Μάχη τής Άμπλιανης, κειμένης κατά τά δυτιχοβόρειον
τού Παρνασσού.
"Λαβόντες έκ νέου πολεμοφόδια οί Τούρκοι, έστράτευσαν διά τά Σάλωνα· ό Δερβίζ Πασάς μέ δύο χιλιάδας πεζικόν καί πεντακόσι ους ίππείς έστρατοπέδευσαν είς τάς θερμοπύλας, διά νά τηρή σουν έλευθέραν τήν είσοδον και έξοδον του στενού πρός έξοικο νόμησιν τού στρατοπέδου. Ό Ίσούφ Πασάς Μπερκόφτζαλης, καί Άμπάζ Πασάς Λίμρας μέ δεκατέσσαρας χιλιάδας πεζικόν, καί δύο ίππικόν έστρατοπέδευσαν εις τό Χάνι της Γραβιάς·τό στράτευμα τούτο έσύγκειτο άπό τεσσαρας χιλιάδας Τουρκαλβανούς, πέντε Μακεδονοθράκας καί επίλοιπους Άσιανούς· μία τοιαύτη δύναμις έπροξένησε πολύν φόβον καί άπελπισίαν εις τό ύπό τήν όδηγίαν του Πανουριά Έλληνικόν στρατόπεδον· άν δέν έπρολά μβανον τήν θέσιν ταύτην οι τέσσαρες οπλαρχηγοί, Δράκος, Δαγκλής Ζέρβας, καί Περραιβός μέ διακόσιους πεντήκοντα συντρόφους, έκινδύνευε νά ·σκορπίση ένθεν κακείσε, καί έκ τούτου νά συνέβη επομένως κατά τήν Φωκίδα καί Άνατολικήν Ελλάδα τρομερά σφαγή καί αιχμαλω σία διότι έμελλον νά ένωθώσιν αί δυνάμεις τής ξηράς μ' έκείνας τής θαλάσσης, αι όποίαι παρέ πλεαν είς τόν Κορινθιακόν κόλπον. Ή Πελοπόννησος ού μόνον δέν ην είς κατάστασιν νά δώση τινά έπικουρίαν, άλλ' έκινδύνευε καί ή Ιδία διά. τήν έσωτερικήν της άσυμφωνίαν καί διχό νοιαν, ώς έμπροσθεν ρηθήσεται μόνος ό οπλαρχηγός Ανδρέας Λόντος ήσθάνθη τόν προκείμε νον κίνδυνον, πέμψας πρό ήμερων διακοσίους στρατιώτας ύπ' όδηγίαν του οπλαρχηγού Πανα γιώτου Νοταρά· ό καλός ούτος πατριώτης ερέθισε πρός τούτοις καί τόν στρατηγόν Κίτζον Τζα βέλλαν (μέ τούς ύπό τήν όδηγίαν του εκατόν τριάκοντα όντας) διευθυνόμενον έκ Μεσο λογ γίου πρός τήν Διοίκησιν δι' ιδίας του ύποθέσεις, καί διά πολλών δεήσεων , υποσχέσεων, καί Ιδίας δαπάνης τόν υποχρέωσε ν΄ άπέλθη είς τό στρατόπεδον, ούτινος ό αριθμός των στρατι ωτών δέν υπερέβαινε των έννεακοσίων· ούτοι λοιπόν έτοποθετήθησαν εις δέκα όχυρώματα, ώς εφεξής· εις μέν τό κατά τό βόρειον πλάγιον, ό Νάκος Πανουργίας· είς τό δεύτερον καί τρί τον, κείμενα αμφότερα εις τήν πλατείαν οδόν, ό Γιώτης Δαγκλής, Διαμαντής Ζέρβας, Χρ. Περ ραιβός καί Βασίλειος Δαγκλής· είς τό τέταρτον, καί κατά τά μεσημβρινά πλάγια, ό Γεώργιος Δράκος· είς τό πέμπτον, ό Τούσα Ζέρβας· είς τό έκτον, ο Παναγιωτάκης Νοταράς μέ τον Κί τζον Τζαβέλλαν· είς δέ τά επίλοιπα, κείμενα προς τά υψηλά καί δυσμάχητα μέρη, διάφοροι αξιωματικοί καί στρατιώται, έκ τών αυτοχθόνων, οτινες έφ' όλης της διαρκείας τής μάχης δέν έχρησίμευσαν, ειμή, έπί του διωγμού τών έχθρών. Οι αξιωματικοί του Τζαβέλλα, Λάμπρος Ζάρμπας, Γεώργιος Ζίκου Τζαβέλλας Γιαννούσης Πανομάρας, καί Τασούλας, καί οί τέσσαρες ανδρείοι καί έμπειροπόλεμαι Σουλιώται, φέροντες μεθ' εαυτών καί εκατόν εκλεκτούς στρατι ώτας, δέν έκαταδέχθησαν νά όχυρωθώσιν, άλλ' έπολέμησαν μέ τους Μακεδονοθράκας τής αριστεράς πτέρυγος έκτός του όχυρώματος. Ούτω διατεθημένων τών Ελλήνων, κατά τήν δεκάτην τε-τάρτην Ιουλίου 1824 έτους, ημέρα Δευτέρα, έστράτευσαν κατ΄ αυτών οί ΄Οθωμα νοί, ώς εφεξής: περί τάς δύο ώρας τής ημέρας εν σώμα Τουρκαλβανών, συμποσούμενον άπό τρεις χιλιάδες εκλεκτούς στρατιώτας, ύπ' υδηγίαν τοΰ Άμπόζ Πασά καί χιλιάρ-χου Μπράχου Πρεβίστα, έσχημάτισε τήν δεξιάν πτέρυγα, ήτις πλησιάσασα είς τό πρώτον όχύρωμα πυρο βό λου βολής διάστημα έκάθησεν είς τό δάσος· ή αριστερά, οσα καί αύτη έκ τεσσάρων χιλιάδων Μακεδονοθράκων και ΄Ασιανών, οδηγούμενη έκ διαφόρων χιλιάρχων, τουρκιστί λεγομένων Μπινπασάδων, διευθύνθη κατά του έκτου, καί επίλοιπων όχυρωμάτων· το κέντρον, οδηγού μενον άπό τον Μπερκόφτζαλην μέ τό επίλοιπον πεζικόν καί Ιππικόν, πλησίασαν συγχρόνως είς τά δεύτερα καί τρίτα όχυρώματα, ύψώσαν τήν σκηνήν του, στήοαν δύο κανόνια, άνε παύ θη δι' εν τέταρτον τής ώρας· μετά τούτο άναστάντες άπαντες ταυτοχρόνως άρχισαν νά πυρο βολίζωσι κατά τό σύνηθες-άποπερατωθέντος του πυροβολισμού, απέσπασαν τά ξίφη έκ τών θικών καί ώρμησαν έκ συμφώνου κατά τών Ελλήνων άλαλαζοντες· οί ΄Ελληνες, θεωρούντες τά γινόμενα, έρεθίζοντο άλλήλοις· το μέγεθος του κινδύνου ηύξησε τήν άνδρείαν των, καί ό απελπισμός άνεπλήρωσε τό έπί λοιπόν πλησιάσαντα ώς έγγιστα τά στρατεύματα, άρχισαν οι ΄Ελληνες νά τά πυροβολί-ζωσιν άδιακόπως κοί εύστόχως· ή μανιώδης έπίθεσις καί ή πληθύς έφαίνοντο ακαταμάχητα· τρις έκ διαλειμμάτων έφώρ-μησαν πεζοί τε και ιππείς δια ν' άνοί ξωσι τήν όδόν, άλλ' έξώ-σθησαν μ΄ αίσθαντικήν των ζημίαν, μή δυναμένου το ιππικού προπο ρεύεσθαι· διότι εχαν Φράξη πρό ήμερων οί "Ελληνες τό πλάτος τής οδού μέ δένδρα ελάτων με γάλα· άφού μετά τρεις πεισματώδεις εφορμήσεις δενίσχυσαν νά προχωρήσωσιν, οπισθοδρο μήσαντες έτοποθετήθησαν εις τάς πλησιεστέρας προφυλακτικάς θέσεις, έξ ών άντεμάχοντο άδιακόπως διά των πυροβόλων όπλων και δύο κανονιών· κατά τήν ένδεκάτην ώραν, είς τών αξιωματικών του Πανουρια, Γεώργιος Καλμούκης, ερχόμενος εις έπικουρίαν άπό τό μέρος του Κωρυκείου άντρου (Άρνοστήλια) μέ διακόσιους συντρόφους, και όρμήσας κατά της αριστεράς πτέρυγος, εβαλεν αυτήν είς μικράν άταξίαν· ό Λάμπρος Ζάρμπας, Γεωργακης Τζσβέλλας, Γι αννούσης Πανομάρας, και Τασούλας, οιτινες άντεμάχοντο μ΄ αυτήν, ίδόντες τήν συγυσίν της, χωρίς νά της δώσουν τήν παραμικράν εύκαιρίαν, έφώρμησαν κατ΄ αυτής· μή δυνηθείσα ν' άν θέξη έτράπη εις φυγήν διευθυνθείσα πρός τό κέντρον· οι τό δεύτερον, τρίτον, και τέταρτον φυ λάττοντες όχύρωμα, ίδόντες τήν ήτταν της αριστεράς πτέρυγος, εξελθόντες έπέδραμον κατά του κέντρου, άλλ απήντησαν ίκανήν όνθίστασιν· διότι περιεστοιχήθησαν άπαντες διό τήν σω τηρίαν του άρχηγού των, όστις ορών τον κίνδυνον ίππεύσας αμέσως έφυγε δρομαίως, του ο ποίου τό παράδειγμα έμιμήθη όλον τό κέντρον· ή δεξιά πτέρυξ άντείχεν ακόμη, μολονότι είδε της αριστεράς και του κέντρου τήν ήτταν· ίσως διότι ό Νάκος Πανουρισς δέν έμιμήθη τό παρά δειγμα τών συναγωνιστών του· ό Κίτζος Τζαβέλλας, Γεώργιος Δράκος, Διαμαντής Ζέρβας, Χρ. Περραιβός, άφήσαντες είς τό κέντρον τόν Γ. Δαγκλήν, Τούσαν Ζέρβαν, και Βασίλειον Δαγ κλήν, πρός καταδίωξιν του έχθρού, έκινήθησαν κατά της δεξιάς πτέρυγος ένωθέντες μετά του Πανουρια· αύτη δέ οπισθοδρόμησε μέ πλειότερον τρόμoν, διά τε τήν άπομάκρυσιν τών συντρό φων και επακόλουθα δεινά τής έγγιζούσης νυκτός. Ήτον τωόντι απορίας άξιον τό νά έβλεπέ τις προ ολίγου ένα στράτευμα έκλεκτόν, ύπερήφανον, πομπώδες, πνέον φρίκην και παντελή όλεθρον τοις ΄Ελλησι, και μετ΄ ολίγον άνανδρον, ακροπρεπές, κατησχυμένον, κλίνον τόν τράχηλον είς σφαγήν, αιτούν γοερώς έξ ύψους βοήθειαν μέ τό άδιάκοπον άλλάχ, άλλάχ, άλ λάχ· ρίπτοντα τά όπλα κατά γης διά νά πλανά τούς ΄Ελληνας είς τό λάφυρα, και ύποκλέπτη τήν σωτηρίαν· φθάσαντες διωκόμενοι είς τό στενόν τής Γραβιάς, και μή δυνάμενοι πολλοί ο μού νά συντρέχωσιν ένεκα τής όδοιπορίας, τρόμου, και πληγών, επιπτον χαμαί και κατε πα τώντο άπό τούς ιππείς, οί πλείστοι ωθούμενοι άλλήλοις έκρημνίζοντο είς τούς βράχους· εν σώμα τής αριστεράς πτέρυγος, συμποσούμενον άπό έπτακοσίους Μακεδονοθράκας ύπ' όδη γίαν του Σουλεμάν Μπέη, αγωνιζόμενων νά ένωθή μέ τό κέντρον, έμποδίσθη παρά τών Ελλή νων, διωκόμενον δέ διά τίνος ράχης έφθασεν είς τό άκρον αυτής, όπου ήν υψηλός τις και πε τρώδης βράχος, βλέπον άμφοτέρωθεν κίνδυνον, έπρόκρινε νά ριφθή και κατασυντριβή είς τόνκρημνόν, παρά νά αιχμαλωτισθη καί θυσιασθή άπό τούς ΄Ελληνας· τά όστά αυτών θέλει ύπάρχουσι δια πολύν χρόνον. Τοιούτον τραγικόν διά τούς Τούρκους καί σωτήριον διά τούς ΄Ελληνας τέλος ελαβεν ή της ΄Αμπλιανης μάχη, ήτις νομίζεται ή σημαντικωτέρα καί κρισι μωτέρα διά τά προρηθέντα αίτια· έπεσαν εις ταύτην τήν μάχην (έκτός τών πληγωμένων υπέρ τάς τρεις χιλιάδας ΄Οθωμανοί· ουτε τό ήμισυ του στρατεύματος ήθελε σωθή, αν ό ήλιος έχά ριζεν εις τούς Έλληνας τό φως του διά μίαν έτι ώραν υπέρ τό προορισμένον· έκ των Ελλήνων έσκοτώθησαν εννέα, καί δώδεκα πληγωμένοι· ελήφθησαν σημαίαι είκοσιτρείς, δυο κανόνια, ή σκηνή του Πασά, πάμπολλοι ίπποι, ήμίονοι, όπλα, τροφαί, πολεμεφόδια, και διάφορα αλλα εί δη· διήρκεσεν ή μάχη αύτη ώρας οκτώ και εν τέταρτον. Διασωθέντων τών ΄Οθωμανών κατά τόν διαληφθέντα τρόπον είς τό έν Γραβιά στρατόπεδόν των, οι ΄Ελληνες, μολονότι έγνωρί σθησαν νικηταί καί τροπαιούχοι, άρχισαν νά οχυρώνωσιν έκ νέου τάς θέσεις των μέ περισσο τέραν άσφάλειαν, άλλας ν' άφήνωσιν άχρησίμους ούσας, καί μεταθέτονται είς άναγκαιο τέ ρας. Διότι ό Ίσούφ Πασάς Μπερκόφτζαλης έπρόσμενεν έκ της Θεσσαλίας ήμερα παρ΄ ήμέραν τεσσάρας χιλιάδας Τουρκαλβανούς, σκοπεύων διά της επικουρίας αυτών νά κινηθή καί έκ δευτέρου κατά τών Ελλήνων ό σκοπός του δεν έκτελέσθη διά τόν διαχυθέντα πανικόν φόβον είς τάς καρδίας του στρατεύματος του έκ της διαμνησθείσης μάχης· έφύλαττον όθεν αμφότερα τά μέρη τά ίδιά των στρατόπεδα, χωρίς νά τολμήση το εν νά κινηθή κατά του άλλου.
Έν τοσούτω μετ' ολίγας ημέρας έφάνησαν είς τό στρατόπεδόν αί εφημερίδες, τά Ελληνικά Χρονικά του Μεσολογγίου, τά όποια άναγνωσθέντα έτάραξαν πολύ τούς όπλαχρηγούς· διότι έλεγαν ότι ό Χρήστος Μακρής, (όστις ήν τότε είς τό Κράββαρι, δύο ήμερών μακράν της μά χης), καί ό Δήμος Σκαλτζάς (καί ούτος τεσσάρων ωρών, είς χωρίον Συγδίτζα προσευχόμενος μετά τών καλογήρων διά τήν νίκην) έτρεψαν είς φυγήν τους εχθρούς, καί οτι ό πρώτος τούς έδιωξε μέχρι Θερμοπυλών μέ τό ξίφος· ύβριζαν πρός τούτοις πολλούς άλλους, καί έξαιρέτως τόν Πέτρον Μαυρομιχάλην ώς Τουρκολάτρην κλπ ένώ αί θυσίαι της οικογενείας του φέρουσι τά πρωτεία τών υπέρ πατρίδος θυσιασθέντων δυσαρεστηθέντες διά τούτο κατά του Έφημερι δογράφου οί είς ΄Αμπλιανην οπλαρχηγοί έγραψαν προς αυτόν ώς εφεξής."
Πηγές: Χ.ΠΕΡΡΑΙΒΟΣ-ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ
ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ
ΠΟΛΕΜΙΚΑ
τού Παρνασσού.
"Λαβόντες έκ νέου πολεμοφόδια οί Τούρκοι, έστράτευσαν διά τά Σάλωνα· ό Δερβίζ Πασάς μέ δύο χιλιάδας πεζικόν καί πεντακόσι ους ίππείς έστρατοπέδευσαν είς τάς θερμοπύλας, διά νά τηρή σουν έλευθέραν τήν είσοδον και έξοδον του στενού πρός έξοικο νόμησιν τού στρατοπέδου. Ό Ίσούφ Πασάς Μπερκόφτζαλης, καί Άμπάζ Πασάς Λίμρας μέ δεκατέσσαρας χιλιάδας πεζικόν, καί δύο ίππικόν έστρατοπέδευσαν εις τό Χάνι της Γραβιάς·τό στράτευμα τούτο έσύγκειτο άπό τεσσαρας χιλιάδας Τουρκαλβανούς, πέντε Μακεδονοθράκας καί επίλοιπους Άσιανούς· μία τοιαύτη δύναμις έπροξένησε πολύν φόβον καί άπελπισίαν εις τό ύπό τήν όδηγίαν του Πανουριά Έλληνικόν στρατόπεδον· άν δέν έπρολά μβανον τήν θέσιν ταύτην οι τέσσαρες οπλαρχηγοί, Δράκος, Δαγκλής Ζέρβας, καί Περραιβός μέ διακόσιους πεντήκοντα συντρόφους, έκινδύνευε νά ·σκορπίση ένθεν κακείσε, καί έκ τούτου νά συνέβη επομένως κατά τήν Φωκίδα καί Άνατολικήν Ελλάδα τρομερά σφαγή καί αιχμαλω σία διότι έμελλον νά ένωθώσιν αί δυνάμεις τής ξηράς μ' έκείνας τής θαλάσσης, αι όποίαι παρέ πλεαν είς τόν Κορινθιακόν κόλπον. Ή Πελοπόννησος ού μόνον δέν ην είς κατάστασιν νά δώση τινά έπικουρίαν, άλλ' έκινδύνευε καί ή Ιδία διά. τήν έσωτερικήν της άσυμφωνίαν καί διχό νοιαν, ώς έμπροσθεν ρηθήσεται μόνος ό οπλαρχηγός Ανδρέας Λόντος ήσθάνθη τόν προκείμε νον κίνδυνον, πέμψας πρό ήμερων διακοσίους στρατιώτας ύπ' όδηγίαν του οπλαρχηγού Πανα γιώτου Νοταρά· ό καλός ούτος πατριώτης ερέθισε πρός τούτοις καί τόν στρατηγόν Κίτζον Τζα βέλλαν (μέ τούς ύπό τήν όδηγίαν του εκατόν τριάκοντα όντας) διευθυνόμενον έκ Μεσο λογ γίου πρός τήν Διοίκησιν δι' ιδίας του ύποθέσεις, καί διά πολλών δεήσεων , υποσχέσεων, καί Ιδίας δαπάνης τόν υποχρέωσε ν΄ άπέλθη είς τό στρατόπεδον, ούτινος ό αριθμός των στρατι ωτών δέν υπερέβαινε των έννεακοσίων· ούτοι λοιπόν έτοποθετήθησαν εις δέκα όχυρώματα, ώς εφεξής· εις μέν τό κατά τό βόρειον πλάγιον, ό Νάκος Πανουργίας· είς τό δεύτερον καί τρί τον, κείμενα αμφότερα εις τήν πλατείαν οδόν, ό Γιώτης Δαγκλής, Διαμαντής Ζέρβας, Χρ. Περ ραιβός καί Βασίλειος Δαγκλής· είς τό τέταρτον, καί κατά τά μεσημβρινά πλάγια, ό Γεώργιος Δράκος· είς τό πέμπτον, ό Τούσα Ζέρβας· είς τό έκτον, ο Παναγιωτάκης Νοταράς μέ τον Κί τζον Τζαβέλλαν· είς δέ τά επίλοιπα, κείμενα προς τά υψηλά καί δυσμάχητα μέρη, διάφοροι αξιωματικοί καί στρατιώται, έκ τών αυτοχθόνων, οτινες έφ' όλης της διαρκείας τής μάχης δέν έχρησίμευσαν, ειμή, έπί του διωγμού τών έχθρών. Οι αξιωματικοί του Τζαβέλλα, Λάμπρος Ζάρμπας, Γεώργιος Ζίκου Τζαβέλλας Γιαννούσης Πανομάρας, καί Τασούλας, καί οί τέσσαρες ανδρείοι καί έμπειροπόλεμαι Σουλιώται, φέροντες μεθ' εαυτών καί εκατόν εκλεκτούς στρατι ώτας, δέν έκαταδέχθησαν νά όχυρωθώσιν, άλλ' έπολέμησαν μέ τους Μακεδονοθράκας τής αριστεράς πτέρυγος έκτός του όχυρώματος. Ούτω διατεθημένων τών Ελλήνων, κατά τήν δεκάτην τε-τάρτην Ιουλίου 1824 έτους, ημέρα Δευτέρα, έστράτευσαν κατ΄ αυτών οί ΄Οθωμα νοί, ώς εφεξής: περί τάς δύο ώρας τής ημέρας εν σώμα Τουρκαλβανών, συμποσούμενον άπό τρεις χιλιάδες εκλεκτούς στρατιώτας, ύπ' υδηγίαν τοΰ Άμπόζ Πασά καί χιλιάρ-χου Μπράχου Πρεβίστα, έσχημάτισε τήν δεξιάν πτέρυγα, ήτις πλησιάσασα είς τό πρώτον όχύρωμα πυρο βό λου βολής διάστημα έκάθησεν είς τό δάσος· ή αριστερά, οσα καί αύτη έκ τεσσάρων χιλιάδων Μακεδονοθράκων και ΄Ασιανών, οδηγούμενη έκ διαφόρων χιλιάρχων, τουρκιστί λεγομένων Μπινπασάδων, διευθύνθη κατά του έκτου, καί επίλοιπων όχυρωμάτων· το κέντρον, οδηγού μενον άπό τον Μπερκόφτζαλην μέ τό επίλοιπον πεζικόν καί Ιππικόν, πλησίασαν συγχρόνως είς τά δεύτερα καί τρίτα όχυρώματα, ύψώσαν τήν σκηνήν του, στήοαν δύο κανόνια, άνε παύ θη δι' εν τέταρτον τής ώρας· μετά τούτο άναστάντες άπαντες ταυτοχρόνως άρχισαν νά πυρο βολίζωσι κατά τό σύνηθες-άποπερατωθέντος του πυροβολισμού, απέσπασαν τά ξίφη έκ τών θικών καί ώρμησαν έκ συμφώνου κατά τών Ελλήνων άλαλαζοντες· οί ΄Ελληνες, θεωρούντες τά γινόμενα, έρεθίζοντο άλλήλοις· το μέγεθος του κινδύνου ηύξησε τήν άνδρείαν των, καί ό απελπισμός άνεπλήρωσε τό έπί λοιπόν πλησιάσαντα ώς έγγιστα τά στρατεύματα, άρχισαν οι ΄Ελληνες νά τά πυροβολί-ζωσιν άδιακόπως κοί εύστόχως· ή μανιώδης έπίθεσις καί ή πληθύς έφαίνοντο ακαταμάχητα· τρις έκ διαλειμμάτων έφώρ-μησαν πεζοί τε και ιππείς δια ν' άνοί ξωσι τήν όδόν, άλλ' έξώ-σθησαν μ΄ αίσθαντικήν των ζημίαν, μή δυναμένου το ιππικού προπο ρεύεσθαι· διότι εχαν Φράξη πρό ήμερων οί "Ελληνες τό πλάτος τής οδού μέ δένδρα ελάτων με γάλα· άφού μετά τρεις πεισματώδεις εφορμήσεις δενίσχυσαν νά προχωρήσωσιν, οπισθοδρο μήσαντες έτοποθετήθησαν εις τάς πλησιεστέρας προφυλακτικάς θέσεις, έξ ών άντεμάχοντο άδιακόπως διά των πυροβόλων όπλων και δύο κανονιών· κατά τήν ένδεκάτην ώραν, είς τών αξιωματικών του Πανουρια, Γεώργιος Καλμούκης, ερχόμενος εις έπικουρίαν άπό τό μέρος του Κωρυκείου άντρου (Άρνοστήλια) μέ διακόσιους συντρόφους, και όρμήσας κατά της αριστεράς πτέρυγος, εβαλεν αυτήν είς μικράν άταξίαν· ό Λάμπρος Ζάρμπας, Γεωργακης Τζσβέλλας, Γι αννούσης Πανομάρας, και Τασούλας, οιτινες άντεμάχοντο μ΄ αυτήν, ίδόντες τήν συγυσίν της, χωρίς νά της δώσουν τήν παραμικράν εύκαιρίαν, έφώρμησαν κατ΄ αυτής· μή δυνηθείσα ν' άν θέξη έτράπη εις φυγήν διευθυνθείσα πρός τό κέντρον· οι τό δεύτερον, τρίτον, και τέταρτον φυ λάττοντες όχύρωμα, ίδόντες τήν ήτταν της αριστεράς πτέρυγος, εξελθόντες έπέδραμον κατά του κέντρου, άλλ απήντησαν ίκανήν όνθίστασιν· διότι περιεστοιχήθησαν άπαντες διό τήν σω τηρίαν του άρχηγού των, όστις ορών τον κίνδυνον ίππεύσας αμέσως έφυγε δρομαίως, του ο ποίου τό παράδειγμα έμιμήθη όλον τό κέντρον· ή δεξιά πτέρυξ άντείχεν ακόμη, μολονότι είδε της αριστεράς και του κέντρου τήν ήτταν· ίσως διότι ό Νάκος Πανουρισς δέν έμιμήθη τό παρά δειγμα τών συναγωνιστών του· ό Κίτζος Τζαβέλλας, Γεώργιος Δράκος, Διαμαντής Ζέρβας, Χρ. Περραιβός, άφήσαντες είς τό κέντρον τόν Γ. Δαγκλήν, Τούσαν Ζέρβαν, και Βασίλειον Δαγ κλήν, πρός καταδίωξιν του έχθρού, έκινήθησαν κατά της δεξιάς πτέρυγος ένωθέντες μετά του Πανουρια· αύτη δέ οπισθοδρόμησε μέ πλειότερον τρόμoν, διά τε τήν άπομάκρυσιν τών συντρό φων και επακόλουθα δεινά τής έγγιζούσης νυκτός. Ήτον τωόντι απορίας άξιον τό νά έβλεπέ τις προ ολίγου ένα στράτευμα έκλεκτόν, ύπερήφανον, πομπώδες, πνέον φρίκην και παντελή όλεθρον τοις ΄Ελλησι, και μετ΄ ολίγον άνανδρον, ακροπρεπές, κατησχυμένον, κλίνον τόν τράχηλον είς σφαγήν, αιτούν γοερώς έξ ύψους βοήθειαν μέ τό άδιάκοπον άλλάχ, άλλάχ, άλ λάχ· ρίπτοντα τά όπλα κατά γης διά νά πλανά τούς ΄Ελληνας είς τό λάφυρα, και ύποκλέπτη τήν σωτηρίαν· φθάσαντες διωκόμενοι είς τό στενόν τής Γραβιάς, και μή δυνάμενοι πολλοί ο μού νά συντρέχωσιν ένεκα τής όδοιπορίας, τρόμου, και πληγών, επιπτον χαμαί και κατε πα τώντο άπό τούς ιππείς, οί πλείστοι ωθούμενοι άλλήλοις έκρημνίζοντο είς τούς βράχους· εν σώμα τής αριστεράς πτέρυγος, συμποσούμενον άπό έπτακοσίους Μακεδονοθράκας ύπ' όδη γίαν του Σουλεμάν Μπέη, αγωνιζόμενων νά ένωθή μέ τό κέντρον, έμποδίσθη παρά τών Ελλή νων, διωκόμενον δέ διά τίνος ράχης έφθασεν είς τό άκρον αυτής, όπου ήν υψηλός τις και πε τρώδης βράχος, βλέπον άμφοτέρωθεν κίνδυνον, έπρόκρινε νά ριφθή και κατασυντριβή είς τόνκρημνόν, παρά νά αιχμαλωτισθη καί θυσιασθή άπό τούς ΄Ελληνας· τά όστά αυτών θέλει ύπάρχουσι δια πολύν χρόνον. Τοιούτον τραγικόν διά τούς Τούρκους καί σωτήριον διά τούς ΄Ελληνας τέλος ελαβεν ή της ΄Αμπλιανης μάχη, ήτις νομίζεται ή σημαντικωτέρα καί κρισι μωτέρα διά τά προρηθέντα αίτια· έπεσαν εις ταύτην τήν μάχην (έκτός τών πληγωμένων υπέρ τάς τρεις χιλιάδας ΄Οθωμανοί· ουτε τό ήμισυ του στρατεύματος ήθελε σωθή, αν ό ήλιος έχά ριζεν εις τούς Έλληνας τό φως του διά μίαν έτι ώραν υπέρ τό προορισμένον· έκ των Ελλήνων έσκοτώθησαν εννέα, καί δώδεκα πληγωμένοι· ελήφθησαν σημαίαι είκοσιτρείς, δυο κανόνια, ή σκηνή του Πασά, πάμπολλοι ίπποι, ήμίονοι, όπλα, τροφαί, πολεμεφόδια, και διάφορα αλλα εί δη· διήρκεσεν ή μάχη αύτη ώρας οκτώ και εν τέταρτον. Διασωθέντων τών ΄Οθωμανών κατά τόν διαληφθέντα τρόπον είς τό έν Γραβιά στρατόπεδόν των, οι ΄Ελληνες, μολονότι έγνωρί σθησαν νικηταί καί τροπαιούχοι, άρχισαν νά οχυρώνωσιν έκ νέου τάς θέσεις των μέ περισσο τέραν άσφάλειαν, άλλας ν' άφήνωσιν άχρησίμους ούσας, καί μεταθέτονται είς άναγκαιο τέ ρας. Διότι ό Ίσούφ Πασάς Μπερκόφτζαλης έπρόσμενεν έκ της Θεσσαλίας ήμερα παρ΄ ήμέραν τεσσάρας χιλιάδας Τουρκαλβανούς, σκοπεύων διά της επικουρίας αυτών νά κινηθή καί έκ δευτέρου κατά τών Ελλήνων ό σκοπός του δεν έκτελέσθη διά τόν διαχυθέντα πανικόν φόβον είς τάς καρδίας του στρατεύματος του έκ της διαμνησθείσης μάχης· έφύλαττον όθεν αμφότερα τά μέρη τά ίδιά των στρατόπεδα, χωρίς νά τολμήση το εν νά κινηθή κατά του άλλου.
Έν τοσούτω μετ' ολίγας ημέρας έφάνησαν είς τό στρατόπεδόν αί εφημερίδες, τά Ελληνικά Χρονικά του Μεσολογγίου, τά όποια άναγνωσθέντα έτάραξαν πολύ τούς όπλαχρηγούς· διότι έλεγαν ότι ό Χρήστος Μακρής, (όστις ήν τότε είς τό Κράββαρι, δύο ήμερών μακράν της μά χης), καί ό Δήμος Σκαλτζάς (καί ούτος τεσσάρων ωρών, είς χωρίον Συγδίτζα προσευχόμενος μετά τών καλογήρων διά τήν νίκην) έτρεψαν είς φυγήν τους εχθρούς, καί οτι ό πρώτος τούς έδιωξε μέχρι Θερμοπυλών μέ τό ξίφος· ύβριζαν πρός τούτοις πολλούς άλλους, καί έξαιρέτως τόν Πέτρον Μαυρομιχάλην ώς Τουρκολάτρην κλπ ένώ αί θυσίαι της οικογενείας του φέρουσι τά πρωτεία τών υπέρ πατρίδος θυσιασθέντων δυσαρεστηθέντες διά τούτο κατά του Έφημερι δογράφου οί είς ΄Αμπλιανην οπλαρχηγοί έγραψαν προς αυτόν ώς εφεξής."
Πηγές: Χ.ΠΕΡΡΑΙΒΟΣ-ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ
ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ
ΠΟΛΕΜΙΚΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου