλα άτομα νά τάς γράψουν και νά τάς παραμορφώσουν. 'Ερωτώμεν τους πεπαιδευμένους και αυτούς ακόμη, οί όποίοι έως τώρα έγραψαν την Έλληνικήν έπανάστασιν νά μας ειπούν έάν ρίψη τις ένα κάδον γεμάτον νερόν εις τό πηγάδι και τον τραβήξη πάλιν επάνω γεμάτον νερόν, τί νερόν έβγαλεν; Εκείνο, τό όποίον είχεν ό κάδος όταν τον έρριψεν, ή έγέμισεν ό κάδος από τό πηγάδι; Εις τήν γεύσιν θά δοκιμασθή καί θά γνωρισθή αν τό νερόν είναι τού κάδου, ή του πηγαδιού. Τά γραφόμενα δεν φανερώνουν και τά πράγματα όπως αληθινά έγειναν. Οί γραμματισμένοι έχουν γεμίσει τά κεφάλια των από ιδέας, λόγους και πράξεις τών μεγάλων και πεπαιδευμένων πα­λαιών ανδρών π.χ. του Θεμιστοκλέους, του Έπαμινώνδα, του θουκυδίδου, του Ξενοφώντος, του Πολυβίου και λοιπών άλλων. Αυτοί όλοι σχεδόν νερόν έβγάζουν από τό πηγάδι των άλλ' ημείς θέλομεν νά ρίψωμεν τον κάδον μας άδειον διά νά τραβήξωμεν νερόν του πηγαδιού· θέλομεν δήλα δη νά μάθωμεν και νά γράψωμεν τά έργα του πολέμου απαράλλακτα καθώς τά έκαμεν ό Μαυρομιχάλης καί οί λοιποί Μανιάται καπεταναίοι, ό Θ. Κολοκοτρώνης, ό Καραϊσκάκης, ό Νικηταράς, ό Τσόγκας, ό Δ. Μακρής, ό Χ. Χατσηπέτρος και οί λοιποί· διά νά δυνηθώμεν δέ νά γράψωμεν και νά έχωμεν ίστορίαν άληθινήν πρέπει νά γράψωμεν και έκδόσωμεν αυτήν τώρα ότε αυτοί, οί όποίοι έπολέμησαν και έκαμαν τάς πράξεις ζουν ακόμη και τά έργα των δέν έλησμονήθησαν. Όσοι δέ ετοιμάζουν ίστορίαν διά νά τήν έκδόσουν μετά τον θάνατον εκείνων φοβούνται τό φώς διά νά μη ξεβάψη τά γραφέντα, αυτά είναι τά λεγόμενα άνήλιαστα, τά όποία ό ήλιος άμα τά ίδη τά ξεχρωματίζει."
Πηγές: Φωτάκος - Απομνημονεύματα.