Μάχη Β' των Θηβών.
Ο διαχυθείς φόβος εις τας καρδίας των Οθωμανών διά την προμνησθείσαν φθοράν των, τους έφερεν εις ακμήν ν' αφήσωσι τας θέσεις των και απέλθωσιν εις Εύβοιαν, αν Λόλιος τις Λαζόπουλος ονομαζόμενος δεν τους εμψύχωνε και εκ του ετέρου ο πασάς δεν έπεμπε νέαν επικουρίαν από εκατόν ιππείς και τριακόσιους πεζούς Τουρκαλβανούς, μισθούς και δώρα προς τους σημαντικωτέρους οπλαρχηγούς και μάλιστα προς τον Λαζόπουλον' όλα ταύτα εις τόσον βαθμόν φιλοτιμίας ύψωσαν τους Τούρκους, ώστ' αποφάσισαν να εκδικήσωσιν τον θάνατον των συντρόφων με πολλήν τόλμην' κατά την εικοστήν πρώτην όθεν του αυτού μηνός περί το λυκαυγές εφώρμησαν εκ συμφώνου κατά των Ελλήνων. Όσοι ήσαν τοποθετημένοι εις τα κατά τον Άγιον Θεόδωρον οχυρώματα προσέβαλον εκείνα του οπλαρχηγού Ιωάννου Ρούκη, διακείμενα εις τον ίδιον ζυγόν, και το του Σπύρου Μιλίου αρχηγού της του Στρατάρχου φρουράς, εκείνο του Πύργου και Πυρί, τα ερείπια της πόλεως τα οποία εφύλαττον οι οπλαρχηγοί Γιαννάκης Στράτ ος, Διονύσιος Μορφόπουλος και Γεώργιος Σκουρτανιώτης' το ιππικόν ίστατο εις τα όπισθεν του πεζικού, νομίζον άφευκτον την καταδίωξιν των Ελλήνων, επομένως και τον αφανισμόν αυτών εις το πεδίον παρά του ιππικού" το πράγμα δεν συνέβη κατά την επιθυμίαν των διότι και του Ρούκη και του Μίλιου τα οχυρώματα αντέκρουσαν ανδρείως την ορμήν των οι διαληφθέντες οπλαρχηγοί δεν εσάλευσαν διόλου από τα ερείπια μολονότι εφώρμησαν κατ' αυτών με πλειότερον θυμόν οι ανδρείοι Τουρκομακεδόνες' ο ίππαρχος Χατζή Χρήστος, στρατοπεδευμένος ων εις το κέντρον, και πλησίον του Στρατάρχου, αμέσως κατέλαβε τα άκρα του στρατοπέδου τηρών ελευθέραν την προς την Κάζαν διευθυνομένην οδόν από πολιορκίαν' ο Στρατάρχης, ιδών εκ του κέντρου τους εις τον ζυγόν του Αγίου Θεοδώρου αντιμαχόμενους Έλληνας, κινδυνεύοντες ν' αφήσωσι τας θέσεις των διά τον τριπλάσιον αριθμόν των εναντίον, έπεμψεν εγκαίρως εις επικουρίαν εκατόν είκοσι στρατιώτας υπ' οδηγίαν του οπλαρχηγού Ιωάννου Μπαϊρακτάρη Σουλιώτου' αλλά και διά ταύτης της δυνάμεως δεν εδυνήθησαν να τους αμπώσουν, έδωκαν μάλιστα αιτίαν να πλησίαση και παραταχθή το ιππικόν από τα όπισθεν διά περισσοτέραν εμψύχωσιν' το αυτό παράδειγμα ηκολούθησε παρευθύς και ο ίππαρχος, ασφαλίσας τα νώτα των Ελλήνων με είκοσι ιππείς κατ' αρχάς, αλλ' αμέσως προσεκάλεσεν όλον το ιππικόν το οποίον είχε διάταξη εις διαφόρους λόφους να παρατηρή τα κινήματα του εναντίου ιππικού" συσσωματωθείς επλησίασε προς το δεξιόν κέρας του πεζικού, διότι έβλεπεν αυτό κινδυνεύον από την ανδρείαν και πληθύν των Τούρκων. Η μάχη εγίνετο αμφοτέρωθεν πεισματώδης, τα φαινόμενα επρομήνυον την πλάστιγγα της νίκης κλίνουσαν εκ μέρους των Οθωμανών" πολλάκις από μικράς και απροσδόκητους συμπιπτούσας περιστάσεις προκύπτουν μεγάλα και σημαντικά κατορθώματα" καθώς συνέβη εις την παρούσαν μάχην εκ μέρους των Ελλήνων" δύο ιππείς Έλληνες, ο Γεώργιος Μανιάκης και Δημήτριος Σαλαχώρης, ιδόντες οκτώ Τούρκους ιππείς αποσπασθέντας εκ του ολικού ιππικού σώματος και διευθυνομένους βραδεί βήματι προς το Ελληνικόν διά να δώσωσιν αιτίαν μάχης με τον ακροβολισμόν, απεσπάσθησαν και οι μνησθέντες μετά τριών άλλων συντρόφων και διευθύνοντο προς εκείνους, σημαίνοντες με τούτο ότ' είναι προθυμότατοι εις την πρόσκλησίν των. Οι πρώτοι πλησιάσαντες επυροβόλησαν κατά των δευτέρων, ειπόντες ταυτοχρόνως τουρκιστί τους εφεξής λόγους. «Σήμερον Γκιαούρηδες, είσθε έρμαιον ιδικόν μας, ή ζωντανοί, ή σκοτωμένοι». «Μας εγνωρίσατε προ ολίγων ημερών», (απεκρίθησαν οι δεύτεροι) «θέλετε μας γνωρίσει και σήμερον καλύτερα, εις το σπαθί κρέμαται η νίκη και όχι εις τα λόγια». Μετά την απόκρισιν ώρμησαν κατ' αυτών με τα ξίφη εις τας χείρας" εκείνοι, άνευ τινός ανθιστάσεως διευθύνοντο προς τους συντρόφους" ο ίππαρχος, ή διά να σώση τους ριψοκινδυνεύσαντας, ή διά να δώση τον αυτόν τρόμον και εις όλον το ιππικόν του εχθρού, ορμά παρευθύς κατόπιν με τους υπολοίπους" ο εχθρός, αντί να παραταχθή εις μάχην, εβάλθη εις αταξίαν και επομένως εις φυγήν' απομακρυνθέντος του ιππικού από το πεζικόν, τρέπει και αυτό τα νώτα προς τους Έλληνας και ούτω διώκονται αμφότερα τα σώματα με πολλήν καταισχύνην έως των οχυρωμάτων' το αυτό παράδειγμα ηκολούθησαν αμέσως και οι περί τα ερείπια της πόλεως αντιμαχόμενοι Οθωμανοί' οι Έλληνες εν τοσούτω ενόμισαν ταύτην την νίκην ως δώρον ουράνιον' διότι η ανέλπιστος και μανιώδης ορμή των Τούρκων επρομήνυε τα νικητήριά των' εκτός της διαληφθείσης ανδραγαθίας του ιππικού, όλοι γενικώς οι Έλληνες εδείχθησαν ανδρείοι, κατ' εξοχήν όμως εγνωρίσθησαν οι τρεις οπλαρχηγοί, Ιωάννης Ρούκης, Ιωάννης Μπαϊρακτάρης Σουλιώτης και Γ. Σκουρτανιώτης Θηβαίος· διήρκεσεν η μάχη τεσσάρας ήμισυ ώρας, εν η εκ μεν των Ελλήνων απέθανον εννέα, επληγώθησαν, μεθ' ων συναριθμείται και ο ατρόμητος οπλαρχηγός Μήτρος Λιακόπουλος ο εξ Ολύμπου, του οποίου ο μεθ' ημέρας οκτώ θάνατος επροξένησεν αισθαντικήν λύπην εις όλον το στρατόπεδον διά την εις τα πολεμικά γνωστήν του ανδρείαν και εμπειρίαν' εκ δε των Οθωμανών εφονεύθησαν υπέρ τους εκατόν είκοσι, εκτός των πληγωμένων, των οποίων ο αριθμός δεν εγνωρίσθη.
Μολονότι ενικήθησαν οι Τούρκοι, αλλά δεν εδειλίασαν να συνάψωσι μάχην και την επιούσαν με την αυτήν πεισματώδη επίθεσιν, διά να αποπλύνουν το όνειδος της ήττης' οι Έλληνες, προσεκτικοί εις τα χρέη των και έτι μάλλον θαρραλέοι διά την νίκην, τους αντέκρουσαν εκ των οχυρωμάτων ανδρείως, ώστε μετά δύο ωρών πεισματώδη αμφοτέρωθεν μάχην, έστησαν εκ νέου το τρόπαιον οι Έλληνες' δεν υπήρχε παραμικρά αμφιβολία διά την ταχείαν διάλυσιν του οθωμανικού στρατοπέδου, εις του οποίου την καρδίαν διεπέρασε πανικός φόβος' αλλ' αι κατά του Στρατάρχου φανεραί αντενέργειαι της Κυβερνήσεως, όσον σημαντικώς έβλαψαν το Ελληνικόν, τόσον απροσδόκητος ωφέλησαν το οθωμανικόν στρατόπεδον και ιδού τα αίτια.
Ο πληρεξούσιος και πολιορκητής της Ναυπάκτου Αυγουστίνος Καποδίστριας έφερε μεθ' εαυτού ικανά χρήματα της Κυβερνήσως' όσα στράτεματα είχεν υπό την οδηγίαν του, τα εμισθοδότει κατά μήνα, μολονότι, αφού τον εγνώρισαν δειλόν και άπειρον διόλου της πολεμικής, ολίγην ευπείθειαν και σέβας απέδιδον εις το άτομόν του' όσα δε ωδηγούντο παρά του Υψηλάντη, ου μόνον του μισθού, αλλά και τροφής πολλάκις εστερούντο' οσάκις ανεφέρθη περί τούτου εις την Κυβέρνησιν, ελάμβανε πάντοτε αποκρίσεις πλήρεις υποσχέσεων άνευ τινός ενεργείας αγανακτήσαντες οι στρατιώται κατά της Κυβερνήσεως διά τας παθητικάς και αντιπατριωτικάς της πράξεις, μη δυνάμενοι προς τούτοις να υποφέρωσι περισσότερον την πείναν και γυμνότητα, διέλυσαν διά νυκτός το στρατόπεδον διευθυνθέντες μέρος εξαυτών εις την Κάζαν, οι πλείονες δε εις τας Θεσπιάς' βαθείαν λύπην εδοκίμασεν η ψυχή του Υψηλάντη διά την λιποταξίαν των στρατιωτών, την οποίαν άκων και μετά δακρύων ηκολούθησε και ο ίδιος, αλλά δεν ημέλησε να τους προσκαλέση και συγκέντρωση αμέσως με τους πλέον γλυκείς και καταπειστικούς λόγους" υπήκουσαν οι γενναίοι στρατιώται διά τε το προς τον Αρχηγόν σέβας και υπόληψιν, αγάπην προς τους οπλαρχηγούς και ιδίαν των φιλοτιμίαν, και έτι μάλλον, διότι εγνώριζαν πασιφανώς την πηγήν της αταξίας.
Αλλεπάλληλοι έντονοι αναφοραί εστάλησαν προς τον Κυβερνήτην παρά του Στρατάρχου Υψηλάντη, εκ των οποίων καταχωρίζομεν μόνον μίαν, εξ ης δύναται ευκόλως να συμπεράνη ο αναγνώστης την έννοιαν και των άλλων.
Αρ. 7935
Εξοχότατε!
«Λαμβάνω ήδη την εύκαιρίαν να αναφέρω λεπτομερώς την περιγραφήν των κατά την 7 τον τρέχοντος συμβάντων, των οποίων έδιδα είδησιν απλήν διά της αναφοράς μου, σημειούμενης υπό τον αρ. 7863, ως υστερούμενος τότε κάθε ησυχίαν.
Η σειρά των αναφορών, καθώς και η συνέχεια των αποστελλομένων εκ μέρους εμού και του στρατοπέδου, δεν άφησαν ανεξήγητον προς την Εξοχότητά σας κάθε περίστασιν, προμηνύουσαν άφευκτον την επικίνδυνον θέσιν και του στρατού και των εγκατοίκων από την αργοπορούσαν μισθοδοσίαν' η αγανάκτησις του στρατού κατήντησεν εις βαθμόν του να διαδέχεται σκληρότερα η ταραχή η μία την άλλην' κάθε προσπάθησις ιδική μου, όλοι οι λόγοι πολλών αξιωματικών κατήντησαν μέσα ανίσχυρα κατά πάσαν την έκτασίν των εδόθη βεβαίωσις προς τον στρατόν ότι η στάσις του εις φανερωμένην χρηματικού δεν συμπληρώνει την πληρωμήν μήτε της Δ' τριμηνίας σπερμολόγοι τινές, άφοβοι από την περίστασιν αυτήν του στρατού, διέδιδον βέβαιον τον λόγον της επιμόνου καταδρομής του, επιχειριζόμενοι εις απόδειξιν την ενεργηθείσαν πληρωμήν εις τα σώματα της Ναυπάκτου και την ανοικονόμητον ποιότητα των διδομένων τροφών του· άλλοι κατά συνέπειαν εκήρυττον αποφασισμένον το στρατόπεδον των Θηβών εις θυσίαν, και η ιδέα αύτη ενετυπώθη, κατά δυστυχίαν, γενική εις τα πνεύματα όλων.
Ορμώμενοι οι στρατιώται απ' όλα ταύτα τα αντικείμενα, απηλπισμένοι εις την εσχάτην φθάσασαν δυστυχίαν των, και εν μέρει εμψυχωνόμενοι από τας σπερμολογίας ολίγων, εκινήθησαν τελευταίον εις ταραχήν, την οποίαν ήτον αδύνατον πλέον να καθησύχαση τις μ' όσα ήθελεν επιχειρισθή μέτρα' ήρχιζαν να φωνάζωσι φανερά την διάλυσίν των και θάνατον κατά των αξιωματικών έρριψαν καθείς πέτραν αναθέματος κατά των αιτίων της γενομένης εις αυτούς αδικίας και συνώμωσαν επί το ιερόν Ευαγγέλιον να μη πιστεύωσιν εις το εξής οποιανδήποτε υπόσχεσιν, να μην υπακούωσιν εις τους ανωτέρους των, και το εσπέρας εκείνο ν' αφήσωσιν όλας τας οχυρώσεις' εφώναζαν ακόμη χωρίς συστολήν' πώς ημείς να θυσιαζώμεθα, να δυστυχώμεν, ενώ και τα δίκαια μας καταφρονούνται, ο προσδιορισμένος, ως μία ελεημοσύνη, μισθός μας δεν δίδεται εις οκτώ μήνας μ' όσας έχομεν ανοικονόμητους ανάγκας και φαίνεται φανερά, πως το στρατόπεδον τούτο καταντά σκάνδαλον εις την ζηλοτυπίαν τινών, και δεν προστατεύεται; πώς δεν έρχονται εις βοηθειάν μας τα σώματα της Ναυπάκτου, ενώ οι Τούρκοι ενδυναμώνονται καθ' εκάστην;
Η δύναμις αυτής της ταραχής δεν έμεινεν άγνωστος εις τους Τούρκους, ως θεατάς, και ακροατάς πολλά πλησίους' η παρατήρησις αυτή επρόσθετεν απελπισίας σημαντικοτέρας διά τας φρικώδεις συνεπείας της εζητήθη με κάθε επιτήδειον τρόπον προθεσμία υπομονής ολίγων ακόμη ημερών, επί σκοπώ του να συρθή το πυροβολικόν με όλην την αποσκευήν του στρατού, και μετέπειτα να ενεργηθή η οπισθοδρόμησις, οδηγούμενη τακτικώς εις τας θέσεις εκείνας, όσαι εξασφάλιζαν τουλάχιστον τους εγκατοίκους από τας θαρραλέας πλέον επιδρομάς των εις Θήβας Τούρκων αλλ' έφθασε να μη εισακούεται πλέον κάθε πρότασις, ή παράκλησις' περί την μίαν ώραν της νυκτός έλαβε την αρχήν της η φυγή με τόσον τρόμον, ώστε αφέθησαν τα τρία κανόνια, τα οποία έλαβαν από τους Τούρκους εις Λιβαδείαν και Δίστομον, και όλη η αποσκευή του στρατού και εις αυτήν την στιγμήν επέμεινα να φέρω την ησυχίαν με διαφόρους φιλότιμους τρόπους, διέμενον εις παράδειγμα εντός της σκηνής μου, πλην ηναγκάσθην τελευταίος να ακολουθήσω τους άλλους, αγωνιζόμενος να τους σχηματίσω εις εν σώμα, έχων όπισθεν εν μέρος του ιππικού εβοήθησε περιπλέον η ατολμία των Τούρκων, οι οποίοι δεν εξήλθον από την σφαίραν των οχυρώσεων των, ειμή, μετά τρεις ώρας. Εις διαφορετικήν περίστασιν ήτον άφευκτος ο αφανισμός του περισσοτέρου μέρους του στρατού, και ήτον αδύνατον να ενεργηθή συσσοιμάτωσις καμμία, διά να πιασθώσι πρόχειροι αι ασφαλάζουσαι τους εγκατοίκους θέσεις. - Ιδού, Εξοχώτατε! πραγματοποιημένον εκείνο, το οποίον υπόπτευον βέβαιον τα πρώτα συμβάντα η διάλυσις του γενικού στρατοπέδου των Θηβών, έφερεν εις κατάστασιν παρομοίαν και εκείνα του Ανυφορήτου, Ωρωπού, και Αγίου Ιωάννου η οπισθοδρόμησις και τούτων δεν εστάθη ολιγώτερον ζημιώδης. Ιδού, οποίον απήλαυσαν καλόν οι πολεμούντες μεταξύ τόσων εχθρών, οι θυσιαζόμενοι καθ' εκάστην και υποφέροντες εις τόσους μήνας μίαν βάσανον, την οποίαν δεν εδοκίμασαν άλλοτε μ' όλην την αναρχίαν' εις μίαν στιγμήν, της οποίας την θεραπείαν προεπεκαλέσθην τοσάκις, εματαιώθησαν όλα τα εκχυθέντα αίματα, εμηδενίσθησαν τόσα έξοδα, και δεν ωφέλησαν τόσοι απερίγραπτοι εκούσιοι κόποι. Εις την ιδίαν και την αυτήν στιγμήν εσάλευσεν η ύπαρξις όλης της Ανατολικής Ελλάδος, αν και ακόμη δεν ημπορεί να είναι τόσον βεβαία, και έφθασαν εις αναστάτωσιν γενικήν όλα τα μεταξύ ενός χρόνου επιχειρήματα και όλα ταύτα τα δυστυχήματα, όλη η δικαία αγανάκτησις του στρατού επήγασαν από τα μέτρα του να αναβάλλεται ακόμη η πληρωμή ενός, ο οποίος ελπίζει εις μόνον τον μισθόν του, δεν έχει άλλον πόρον ωφελήματος, οικονομεί οικογένειαν πολύσωμον, πάσχει μέχρι θανάτου από μίαν τροφήν την πλέον βασανιστικήν, προσφέρει εις θυσίαν υπέρ πατρίδος και την ιδίαν ζωή του, κατήντησε να περιπατή ανυπόδητος, ως κτήνος, και το σώμα του ολόκληρον έγινε κατάμαυρον από τηνγυμνότητα, και την κακουχίαν. Με διατάττετε να συμβουλεύω τον στρατόν εις την ησυχίαν πλην ήτον δυνατή πλέον κάθε φωνή; Ίσχυεν οποιονδήποτε επιχείρημα, ενώ ο στρατιώτης απέπτυσσε τον χαλινόν της πειθαρχίας και της υπακοής, ως απατημένος τοσάκις, ως ευρισκόμενος εις μίαν την πλέον αξιοθρήνητον στάσιν; πιστεύει τις δυνατήν τόσην υπομονήν και εις αυτά τα πλέον ευπειθή στρατεύματα, μη πληρωνόμενα εις οκτώ μήνας και τρεφόμενα ως κτήνη; ποίον είχον λόγον να αντικρύσω εις ταύτα;
Ο στρατός, Εξοχώτατε! εξεπλήρωσε τα χρέη του εντελή καθ' όλον το διάστημα των πολέμων του εδείχθη ατρόμητος εις μίαν τόσον επικίνδυνον έσιν, και πάντοτε ενίκησε μ' όλην την άνισον δύναμίν του εις την διάρκειαν του εννεαετούς πολέμου, δεν εκάπνισε ποτέ ο πόλεμος εις τας Θήβας περισσοτέραν τόλμην και επιμονήν ήτο αδύνατον να δείξη' η πείρα βεβαιώνει αυτήν την διαγωγήν του, η οποία προσέφερε κατά πρώτον λόγον όχι ολίγην τιμήν προς την Σεβαστήν Κυβέρνησίν του ως προς τούτο είμαι ευχαριστημένος και αν τινές κακοήθεις έλαβον, αφορμάς δημεγερσιών, ήτον πάρα πολύ εύκολος η απόσβεσις τούτων, οι ίδιοι δεν απέφευγον την επιβαλλομένην από τους νόμους ποινήν, και κανέν από τα προκείμενα δυστυχήματα δεν ηκολούθει, αν εισακουώμεθα και εγώ, και ο στρατός εις την έγκαιρον ενέργειαν των πληρωμών.
Εις μάτην ενόμισάν τίνες να διακινδυνεύσωσι την υπόληψιν και εμού και των στρατευμάτων οι Ελληνες είναι προικισμένοι εκ φύσεως με δύναμίν πνεύματος, και είναι σχεδόν αδύνατον να τους λανθάνη ότι τείνει εις την τιμήν, ή την ανυποληψίαν των, εις την ωφέλειαν, ή την ζημίαν των. Εις τον γενναίον χαρακτήρα και τον πατριωτισμόν των γνωρίζονται και εσχάτως ήδη, ως φιλοτιμηθέντες να υπακούσωσι πολλοί εις την ενδυνάμωσιν του Στεβενίκου και της Πέτρας.
Αλλ' αν όλα ταύτα δεν έχωσι την ικανότητα να πείσωσι την Σ. Κυβέρνησιν, μία διαδικασία αμερόληπτος δύναται να διευκρίνιση και να τιμωρήση τους ενόχους' χρησιμεύει τούτο τουλάχιστον εις παραδειγματισμοί άλλων, διά να λείψη η βάσανος ολοκλήρων στρατών και επαρχιών από τας ιδιορρύθμους διαθέσεις.
Βασανίζεται ήδη η σημασία του τριμηνίου με τόσην επαισθητήν ζημίαν, μ' όσην σχεδόν εβασανίζετο άλλοτε η εκπόρευσις του Αγίου Πνεύματος. Θεμελιωμένος εις τα έγγραφα του πληρεξουσίου, και του γενικού φροντιστηρίου, διέταξα τον Ταμίαν Ελαιώνα να ενεργήση την πληρωμήν ολοκλήρου της τετάρτης τριμηνίας, και των σιτηρεσίων των τριών μηνών, του Μαΐου, Ιουνίου, και Ιουλίου, με τας αξιωματικάς μερίδας' δηλονότι εξ μηνών σιτηρέσια, και τριών μηνών μισθοί με τας αξιωματικός μερίδας' αλλ’ η έννοια του τριμηνίου λαμβάνει ήδη σημασίαν άλλην και καταντά τόσον παράδοξα εις χρησμολογικήν θεωρίαν' ελπίζεται δε, καθώς μανθάνω, ο Ταμίας Ελαιών, και δίδεται και εις εμέ το βάρος, διά την αληθή εξήγησιν της λέξεως τριμηνία αν όχι άλλο, τουλάχιστον όμως η προηγηθείσα σειρά ως προς την ενέργειάν της καθιερώνει την ιδέαν ότι («Τριμηνία εννοείται το δικαίωμα ενός στρατιωτικού εις προσδιορισμένους μισθούς, σιτηρέσια κλπ. τριών μηνών»). Αν τέλος πάντων η ανάγκη του ταμείου υπαγόρευσεν αύτην την νέον σημασίαν, ήτον αναγκαία επίσης η διασαφήνησις εντός των διευθυνθέντων εγγράφων έξω τούτων όλων ήτον καν εις την φανερωμένην πλήρες το ποσόν του χρηματικού, όσον ανήκεν εις την πληρωμήν του μισθού των τριών μηνών, και των σιτηρεσίων των τριών άλλων μηνών με τας αξιωματικός μερίδας. Ιδού τα μέσα της τόσης αργοπορίας των πληρωμών, και των επακολουθών δυστυχημάτων. Υποσημειούμαι με το βαθύτατον σέβας
Εκ του Στεβενίκου, την 14 Αυγούστου 1829
Ο διαχυθείς φόβος εις τας καρδίας των Οθωμανών διά την προμνησθείσαν φθοράν των, τους έφερεν εις ακμήν ν' αφήσωσι τας θέσεις των και απέλθωσιν εις Εύβοιαν, αν Λόλιος τις Λαζόπουλος ονομαζόμενος δεν τους εμψύχωνε και εκ του ετέρου ο πασάς δεν έπεμπε νέαν επικουρίαν από εκατόν ιππείς και τριακόσιους πεζούς Τουρκαλβανούς, μισθούς και δώρα προς τους σημαντικωτέρους οπλαρχηγούς και μάλιστα προς τον Λαζόπουλον' όλα ταύτα εις τόσον βαθμόν φιλοτιμίας ύψωσαν τους Τούρκους, ώστ' αποφάσισαν να εκδικήσωσιν τον θάνατον των συντρόφων με πολλήν τόλμην' κατά την εικοστήν πρώτην όθεν του αυτού μηνός περί το λυκαυγές εφώρμησαν εκ συμφώνου κατά των Ελλήνων. Όσοι ήσαν τοποθετημένοι εις τα κατά τον Άγιον Θεόδωρον οχυρώματα προσέβαλον εκείνα του οπλαρχηγού Ιωάννου Ρούκη, διακείμενα εις τον ίδιον ζυγόν, και το του Σπύρου Μιλίου αρχηγού της του Στρατάρχου φρουράς, εκείνο του Πύργου και Πυρί, τα ερείπια της πόλεως τα οποία εφύλαττον οι οπλαρχηγοί Γιαννάκης Στράτ ος, Διονύσιος Μορφόπουλος και Γεώργιος Σκουρτανιώτης' το ιππικόν ίστατο εις τα όπισθεν του πεζικού, νομίζον άφευκτον την καταδίωξιν των Ελλήνων, επομένως και τον αφανισμόν αυτών εις το πεδίον παρά του ιππικού" το πράγμα δεν συνέβη κατά την επιθυμίαν των διότι και του Ρούκη και του Μίλιου τα οχυρώματα αντέκρουσαν ανδρείως την ορμήν των οι διαληφθέντες οπλαρχηγοί δεν εσάλευσαν διόλου από τα ερείπια μολονότι εφώρμησαν κατ' αυτών με πλειότερον θυμόν οι ανδρείοι Τουρκομακεδόνες' ο ίππαρχος Χατζή Χρήστος, στρατοπεδευμένος ων εις το κέντρον, και πλησίον του Στρατάρχου, αμέσως κατέλαβε τα άκρα του στρατοπέδου τηρών ελευθέραν την προς την Κάζαν διευθυνομένην οδόν από πολιορκίαν' ο Στρατάρχης, ιδών εκ του κέντρου τους εις τον ζυγόν του Αγίου Θεοδώρου αντιμαχόμενους Έλληνας, κινδυνεύοντες ν' αφήσωσι τας θέσεις των διά τον τριπλάσιον αριθμόν των εναντίον, έπεμψεν εγκαίρως εις επικουρίαν εκατόν είκοσι στρατιώτας υπ' οδηγίαν του οπλαρχηγού Ιωάννου Μπαϊρακτάρη Σουλιώτου' αλλά και διά ταύτης της δυνάμεως δεν εδυνήθησαν να τους αμπώσουν, έδωκαν μάλιστα αιτίαν να πλησίαση και παραταχθή το ιππικόν από τα όπισθεν διά περισσοτέραν εμψύχωσιν' το αυτό παράδειγμα ηκολούθησε παρευθύς και ο ίππαρχος, ασφαλίσας τα νώτα των Ελλήνων με είκοσι ιππείς κατ' αρχάς, αλλ' αμέσως προσεκάλεσεν όλον το ιππικόν το οποίον είχε διάταξη εις διαφόρους λόφους να παρατηρή τα κινήματα του εναντίου ιππικού" συσσωματωθείς επλησίασε προς το δεξιόν κέρας του πεζικού, διότι έβλεπεν αυτό κινδυνεύον από την ανδρείαν και πληθύν των Τούρκων. Η μάχη εγίνετο αμφοτέρωθεν πεισματώδης, τα φαινόμενα επρομήνυον την πλάστιγγα της νίκης κλίνουσαν εκ μέρους των Οθωμανών" πολλάκις από μικράς και απροσδόκητους συμπιπτούσας περιστάσεις προκύπτουν μεγάλα και σημαντικά κατορθώματα" καθώς συνέβη εις την παρούσαν μάχην εκ μέρους των Ελλήνων" δύο ιππείς Έλληνες, ο Γεώργιος Μανιάκης και Δημήτριος Σαλαχώρης, ιδόντες οκτώ Τούρκους ιππείς αποσπασθέντας εκ του ολικού ιππικού σώματος και διευθυνομένους βραδεί βήματι προς το Ελληνικόν διά να δώσωσιν αιτίαν μάχης με τον ακροβολισμόν, απεσπάσθησαν και οι μνησθέντες μετά τριών άλλων συντρόφων και διευθύνοντο προς εκείνους, σημαίνοντες με τούτο ότ' είναι προθυμότατοι εις την πρόσκλησίν των. Οι πρώτοι πλησιάσαντες επυροβόλησαν κατά των δευτέρων, ειπόντες ταυτοχρόνως τουρκιστί τους εφεξής λόγους. «Σήμερον Γκιαούρηδες, είσθε έρμαιον ιδικόν μας, ή ζωντανοί, ή σκοτωμένοι». «Μας εγνωρίσατε προ ολίγων ημερών», (απεκρίθησαν οι δεύτεροι) «θέλετε μας γνωρίσει και σήμερον καλύτερα, εις το σπαθί κρέμαται η νίκη και όχι εις τα λόγια». Μετά την απόκρισιν ώρμησαν κατ' αυτών με τα ξίφη εις τας χείρας" εκείνοι, άνευ τινός ανθιστάσεως διευθύνοντο προς τους συντρόφους" ο ίππαρχος, ή διά να σώση τους ριψοκινδυνεύσαντας, ή διά να δώση τον αυτόν τρόμον και εις όλον το ιππικόν του εχθρού, ορμά παρευθύς κατόπιν με τους υπολοίπους" ο εχθρός, αντί να παραταχθή εις μάχην, εβάλθη εις αταξίαν και επομένως εις φυγήν' απομακρυνθέντος του ιππικού από το πεζικόν, τρέπει και αυτό τα νώτα προς τους Έλληνας και ούτω διώκονται αμφότερα τα σώματα με πολλήν καταισχύνην έως των οχυρωμάτων' το αυτό παράδειγμα ηκολούθησαν αμέσως και οι περί τα ερείπια της πόλεως αντιμαχόμενοι Οθωμανοί' οι Έλληνες εν τοσούτω ενόμισαν ταύτην την νίκην ως δώρον ουράνιον' διότι η ανέλπιστος και μανιώδης ορμή των Τούρκων επρομήνυε τα νικητήριά των' εκτός της διαληφθείσης ανδραγαθίας του ιππικού, όλοι γενικώς οι Έλληνες εδείχθησαν ανδρείοι, κατ' εξοχήν όμως εγνωρίσθησαν οι τρεις οπλαρχηγοί, Ιωάννης Ρούκης, Ιωάννης Μπαϊρακτάρης Σουλιώτης και Γ. Σκουρτανιώτης Θηβαίος· διήρκεσεν η μάχη τεσσάρας ήμισυ ώρας, εν η εκ μεν των Ελλήνων απέθανον εννέα, επληγώθησαν, μεθ' ων συναριθμείται και ο ατρόμητος οπλαρχηγός Μήτρος Λιακόπουλος ο εξ Ολύμπου, του οποίου ο μεθ' ημέρας οκτώ θάνατος επροξένησεν αισθαντικήν λύπην εις όλον το στρατόπεδον διά την εις τα πολεμικά γνωστήν του ανδρείαν και εμπειρίαν' εκ δε των Οθωμανών εφονεύθησαν υπέρ τους εκατόν είκοσι, εκτός των πληγωμένων, των οποίων ο αριθμός δεν εγνωρίσθη.
Μολονότι ενικήθησαν οι Τούρκοι, αλλά δεν εδειλίασαν να συνάψωσι μάχην και την επιούσαν με την αυτήν πεισματώδη επίθεσιν, διά να αποπλύνουν το όνειδος της ήττης' οι Έλληνες, προσεκτικοί εις τα χρέη των και έτι μάλλον θαρραλέοι διά την νίκην, τους αντέκρουσαν εκ των οχυρωμάτων ανδρείως, ώστε μετά δύο ωρών πεισματώδη αμφοτέρωθεν μάχην, έστησαν εκ νέου το τρόπαιον οι Έλληνες' δεν υπήρχε παραμικρά αμφιβολία διά την ταχείαν διάλυσιν του οθωμανικού στρατοπέδου, εις του οποίου την καρδίαν διεπέρασε πανικός φόβος' αλλ' αι κατά του Στρατάρχου φανεραί αντενέργειαι της Κυβερνήσεως, όσον σημαντικώς έβλαψαν το Ελληνικόν, τόσον απροσδόκητος ωφέλησαν το οθωμανικόν στρατόπεδον και ιδού τα αίτια.
Ο πληρεξούσιος και πολιορκητής της Ναυπάκτου Αυγουστίνος Καποδίστριας έφερε μεθ' εαυτού ικανά χρήματα της Κυβερνήσως' όσα στράτεματα είχεν υπό την οδηγίαν του, τα εμισθοδότει κατά μήνα, μολονότι, αφού τον εγνώρισαν δειλόν και άπειρον διόλου της πολεμικής, ολίγην ευπείθειαν και σέβας απέδιδον εις το άτομόν του' όσα δε ωδηγούντο παρά του Υψηλάντη, ου μόνον του μισθού, αλλά και τροφής πολλάκις εστερούντο' οσάκις ανεφέρθη περί τούτου εις την Κυβέρνησιν, ελάμβανε πάντοτε αποκρίσεις πλήρεις υποσχέσεων άνευ τινός ενεργείας αγανακτήσαντες οι στρατιώται κατά της Κυβερνήσεως διά τας παθητικάς και αντιπατριωτικάς της πράξεις, μη δυνάμενοι προς τούτοις να υποφέρωσι περισσότερον την πείναν και γυμνότητα, διέλυσαν διά νυκτός το στρατόπεδον διευθυνθέντες μέρος εξαυτών εις την Κάζαν, οι πλείονες δε εις τας Θεσπιάς' βαθείαν λύπην εδοκίμασεν η ψυχή του Υψηλάντη διά την λιποταξίαν των στρατιωτών, την οποίαν άκων και μετά δακρύων ηκολούθησε και ο ίδιος, αλλά δεν ημέλησε να τους προσκαλέση και συγκέντρωση αμέσως με τους πλέον γλυκείς και καταπειστικούς λόγους" υπήκουσαν οι γενναίοι στρατιώται διά τε το προς τον Αρχηγόν σέβας και υπόληψιν, αγάπην προς τους οπλαρχηγούς και ιδίαν των φιλοτιμίαν, και έτι μάλλον, διότι εγνώριζαν πασιφανώς την πηγήν της αταξίας.
Αλλεπάλληλοι έντονοι αναφοραί εστάλησαν προς τον Κυβερνήτην παρά του Στρατάρχου Υψηλάντη, εκ των οποίων καταχωρίζομεν μόνον μίαν, εξ ης δύναται ευκόλως να συμπεράνη ο αναγνώστης την έννοιαν και των άλλων.
Αρ. 7935
Εξοχότατε!
«Λαμβάνω ήδη την εύκαιρίαν να αναφέρω λεπτομερώς την περιγραφήν των κατά την 7 τον τρέχοντος συμβάντων, των οποίων έδιδα είδησιν απλήν διά της αναφοράς μου, σημειούμενης υπό τον αρ. 7863, ως υστερούμενος τότε κάθε ησυχίαν.
Η σειρά των αναφορών, καθώς και η συνέχεια των αποστελλομένων εκ μέρους εμού και του στρατοπέδου, δεν άφησαν ανεξήγητον προς την Εξοχότητά σας κάθε περίστασιν, προμηνύουσαν άφευκτον την επικίνδυνον θέσιν και του στρατού και των εγκατοίκων από την αργοπορούσαν μισθοδοσίαν' η αγανάκτησις του στρατού κατήντησεν εις βαθμόν του να διαδέχεται σκληρότερα η ταραχή η μία την άλλην' κάθε προσπάθησις ιδική μου, όλοι οι λόγοι πολλών αξιωματικών κατήντησαν μέσα ανίσχυρα κατά πάσαν την έκτασίν των εδόθη βεβαίωσις προς τον στρατόν ότι η στάσις του εις φανερωμένην χρηματικού δεν συμπληρώνει την πληρωμήν μήτε της Δ' τριμηνίας σπερμολόγοι τινές, άφοβοι από την περίστασιν αυτήν του στρατού, διέδιδον βέβαιον τον λόγον της επιμόνου καταδρομής του, επιχειριζόμενοι εις απόδειξιν την ενεργηθείσαν πληρωμήν εις τα σώματα της Ναυπάκτου και την ανοικονόμητον ποιότητα των διδομένων τροφών του· άλλοι κατά συνέπειαν εκήρυττον αποφασισμένον το στρατόπεδον των Θηβών εις θυσίαν, και η ιδέα αύτη ενετυπώθη, κατά δυστυχίαν, γενική εις τα πνεύματα όλων.
Ορμώμενοι οι στρατιώται απ' όλα ταύτα τα αντικείμενα, απηλπισμένοι εις την εσχάτην φθάσασαν δυστυχίαν των, και εν μέρει εμψυχωνόμενοι από τας σπερμολογίας ολίγων, εκινήθησαν τελευταίον εις ταραχήν, την οποίαν ήτον αδύνατον πλέον να καθησύχαση τις μ' όσα ήθελεν επιχειρισθή μέτρα' ήρχιζαν να φωνάζωσι φανερά την διάλυσίν των και θάνατον κατά των αξιωματικών έρριψαν καθείς πέτραν αναθέματος κατά των αιτίων της γενομένης εις αυτούς αδικίας και συνώμωσαν επί το ιερόν Ευαγγέλιον να μη πιστεύωσιν εις το εξής οποιανδήποτε υπόσχεσιν, να μην υπακούωσιν εις τους ανωτέρους των, και το εσπέρας εκείνο ν' αφήσωσιν όλας τας οχυρώσεις' εφώναζαν ακόμη χωρίς συστολήν' πώς ημείς να θυσιαζώμεθα, να δυστυχώμεν, ενώ και τα δίκαια μας καταφρονούνται, ο προσδιορισμένος, ως μία ελεημοσύνη, μισθός μας δεν δίδεται εις οκτώ μήνας μ' όσας έχομεν ανοικονόμητους ανάγκας και φαίνεται φανερά, πως το στρατόπεδον τούτο καταντά σκάνδαλον εις την ζηλοτυπίαν τινών, και δεν προστατεύεται; πώς δεν έρχονται εις βοηθειάν μας τα σώματα της Ναυπάκτου, ενώ οι Τούρκοι ενδυναμώνονται καθ' εκάστην;
Η δύναμις αυτής της ταραχής δεν έμεινεν άγνωστος εις τους Τούρκους, ως θεατάς, και ακροατάς πολλά πλησίους' η παρατήρησις αυτή επρόσθετεν απελπισίας σημαντικοτέρας διά τας φρικώδεις συνεπείας της εζητήθη με κάθε επιτήδειον τρόπον προθεσμία υπομονής ολίγων ακόμη ημερών, επί σκοπώ του να συρθή το πυροβολικόν με όλην την αποσκευήν του στρατού, και μετέπειτα να ενεργηθή η οπισθοδρόμησις, οδηγούμενη τακτικώς εις τας θέσεις εκείνας, όσαι εξασφάλιζαν τουλάχιστον τους εγκατοίκους από τας θαρραλέας πλέον επιδρομάς των εις Θήβας Τούρκων αλλ' έφθασε να μη εισακούεται πλέον κάθε πρότασις, ή παράκλησις' περί την μίαν ώραν της νυκτός έλαβε την αρχήν της η φυγή με τόσον τρόμον, ώστε αφέθησαν τα τρία κανόνια, τα οποία έλαβαν από τους Τούρκους εις Λιβαδείαν και Δίστομον, και όλη η αποσκευή του στρατού και εις αυτήν την στιγμήν επέμεινα να φέρω την ησυχίαν με διαφόρους φιλότιμους τρόπους, διέμενον εις παράδειγμα εντός της σκηνής μου, πλην ηναγκάσθην τελευταίος να ακολουθήσω τους άλλους, αγωνιζόμενος να τους σχηματίσω εις εν σώμα, έχων όπισθεν εν μέρος του ιππικού εβοήθησε περιπλέον η ατολμία των Τούρκων, οι οποίοι δεν εξήλθον από την σφαίραν των οχυρώσεων των, ειμή, μετά τρεις ώρας. Εις διαφορετικήν περίστασιν ήτον άφευκτος ο αφανισμός του περισσοτέρου μέρους του στρατού, και ήτον αδύνατον να ενεργηθή συσσοιμάτωσις καμμία, διά να πιασθώσι πρόχειροι αι ασφαλάζουσαι τους εγκατοίκους θέσεις. - Ιδού, Εξοχώτατε! πραγματοποιημένον εκείνο, το οποίον υπόπτευον βέβαιον τα πρώτα συμβάντα η διάλυσις του γενικού στρατοπέδου των Θηβών, έφερεν εις κατάστασιν παρομοίαν και εκείνα του Ανυφορήτου, Ωρωπού, και Αγίου Ιωάννου η οπισθοδρόμησις και τούτων δεν εστάθη ολιγώτερον ζημιώδης. Ιδού, οποίον απήλαυσαν καλόν οι πολεμούντες μεταξύ τόσων εχθρών, οι θυσιαζόμενοι καθ' εκάστην και υποφέροντες εις τόσους μήνας μίαν βάσανον, την οποίαν δεν εδοκίμασαν άλλοτε μ' όλην την αναρχίαν' εις μίαν στιγμήν, της οποίας την θεραπείαν προεπεκαλέσθην τοσάκις, εματαιώθησαν όλα τα εκχυθέντα αίματα, εμηδενίσθησαν τόσα έξοδα, και δεν ωφέλησαν τόσοι απερίγραπτοι εκούσιοι κόποι. Εις την ιδίαν και την αυτήν στιγμήν εσάλευσεν η ύπαρξις όλης της Ανατολικής Ελλάδος, αν και ακόμη δεν ημπορεί να είναι τόσον βεβαία, και έφθασαν εις αναστάτωσιν γενικήν όλα τα μεταξύ ενός χρόνου επιχειρήματα και όλα ταύτα τα δυστυχήματα, όλη η δικαία αγανάκτησις του στρατού επήγασαν από τα μέτρα του να αναβάλλεται ακόμη η πληρωμή ενός, ο οποίος ελπίζει εις μόνον τον μισθόν του, δεν έχει άλλον πόρον ωφελήματος, οικονομεί οικογένειαν πολύσωμον, πάσχει μέχρι θανάτου από μίαν τροφήν την πλέον βασανιστικήν, προσφέρει εις θυσίαν υπέρ πατρίδος και την ιδίαν ζωή του, κατήντησε να περιπατή ανυπόδητος, ως κτήνος, και το σώμα του ολόκληρον έγινε κατάμαυρον από τηνγυμνότητα, και την κακουχίαν. Με διατάττετε να συμβουλεύω τον στρατόν εις την ησυχίαν πλην ήτον δυνατή πλέον κάθε φωνή; Ίσχυεν οποιονδήποτε επιχείρημα, ενώ ο στρατιώτης απέπτυσσε τον χαλινόν της πειθαρχίας και της υπακοής, ως απατημένος τοσάκις, ως ευρισκόμενος εις μίαν την πλέον αξιοθρήνητον στάσιν; πιστεύει τις δυνατήν τόσην υπομονήν και εις αυτά τα πλέον ευπειθή στρατεύματα, μη πληρωνόμενα εις οκτώ μήνας και τρεφόμενα ως κτήνη; ποίον είχον λόγον να αντικρύσω εις ταύτα;
Ο στρατός, Εξοχώτατε! εξεπλήρωσε τα χρέη του εντελή καθ' όλον το διάστημα των πολέμων του εδείχθη ατρόμητος εις μίαν τόσον επικίνδυνον έσιν, και πάντοτε ενίκησε μ' όλην την άνισον δύναμίν του εις την διάρκειαν του εννεαετούς πολέμου, δεν εκάπνισε ποτέ ο πόλεμος εις τας Θήβας περισσοτέραν τόλμην και επιμονήν ήτο αδύνατον να δείξη' η πείρα βεβαιώνει αυτήν την διαγωγήν του, η οποία προσέφερε κατά πρώτον λόγον όχι ολίγην τιμήν προς την Σεβαστήν Κυβέρνησίν του ως προς τούτο είμαι ευχαριστημένος και αν τινές κακοήθεις έλαβον, αφορμάς δημεγερσιών, ήτον πάρα πολύ εύκολος η απόσβεσις τούτων, οι ίδιοι δεν απέφευγον την επιβαλλομένην από τους νόμους ποινήν, και κανέν από τα προκείμενα δυστυχήματα δεν ηκολούθει, αν εισακουώμεθα και εγώ, και ο στρατός εις την έγκαιρον ενέργειαν των πληρωμών.
Εις μάτην ενόμισάν τίνες να διακινδυνεύσωσι την υπόληψιν και εμού και των στρατευμάτων οι Ελληνες είναι προικισμένοι εκ φύσεως με δύναμίν πνεύματος, και είναι σχεδόν αδύνατον να τους λανθάνη ότι τείνει εις την τιμήν, ή την ανυποληψίαν των, εις την ωφέλειαν, ή την ζημίαν των. Εις τον γενναίον χαρακτήρα και τον πατριωτισμόν των γνωρίζονται και εσχάτως ήδη, ως φιλοτιμηθέντες να υπακούσωσι πολλοί εις την ενδυνάμωσιν του Στεβενίκου και της Πέτρας.
Αλλ' αν όλα ταύτα δεν έχωσι την ικανότητα να πείσωσι την Σ. Κυβέρνησιν, μία διαδικασία αμερόληπτος δύναται να διευκρίνιση και να τιμωρήση τους ενόχους' χρησιμεύει τούτο τουλάχιστον εις παραδειγματισμοί άλλων, διά να λείψη η βάσανος ολοκλήρων στρατών και επαρχιών από τας ιδιορρύθμους διαθέσεις.
Βασανίζεται ήδη η σημασία του τριμηνίου με τόσην επαισθητήν ζημίαν, μ' όσην σχεδόν εβασανίζετο άλλοτε η εκπόρευσις του Αγίου Πνεύματος. Θεμελιωμένος εις τα έγγραφα του πληρεξουσίου, και του γενικού φροντιστηρίου, διέταξα τον Ταμίαν Ελαιώνα να ενεργήση την πληρωμήν ολοκλήρου της τετάρτης τριμηνίας, και των σιτηρεσίων των τριών μηνών, του Μαΐου, Ιουνίου, και Ιουλίου, με τας αξιωματικάς μερίδας' δηλονότι εξ μηνών σιτηρέσια, και τριών μηνών μισθοί με τας αξιωματικός μερίδας' αλλ’ η έννοια του τριμηνίου λαμβάνει ήδη σημασίαν άλλην και καταντά τόσον παράδοξα εις χρησμολογικήν θεωρίαν' ελπίζεται δε, καθώς μανθάνω, ο Ταμίας Ελαιών, και δίδεται και εις εμέ το βάρος, διά την αληθή εξήγησιν της λέξεως τριμηνία αν όχι άλλο, τουλάχιστον όμως η προηγηθείσα σειρά ως προς την ενέργειάν της καθιερώνει την ιδέαν ότι («Τριμηνία εννοείται το δικαίωμα ενός στρατιωτικού εις προσδιορισμένους μισθούς, σιτηρέσια κλπ. τριών μηνών»). Αν τέλος πάντων η ανάγκη του ταμείου υπαγόρευσεν αύτην την νέον σημασίαν, ήτον αναγκαία επίσης η διασαφήνησις εντός των διευθυνθέντων εγγράφων έξω τούτων όλων ήτον καν εις την φανερωμένην πλήρες το ποσόν του χρηματικού, όσον ανήκεν εις την πληρωμήν του μισθού των τριών μηνών, και των σιτηρεσίων των τριών άλλων μηνών με τας αξιωματικός μερίδας. Ιδού τα μέσα της τόσης αργοπορίας των πληρωμών, και των επακολουθών δυστυχημάτων. Υποσημειούμαι με το βαθύτατον σέβας
Εκ του Στεβενίκου, την 14 Αυγούστου 1829
Ευπειθέστατος, ο κατά την Αν. Ελλάδα Στρατάρχης
Δ. Υψηλάντης
Ο Γραμματεύς του κατά την Αν. Ελλάδα Στρατάρχου
Ι.Φιλήμων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου