Μάχη πλησίον της Καλιρρόης. - Θάνατος οκτακοσίων εικοσιπέντε Ελλήνων, μεθ' ων και διάφοροι οπλαρχηγοί.
Ο θάνατος του Καραϊσκάκη έπρεπεν αναμφιβόλως να ματαιώση το σχέδιον του κυρίου Κόχραν, ή τουλάχιστον να το βασανίση δι' ολίγας ημέρας, αλλ' εκείνος, επιμένων εις τον πρώτον σκοπόν του, εξηγήθη ότι όλους τους στρατηγούς υπολήπτεται, και νομίζει αξίους ως τον Καραϊσκάκην' τους διέταξε λοιπόν να εκτελέσωσι την επαύριον το σχέδιόν του, αυτός δε μετά την μάχην να πληρώση την υπόσχεσιν των δέκα χιλιάδων ισπανικών διστήλων' μεγάλη σύγχυσις και διαφιλονίκησις συνέβη εις το στρατόπεδον' η άσκεπτος φιλοτιμία των οπλαρχηγών, και η πλεονεξία των στρατιωτών υπερίσχυσαν' ήτον πιθανόν μολοντούτο να τελεσφορήση το σχέδιον, αν δεν προέκυπτον δύο σημαντικά σφάλματα, ως κατωτέρω ρηθήσονται. Αρχηγοί ταύτης της εκστρατείας ήσαν οι εξής' Κώστας Μπότσαρης, Γεώργιος Δράκος, Αθανάσιος Τούσα Μπότσαρης, Διαμαντής και Νικόλας Ζέρβα, Γεώργιος Ζήκου Τξαβέλλας, Λάμπρος Ζάρμπας, Βάσος Μαυροβουνιώτης, Ιωάννης Νοταράς, Δημήτριος Καλλέργης, Μακρυγιάννης, Χριστόδουλος Ποριώτης, και πολλοί άλλοι ανδρείοι υπαξιωματικοί' οι μετ' αυτών στρατιώται συνεποσούντο περί τας δύο χιλάδας, όλοι ανδρείοι και εμπειροπόλεμοι' αλλ' επειδή η εκστρατεία έμελλε να γίνη διά νυκτός και χωρίς κρότον, εχρονοτρίβησεν η επιβίβασις, και είσπλευσις τόσον, ώστε ενώ επλησίασαν εις το μέρος της αποβάσεως, άρχισε το λυκαυγές να διαλύη το σκότος της νυκτός' οι Σουλιώται, Κώστας Μπότσαρης, Γεώργιος Δράκος, Λάμπρος Ζάρμπας, γνωρίζοντες την απόβασιν παράκαιρον και επομένως επικίνδυνον, παρρησιασθέντες εις τον Κόχραν ωμίλησαν ως εφεξής.
«Εξοχώτατε! η νύκτα ετελείωσεν, η ημέρα άρχισε, δεν μας έμεινε πλέον καιρός ν' αποβώμεν, να εύρωμεν θέσεις αρμοδίους, να κατασκευάσωμεν οχυρωματα ισχυρά και διά τούτων ν' ανθέξωμεν εις την ορμήν του εχθρού' διά να λάβη αισίαν έκβασιν η εκστρατεία μας, σας παρακαλούμεν δι' όλης της ημέρας να πλέουν και περιφέρωνται τα πλοία εκτός του λιμένος, το δ' εσπέρας να λιμενισθώσι, τουναντίον, διατάξατε να μείνωσιν όλοι οι στρατιώται εις τα πλοία, και κατά την μίαν ώραν της νυκτός να αποβώμεν' τότε καιρόν αρκετόν έχομεν να εκλέξωμεν αρμοδίους τοποθεσίας και οχυρώματα δυσάλωτα ν' ανεγείρωμεν' διότι, αφού ο εχθρός μας ίδη πλησίον του, αναμφιβόλως μέλλει να κινηθή καθ' ημών με δυνάμεις πολλάς, τούτου ένεκα πρέπει να λάβωμεν τα πλέον ασφαλή μέτρα». Ενώ οι διαληφθέντες εκφράσθησαν ως ανωτέρω, ο αρχιναύαρχος απεκρίθη ως εφεξής. «Δεν ήλπιζα ποτέ ν' ακούσω από τους ανδρείους Σουλιώτας τοιαύτα άνανδρα λόγια». «Δεν ήθελε μας ονομάσης ανδρείους» απεκρίθησαν, «αν εις τας πολυάριθμους μάχας δεν εμεταχειριζώμεθα τοιαύτα σχέδια' άλλως προ πολλού, ολίγοι όντες και εκ του συστάδην μαχόμενοι, ηθέλαμεν απωλεσθή». Μόλις ετελείωσαν τους λόγους και ο Κόχραν, ιδών περιστατικώς εκ των θυρίδων του δίκροτου τους οπλαρχηγούς Μακρυγιάννην και Χριστόδουλον Ποριώτην εμβάντας εις τα πλοιάρια και διευθυνομένους εις την ξηράν με τους υπό την οδηγίαν των στρατιώτας, αμέσως στραφείς προς αυτούς είπε τα ακόλουθα' «Ιδού τα άξια παλικάρια με πόσην προθυμίαν και αφοβίαν τρέχουν εις τον πόλεμον' καταδέχεσθε λοιπόν σεις να φανήτε κατώτεροι εκείνων;» «Ημείς, «Εξοχώτατε», απεκρίθησαν, «μετρούμεν τους εχθρούς μας δυνατωτέρους πάντοτε απ' ημάς' πριν αρχίσωμεν την μάχην σκεπτόμεθα ησύχως και αποφασίζομεν επομένως για μέσα και στρατηγήματα εκείνα, όσα δύνανται να μας αποδείξουν ή αμυντικούς, ή επιθετικούς προς τους εχθρούς».
Μη εισακουσθέντες εις τα όσα επρότειναν ασφαλή μέσα, αγανακτήσαντες διά τας ύβρεις του Κόχραν, απέβησαν και ούτοι μετά των άλλων' συναχθέντες εις τον ναόν του Αγίου Γεωργίου άπαντες, κείμενον παρά τον αιγιαλόν, εσυσκέπτοντο διά τα έμπροσθεν εδιορίσθη δια φύλαξιν του περιβόλου του ναού ο Ποριώτης με τους υπό την οδηγίαν του εκατόν πεντήκοντα στρατιώτας, οι δε λοιποί διευθύνοντο εις τα ενδότερα' απομακρυνθέντες μισής σχεδόν ώρας διάστημα, είδον άλλον περίβολον πλατύτερον, υψηλότερον και δυνατότερον του πρώτου' ούτος προ της επαναστάσεως ήτον ιδιοκτησία Τούρκου τινός Αθηναίου Μουσταφά καλουμένου, εχρησίμευε δε αυτώ διά μελισσώνα' εδώ απεφάσισαν οι Σουλιώται Γεώργιος Δράκος, Λάμπρος Ζάρμπας και Γεώργιος Ζήκου Τζαβέλλας ν' οχυρωθώσιν, εσυμβούλευσαν και τους άλλους οπλαρχηγούς ν' ανεγείρωσι περιχαρακώματα πλησίον αυτού του περιβόλου, τους εβεβαίωσεν ότι, ούτω πράττοντες, μέλλουσιν αναμφιβόλως νικήσει τον εχθρόν και στήσει της νίκης το τρόπαιον' αλλά κακή τύχη δεν εισηκούσθησαν' η έλλειψις αρχηγού είναι τω όντι παραλυσία ενός στρατού, και έτι μάλλον, όταν δεν γίνεται διάκρισις μεταξύ εμπειροτέρων και ανδρειότερων οπλαρχηγών νόσος κολλητική και δυσίατος εις την ανθρωπότητα, διό και των επιχειρήσεων αι αποτυχίαι πολλάκις τραγικώταται' έκαστος λοιπόν οπλαρχηγός, μη βλέπων ακόμη τον εχθρόν έμπροσθεν του, έτρεχε με τους υπό την οδηγίαν του ζητών τοποθεσίαν κατά την αρέσκειάν του' προ πάντων ο Μακρυγιάννης επλησίασε σχεδόν εις τας όχθας της Καλλιρρόης. Κατόπιν αυτού ετοποθετήθησαν και άλλοι εις διάφορα μέρη, εκτός των μνησθέντων τριών, οίτινες έμειναν εις τον μελισσώνα του Μουσταφά' ούτος, πριν αποκατασκευάσει το οχύρωμα, επανακάμψας εις τον μελισσώνα, άρχισε να ελέγχη τρόπον τινά τους οπλαρχηγούς, ως φαινομένους προς τους άλλους Έλληνας το παράδειγμα της μικροψυχίας, ενώ παρά πάντων γνωρίζονται εκ των πρωτίστων ανδρείων και εμπειροπολέμων' και ότι να μη καταδεχθώσι να συνέβη τι εις τους Έλληνας εξ αιτίας των' η δευτέρα συμβουλή και παρακίνησις (αν και εξ αγνοίας) του Μακρυγιάννη μετ' εκείνην του Κόχραν, η ασυλλόγιστος πεποίθησις των ιδίων οπλαρχηγών επέσυραν τον τραγικόν θάνατον αυτών και τόσων άλλων συναξιωματικών και εκλεκτών στρατιωτών' λαβόντες εν τοσούτω μεθ' εαυτών τεσσαράκοντα στρατιώτας απήλθον μετά του Μακρυγιάννη εις το οχύρωμά του, επί σκοπώ, ει μεν είναι δυνατόν να προσκαλέσωσι και τους άλλους συντρόφους, τουναντίον, να επιστρέψωσιν εις το πρώτον' αλλ' ως είδον αυτό αδύνατον και εις επικίνδυνον θέσιν εστηριγμένον (με το να εκρύπτετο ο εχθρός ακινδύνως εις τινας παρακειμένας όχθας) ηγανάκτησαν κατά του Μακρυγιάννη διά την απάτην και ολεθρίαν τόλμην του' διαρκούσης εισέτι της λογοτριβής, εφάνη εν σώμα ιππικόν εκ τριακοσίων σχεδόν, συγκείμενον, κατόπιν δε αυτού έποντο και ως δύο χιλιάδες πεζικόν, αμφότερα δε τα σώματα εκινούντο με βήμα βραδύ, προσμένοντα και των άλλων την παρουσίαν και συσσωμάτωσιν' η εμφάνισις του εχθρού διέλυσε την λογοτριβήν και έφερε την σύσκεψιν του πρακτέου' επεθύμουν ν' αφήσωσιν εκείνο το επικίνδυνον οχύρωμα και επιστρέψωσιν εις τον μελισσώνα, που εδύνατο να ωφελήσωσι και ωφεληθώσιν, αλλά το παράδειγμα των και τ' άλλα οχυρώματα έμελλε να δειλιάση και αυτούς τους ιδίους καθ' οδόν ν' απωλέση' διότι το ιππικόν επρολάμβανεν αυτούς πριν φθάσωσιν εις τον περίβολον' απεφάσισαν να πρωτοθυσιασθώσι με τους υπό την οδηγίαν των και όσους άλλους παρευρέθησαν, οίτινες ήσαν ως τριακόσιοι, νομίζοντες πάντοτε ότι το παράδειγμα των μέλλει να οδήγηση τους άλλους συναγωνιστάς των προς αποφυγήν του κινδύνου δι' άλλου τινός ασφαλέστερου μέσου' εν τοσούτω επλησίασε το πεζικόν και εν μια ορμή ετοποθετήθη όπισθεν των παρακειμένων οχθών χωρίς τινα κίνδυνον' το ιππικόν παραταχθέν κατά το δυτικόν μέρος, ίστατο πυροβόλου βολής διάστημα οι Έλληνες αποσπάσαντες τα ξίφη τα έμπηξαν εις την γην διά να τα έχωσιν έτοιμα, όταν καταντήσωσιν εις συμπλοκήν' εν τω μεταξύ ώρμησαν οι πεζοί με τα ξίφη εις τας χείρας' η ανδρεία ανθίστασις των Ελλήνων τους έτρεψε κατά πρώτον εις φυγήν με ζημίαν ουκ ολίγην, αλλ' η σύγχρονος σχεδόν επίθεσις του ιππικού έφερε και τους πρώτους εκ νέου εις άμιλλαν και ούτως εισεπήδησεν εν πρώτοις το ιππικόν, επομένως και το πεζόν' έπαυσε πλέον εξ αμφοτέρων των μερών ο πυροβολισμός, η μάχη εγίνετο εκ του συστάδην διά των ξιφών και μαχαιρών' εδώ πίπτει εκτάδην ο ανδρείος Λάμπρος Ζάρμπας από βολήν σφαίρας, ήτις πλήξασα το μέτωπον διέβη το μετάφρενον' συντρίβεται ο δεξιός βραχίων του ατρόμητου Δράκου από άλλην και ούτω συλλαμβάνεται ζων' ο Γεώργιος Ζήκου Τζαβέλλας, αφού εθυσίασε με το ξίφος του ικανούς εκτός του οχυρώματος, επληγώθη έπειτα καιρίως διά της λόγχης παρά τίνος ιππέως και ούτως (εκτός τεσσάρων) απώλοντο άπαντες' τα λοιπά οχυρώματα, ιδόντα την φθοράν των συναγωνιστών, αντί να διατηρήσωσι τας θέσεις των και εκδικήσωσι το αίμα των ομογενών, ετράπησαν εις φυγήν εν κατόπιν του άλλου, εκτός του Κώστα Διαμάντη Τζαβέλλα, όστις τοποθετημένος εν εις τινα κοιλάδα με εκατόν περίπου γενναίους συντρόφους, έπειτα από μιας σχεδόν ώρας αρειομανή ανθίστασιν, απεκατέστησαν την κοιλάδα εκείνην χείμαρρον από τα αίματά των και μνημείον αιώνιον από τα πτώματα χωρίς να σωθή ουδείς εξ εκείνων' άλλα ιππικά και πεζικά στρατεύματα, ιστάμενα εις τα πλάγια, ιδόντα φεύγοντας τους Έλληνας ατάκτως και διευθυνομένους διά τα παράλια των τριών πύργων, ώρμησαν κατ' αυτών ως ηγριωμένοι τίγρεις, κατασφάττοντες ανηλεώς τους τυχόντας και πολλώ πλείω τους φεύγοντας. Έφθασαν τέλος πάντων εις τον αιγιαλόν οι αποφυγόντες την μάχαιραν των Τούρκων, οίτινες εσκόπευον να θυσιάσωσιν όλους διά του ξίφους' μη δυνηθέντες αποφάσισαν να τους πνίξωσιν διά της βίας εις την θάλασσαν' επί της δεινής ταύτης περιστάσεως, μεγάλη χάρις και έπαινος χρεωστείται προς τον οπλαρχηγόν Νικόλαον Ζέρβαν, όστις από τα αισθήματα φιλοτιμίας κεντούμενος προσεκάλει εξ ονόματος διαφόρους αξιωματικούς και στρατιώτας γνωστούς διά τα πολεμικά των προτερήματα, τους ονείδισεν εις τρόπον, ώστε ενωθέντες μετ' αυτού εφιλοτιμήθησαν ν' ανακαλέσωσι την φυσικήν των ανδρείαν, την οποίαν προς καιρόν αφήρεσαν τα προλεχθέντα αίτια' ούτοι, εκατόν σχεδόν πεντήκοντα όντες, άμπωσαν τους εχθρούς εις τα οπίσω, έσωσαν πολλούς ομογενείς εκ των χειρών αυτών, οι οποίοι ευρίσκοντο ακόμη καθ' οδόν αμυνόμενοι, άλλοι πληγωμένοι και έτεροι πιασμένοι. Ο Αθανάσιος Τούσα Μπότσαρης, όμοιος τω Ζέρβα κατά την φιλοτιμίαν, φονεύσας καθ' οδόν ιππέα Οθωμανόν, ιππεύσας επί τον ίππον του, αφίκετο αβλαβής εις τον αιγιαλόν φονεύων τον τυχόντα εχθρόν' δεν ευχαριστήθη μολοντούτο να βλέπη εαυτόν ασφαλή, τους δε συναγωνιστάς του εκ του όπισθεν κατακερματιζομένους, αλλ' επιστρέψας ορμά κατά των εχθρών, σώζει πολλούς, εκδικείται εχθρούς' τέλος, συμπλακείς με πολυάριθμους πεζούς τε και ιππείς, πίπτει ο ήρως κατά γης, δεχθείς ευχαρίστως ως δώρα πολύτιμα και αιώνια τα υπέρ πίστεως και πατρίδος γλυκύτατα τραύματα' ο Ζέρβας διώξας, ως άνωθεν, τους εχθρούς εις τα οπίσω, εφύλαττεν έως της ενδέκατης ώρας της ημέρας αβλαβείς όλους τους διασωθέντας, καθ' ην ώραν άρχισαν τα πλοιάρια να τους μετακομίζωσιν εις τον Πειραιά, μη τολμώντες διά το πλήθος των παρακειμένων Τούρκων, οίτινες επίτηδες, και μάλιστα το ιππικόν, παρετήρουν μακρόθεν τα κινήματα των.
Ο θάνατος του Καραϊσκάκη έπρεπεν αναμφιβόλως να ματαιώση το σχέδιον του κυρίου Κόχραν, ή τουλάχιστον να το βασανίση δι' ολίγας ημέρας, αλλ' εκείνος, επιμένων εις τον πρώτον σκοπόν του, εξηγήθη ότι όλους τους στρατηγούς υπολήπτεται, και νομίζει αξίους ως τον Καραϊσκάκην' τους διέταξε λοιπόν να εκτελέσωσι την επαύριον το σχέδιόν του, αυτός δε μετά την μάχην να πληρώση την υπόσχεσιν των δέκα χιλιάδων ισπανικών διστήλων' μεγάλη σύγχυσις και διαφιλονίκησις συνέβη εις το στρατόπεδον' η άσκεπτος φιλοτιμία των οπλαρχηγών, και η πλεονεξία των στρατιωτών υπερίσχυσαν' ήτον πιθανόν μολοντούτο να τελεσφορήση το σχέδιον, αν δεν προέκυπτον δύο σημαντικά σφάλματα, ως κατωτέρω ρηθήσονται. Αρχηγοί ταύτης της εκστρατείας ήσαν οι εξής' Κώστας Μπότσαρης, Γεώργιος Δράκος, Αθανάσιος Τούσα Μπότσαρης, Διαμαντής και Νικόλας Ζέρβα, Γεώργιος Ζήκου Τξαβέλλας, Λάμπρος Ζάρμπας, Βάσος Μαυροβουνιώτης, Ιωάννης Νοταράς, Δημήτριος Καλλέργης, Μακρυγιάννης, Χριστόδουλος Ποριώτης, και πολλοί άλλοι ανδρείοι υπαξιωματικοί' οι μετ' αυτών στρατιώται συνεποσούντο περί τας δύο χιλάδας, όλοι ανδρείοι και εμπειροπόλεμοι' αλλ' επειδή η εκστρατεία έμελλε να γίνη διά νυκτός και χωρίς κρότον, εχρονοτρίβησεν η επιβίβασις, και είσπλευσις τόσον, ώστε ενώ επλησίασαν εις το μέρος της αποβάσεως, άρχισε το λυκαυγές να διαλύη το σκότος της νυκτός' οι Σουλιώται, Κώστας Μπότσαρης, Γεώργιος Δράκος, Λάμπρος Ζάρμπας, γνωρίζοντες την απόβασιν παράκαιρον και επομένως επικίνδυνον, παρρησιασθέντες εις τον Κόχραν ωμίλησαν ως εφεξής.
«Εξοχώτατε! η νύκτα ετελείωσεν, η ημέρα άρχισε, δεν μας έμεινε πλέον καιρός ν' αποβώμεν, να εύρωμεν θέσεις αρμοδίους, να κατασκευάσωμεν οχυρωματα ισχυρά και διά τούτων ν' ανθέξωμεν εις την ορμήν του εχθρού' διά να λάβη αισίαν έκβασιν η εκστρατεία μας, σας παρακαλούμεν δι' όλης της ημέρας να πλέουν και περιφέρωνται τα πλοία εκτός του λιμένος, το δ' εσπέρας να λιμενισθώσι, τουναντίον, διατάξατε να μείνωσιν όλοι οι στρατιώται εις τα πλοία, και κατά την μίαν ώραν της νυκτός να αποβώμεν' τότε καιρόν αρκετόν έχομεν να εκλέξωμεν αρμοδίους τοποθεσίας και οχυρώματα δυσάλωτα ν' ανεγείρωμεν' διότι, αφού ο εχθρός μας ίδη πλησίον του, αναμφιβόλως μέλλει να κινηθή καθ' ημών με δυνάμεις πολλάς, τούτου ένεκα πρέπει να λάβωμεν τα πλέον ασφαλή μέτρα». Ενώ οι διαληφθέντες εκφράσθησαν ως ανωτέρω, ο αρχιναύαρχος απεκρίθη ως εφεξής. «Δεν ήλπιζα ποτέ ν' ακούσω από τους ανδρείους Σουλιώτας τοιαύτα άνανδρα λόγια». «Δεν ήθελε μας ονομάσης ανδρείους» απεκρίθησαν, «αν εις τας πολυάριθμους μάχας δεν εμεταχειριζώμεθα τοιαύτα σχέδια' άλλως προ πολλού, ολίγοι όντες και εκ του συστάδην μαχόμενοι, ηθέλαμεν απωλεσθή». Μόλις ετελείωσαν τους λόγους και ο Κόχραν, ιδών περιστατικώς εκ των θυρίδων του δίκροτου τους οπλαρχηγούς Μακρυγιάννην και Χριστόδουλον Ποριώτην εμβάντας εις τα πλοιάρια και διευθυνομένους εις την ξηράν με τους υπό την οδηγίαν των στρατιώτας, αμέσως στραφείς προς αυτούς είπε τα ακόλουθα' «Ιδού τα άξια παλικάρια με πόσην προθυμίαν και αφοβίαν τρέχουν εις τον πόλεμον' καταδέχεσθε λοιπόν σεις να φανήτε κατώτεροι εκείνων;» «Ημείς, «Εξοχώτατε», απεκρίθησαν, «μετρούμεν τους εχθρούς μας δυνατωτέρους πάντοτε απ' ημάς' πριν αρχίσωμεν την μάχην σκεπτόμεθα ησύχως και αποφασίζομεν επομένως για μέσα και στρατηγήματα εκείνα, όσα δύνανται να μας αποδείξουν ή αμυντικούς, ή επιθετικούς προς τους εχθρούς».
Μη εισακουσθέντες εις τα όσα επρότειναν ασφαλή μέσα, αγανακτήσαντες διά τας ύβρεις του Κόχραν, απέβησαν και ούτοι μετά των άλλων' συναχθέντες εις τον ναόν του Αγίου Γεωργίου άπαντες, κείμενον παρά τον αιγιαλόν, εσυσκέπτοντο διά τα έμπροσθεν εδιορίσθη δια φύλαξιν του περιβόλου του ναού ο Ποριώτης με τους υπό την οδηγίαν του εκατόν πεντήκοντα στρατιώτας, οι δε λοιποί διευθύνοντο εις τα ενδότερα' απομακρυνθέντες μισής σχεδόν ώρας διάστημα, είδον άλλον περίβολον πλατύτερον, υψηλότερον και δυνατότερον του πρώτου' ούτος προ της επαναστάσεως ήτον ιδιοκτησία Τούρκου τινός Αθηναίου Μουσταφά καλουμένου, εχρησίμευε δε αυτώ διά μελισσώνα' εδώ απεφάσισαν οι Σουλιώται Γεώργιος Δράκος, Λάμπρος Ζάρμπας και Γεώργιος Ζήκου Τζαβέλλας ν' οχυρωθώσιν, εσυμβούλευσαν και τους άλλους οπλαρχηγούς ν' ανεγείρωσι περιχαρακώματα πλησίον αυτού του περιβόλου, τους εβεβαίωσεν ότι, ούτω πράττοντες, μέλλουσιν αναμφιβόλως νικήσει τον εχθρόν και στήσει της νίκης το τρόπαιον' αλλά κακή τύχη δεν εισηκούσθησαν' η έλλειψις αρχηγού είναι τω όντι παραλυσία ενός στρατού, και έτι μάλλον, όταν δεν γίνεται διάκρισις μεταξύ εμπειροτέρων και ανδρειότερων οπλαρχηγών νόσος κολλητική και δυσίατος εις την ανθρωπότητα, διό και των επιχειρήσεων αι αποτυχίαι πολλάκις τραγικώταται' έκαστος λοιπόν οπλαρχηγός, μη βλέπων ακόμη τον εχθρόν έμπροσθεν του, έτρεχε με τους υπό την οδηγίαν του ζητών τοποθεσίαν κατά την αρέσκειάν του' προ πάντων ο Μακρυγιάννης επλησίασε σχεδόν εις τας όχθας της Καλλιρρόης. Κατόπιν αυτού ετοποθετήθησαν και άλλοι εις διάφορα μέρη, εκτός των μνησθέντων τριών, οίτινες έμειναν εις τον μελισσώνα του Μουσταφά' ούτος, πριν αποκατασκευάσει το οχύρωμα, επανακάμψας εις τον μελισσώνα, άρχισε να ελέγχη τρόπον τινά τους οπλαρχηγούς, ως φαινομένους προς τους άλλους Έλληνας το παράδειγμα της μικροψυχίας, ενώ παρά πάντων γνωρίζονται εκ των πρωτίστων ανδρείων και εμπειροπολέμων' και ότι να μη καταδεχθώσι να συνέβη τι εις τους Έλληνας εξ αιτίας των' η δευτέρα συμβουλή και παρακίνησις (αν και εξ αγνοίας) του Μακρυγιάννη μετ' εκείνην του Κόχραν, η ασυλλόγιστος πεποίθησις των ιδίων οπλαρχηγών επέσυραν τον τραγικόν θάνατον αυτών και τόσων άλλων συναξιωματικών και εκλεκτών στρατιωτών' λαβόντες εν τοσούτω μεθ' εαυτών τεσσαράκοντα στρατιώτας απήλθον μετά του Μακρυγιάννη εις το οχύρωμά του, επί σκοπώ, ει μεν είναι δυνατόν να προσκαλέσωσι και τους άλλους συντρόφους, τουναντίον, να επιστρέψωσιν εις το πρώτον' αλλ' ως είδον αυτό αδύνατον και εις επικίνδυνον θέσιν εστηριγμένον (με το να εκρύπτετο ο εχθρός ακινδύνως εις τινας παρακειμένας όχθας) ηγανάκτησαν κατά του Μακρυγιάννη διά την απάτην και ολεθρίαν τόλμην του' διαρκούσης εισέτι της λογοτριβής, εφάνη εν σώμα ιππικόν εκ τριακοσίων σχεδόν, συγκείμενον, κατόπιν δε αυτού έποντο και ως δύο χιλιάδες πεζικόν, αμφότερα δε τα σώματα εκινούντο με βήμα βραδύ, προσμένοντα και των άλλων την παρουσίαν και συσσωμάτωσιν' η εμφάνισις του εχθρού διέλυσε την λογοτριβήν και έφερε την σύσκεψιν του πρακτέου' επεθύμουν ν' αφήσωσιν εκείνο το επικίνδυνον οχύρωμα και επιστρέψωσιν εις τον μελισσώνα, που εδύνατο να ωφελήσωσι και ωφεληθώσιν, αλλά το παράδειγμα των και τ' άλλα οχυρώματα έμελλε να δειλιάση και αυτούς τους ιδίους καθ' οδόν ν' απωλέση' διότι το ιππικόν επρολάμβανεν αυτούς πριν φθάσωσιν εις τον περίβολον' απεφάσισαν να πρωτοθυσιασθώσι με τους υπό την οδηγίαν των και όσους άλλους παρευρέθησαν, οίτινες ήσαν ως τριακόσιοι, νομίζοντες πάντοτε ότι το παράδειγμα των μέλλει να οδήγηση τους άλλους συναγωνιστάς των προς αποφυγήν του κινδύνου δι' άλλου τινός ασφαλέστερου μέσου' εν τοσούτω επλησίασε το πεζικόν και εν μια ορμή ετοποθετήθη όπισθεν των παρακειμένων οχθών χωρίς τινα κίνδυνον' το ιππικόν παραταχθέν κατά το δυτικόν μέρος, ίστατο πυροβόλου βολής διάστημα οι Έλληνες αποσπάσαντες τα ξίφη τα έμπηξαν εις την γην διά να τα έχωσιν έτοιμα, όταν καταντήσωσιν εις συμπλοκήν' εν τω μεταξύ ώρμησαν οι πεζοί με τα ξίφη εις τας χείρας' η ανδρεία ανθίστασις των Ελλήνων τους έτρεψε κατά πρώτον εις φυγήν με ζημίαν ουκ ολίγην, αλλ' η σύγχρονος σχεδόν επίθεσις του ιππικού έφερε και τους πρώτους εκ νέου εις άμιλλαν και ούτως εισεπήδησεν εν πρώτοις το ιππικόν, επομένως και το πεζόν' έπαυσε πλέον εξ αμφοτέρων των μερών ο πυροβολισμός, η μάχη εγίνετο εκ του συστάδην διά των ξιφών και μαχαιρών' εδώ πίπτει εκτάδην ο ανδρείος Λάμπρος Ζάρμπας από βολήν σφαίρας, ήτις πλήξασα το μέτωπον διέβη το μετάφρενον' συντρίβεται ο δεξιός βραχίων του ατρόμητου Δράκου από άλλην και ούτω συλλαμβάνεται ζων' ο Γεώργιος Ζήκου Τζαβέλλας, αφού εθυσίασε με το ξίφος του ικανούς εκτός του οχυρώματος, επληγώθη έπειτα καιρίως διά της λόγχης παρά τίνος ιππέως και ούτως (εκτός τεσσάρων) απώλοντο άπαντες' τα λοιπά οχυρώματα, ιδόντα την φθοράν των συναγωνιστών, αντί να διατηρήσωσι τας θέσεις των και εκδικήσωσι το αίμα των ομογενών, ετράπησαν εις φυγήν εν κατόπιν του άλλου, εκτός του Κώστα Διαμάντη Τζαβέλλα, όστις τοποθετημένος εν εις τινα κοιλάδα με εκατόν περίπου γενναίους συντρόφους, έπειτα από μιας σχεδόν ώρας αρειομανή ανθίστασιν, απεκατέστησαν την κοιλάδα εκείνην χείμαρρον από τα αίματά των και μνημείον αιώνιον από τα πτώματα χωρίς να σωθή ουδείς εξ εκείνων' άλλα ιππικά και πεζικά στρατεύματα, ιστάμενα εις τα πλάγια, ιδόντα φεύγοντας τους Έλληνας ατάκτως και διευθυνομένους διά τα παράλια των τριών πύργων, ώρμησαν κατ' αυτών ως ηγριωμένοι τίγρεις, κατασφάττοντες ανηλεώς τους τυχόντας και πολλώ πλείω τους φεύγοντας. Έφθασαν τέλος πάντων εις τον αιγιαλόν οι αποφυγόντες την μάχαιραν των Τούρκων, οίτινες εσκόπευον να θυσιάσωσιν όλους διά του ξίφους' μη δυνηθέντες αποφάσισαν να τους πνίξωσιν διά της βίας εις την θάλασσαν' επί της δεινής ταύτης περιστάσεως, μεγάλη χάρις και έπαινος χρεωστείται προς τον οπλαρχηγόν Νικόλαον Ζέρβαν, όστις από τα αισθήματα φιλοτιμίας κεντούμενος προσεκάλει εξ ονόματος διαφόρους αξιωματικούς και στρατιώτας γνωστούς διά τα πολεμικά των προτερήματα, τους ονείδισεν εις τρόπον, ώστε ενωθέντες μετ' αυτού εφιλοτιμήθησαν ν' ανακαλέσωσι την φυσικήν των ανδρείαν, την οποίαν προς καιρόν αφήρεσαν τα προλεχθέντα αίτια' ούτοι, εκατόν σχεδόν πεντήκοντα όντες, άμπωσαν τους εχθρούς εις τα οπίσω, έσωσαν πολλούς ομογενείς εκ των χειρών αυτών, οι οποίοι ευρίσκοντο ακόμη καθ' οδόν αμυνόμενοι, άλλοι πληγωμένοι και έτεροι πιασμένοι. Ο Αθανάσιος Τούσα Μπότσαρης, όμοιος τω Ζέρβα κατά την φιλοτιμίαν, φονεύσας καθ' οδόν ιππέα Οθωμανόν, ιππεύσας επί τον ίππον του, αφίκετο αβλαβής εις τον αιγιαλόν φονεύων τον τυχόντα εχθρόν' δεν ευχαριστήθη μολοντούτο να βλέπη εαυτόν ασφαλή, τους δε συναγωνιστάς του εκ του όπισθεν κατακερματιζομένους, αλλ' επιστρέψας ορμά κατά των εχθρών, σώζει πολλούς, εκδικείται εχθρούς' τέλος, συμπλακείς με πολυάριθμους πεζούς τε και ιππείς, πίπτει ο ήρως κατά γης, δεχθείς ευχαρίστως ως δώρα πολύτιμα και αιώνια τα υπέρ πίστεως και πατρίδος γλυκύτατα τραύματα' ο Ζέρβας διώξας, ως άνωθεν, τους εχθρούς εις τα οπίσω, εφύλαττεν έως της ενδέκατης ώρας της ημέρας αβλαβείς όλους τους διασωθέντας, καθ' ην ώραν άρχισαν τα πλοιάρια να τους μετακομίζωσιν εις τον Πειραιά, μη τολμώντες διά το πλήθος των παρακειμένων Τούρκων, οίτινες επίτηδες, και μάλιστα το ιππικόν, παρετήρουν μακρόθεν τα κινήματα των.
Ο δε Κιουταχής όσους συνέλαβε ζώντας και πληγωμένους αμέσως απεκεφάλισεν, εκτός του στρατηγού Γεωργίου Δράκου και Δημητρίου Καλλέργη' διά την απελευθέρωσιν του πρώτου πολλοί οπλαρχηγοί φίλοι του Τουρκαλβανοί και άλλοι, εκ της φήμης του ανδρός ερεθιζόμενοι, εμεσίτευσαν και επιμόνως εζήτησαν την ελευθερίαν του' αλλ' ο αρχιστράτηγος ταναντία φρονών υπεσχέθη κατ' επιφάνειαν να τον ελευθερώση αφού ιατρευθή εις Εύβοιαν' καθ' οδόν όμως εθανάτωσαν αυτόν οι φύλακες διά προσταγής του, κοινολογήσαντες μετά τούτο, ότ' έγινεν αυτόχειρ διά του όπλου ενός φύλακος. Πολλοί προς τούτοις ωμολόγησαν, ότι δεν εδέχετο αντιφάρμακον της πληγής του, νομίζων περιττήν και κατισχυμένην την εις το εξής ύπαρξίν του' ο Καλλέργης, δους διά την ελευθερίαν του τεσσάρων χιλιάδων διστήλων λύτρα, διάφορα άλλα δώρα και το ακρωτηρίασμα του ωτίου, απελύθη, αλλ' οι συναγωνισταί και συμπατριώται του Κρήτες, όντες υπέρ τους διακόσιους, εξηγόρασαν εαυτούς ασυγκρίτως ακριβώτερα, αποδώσαντες τα ίδια πολύτιμα αίματα των διά λύτρα της κοινής πατρίδος, ως ο προμνησθείς Κ. Τσαβέλλας μετά των συντρόφων του.
Εκ των δύο χιλιάδων Ελλήνων εθυσιάσθησαν οκτακόσιοι εικοσιπέντε, συμπεριλαμβανομένων και των αποκεφαλισθέντων αιχμαλώτων. Τούρκοι εσκοτώθησαν ως τριακόσιοι, κατά την μαρτυρίαν των ιδίων' η αξιότης και φήμη των στρατηγών και στρατιωτών Ελλήνων ήσαν ανώτερα και ενδοξότερα του Κιουταχή και του στρατοπέδου αυτού. Η δια της επιμόνου συμβουλής και θελήσεως του Κόχραν εκστρατεία τοιαύτην 'εκβασιν έλαβε και τοιαύτα τρόπαια ανήγειρε διά τους Οθωμανούς, οία δεν ηξιώθησαν εξ αρχής της επαναστάσεως μάλιστα, απηυδισμένοι όντες από τους συνεχείς πολέμους, είχαν παρουσιασθή προ τριών ημερών εις τον αρχιστράτηγον οι οπλαρχηγοί Τουρκαλβανοί, ζητούντες τους μισθούς των και την άδειαν ν' αναχωρήσουν δι' όσον επάσχισε να τους καταπείση να μείνωσιν, απέτυχε' τους επαρακάλεσεν εσχάτως να συγκροτήσωσιν ακόμη μίαν μάχην πανστρατιά εις τα κατά τον Πειραιά πλησιέστερα οχυρώματα των Ελλήνων, και ει μεν νικήσωσι, να επιστρέψωσι πάλιν εις τας ιδίας των θέσεις εξακολουθούντες την πολιορκίαν' τουναντίον, αναχωρούσιν έπειτα όλοι εκ συμφώνου, χωρίς να γίνη προλαβόντως η διάλυσις της πολιορκίας άτακτος, και κατησχυμένη' επείσθησαν οι Τουρκαλβανοί, και υπεσχέθησαν εκ συμφώνου να εκτελέσωσι την διαταγήν του μ' όλην την προθυμίαν και ζήλον, αλλά (κατά κακήν τύχην των Ελλήνων) την ημέραν, καθ' ην έμελλον να κινηθώσιν οι Τούρκοι, την αυτήν (24 Απριλίου) ευρέθησαν και οι Έλληνες απροσδοκήτως εις τα πλάγια των και υπέφεραν τα όσα εδιηγήθημεν' ήτο πιθανότατον να δοκιμάσωσι φθοράν οι Τούρκοι, αν οι Έλληνες παρευρίσκοντο εις τα κατά τον Πειραιά πρώτα οχυρώματα, και ο Κιουταχής ενήργει το σχέδιόν του.
Εκ των δύο χιλιάδων Ελλήνων εθυσιάσθησαν οκτακόσιοι εικοσιπέντε, συμπεριλαμβανομένων και των αποκεφαλισθέντων αιχμαλώτων. Τούρκοι εσκοτώθησαν ως τριακόσιοι, κατά την μαρτυρίαν των ιδίων' η αξιότης και φήμη των στρατηγών και στρατιωτών Ελλήνων ήσαν ανώτερα και ενδοξότερα του Κιουταχή και του στρατοπέδου αυτού. Η δια της επιμόνου συμβουλής και θελήσεως του Κόχραν εκστρατεία τοιαύτην 'εκβασιν έλαβε και τοιαύτα τρόπαια ανήγειρε διά τους Οθωμανούς, οία δεν ηξιώθησαν εξ αρχής της επαναστάσεως μάλιστα, απηυδισμένοι όντες από τους συνεχείς πολέμους, είχαν παρουσιασθή προ τριών ημερών εις τον αρχιστράτηγον οι οπλαρχηγοί Τουρκαλβανοί, ζητούντες τους μισθούς των και την άδειαν ν' αναχωρήσουν δι' όσον επάσχισε να τους καταπείση να μείνωσιν, απέτυχε' τους επαρακάλεσεν εσχάτως να συγκροτήσωσιν ακόμη μίαν μάχην πανστρατιά εις τα κατά τον Πειραιά πλησιέστερα οχυρώματα των Ελλήνων, και ει μεν νικήσωσι, να επιστρέψωσι πάλιν εις τας ιδίας των θέσεις εξακολουθούντες την πολιορκίαν' τουναντίον, αναχωρούσιν έπειτα όλοι εκ συμφώνου, χωρίς να γίνη προλαβόντως η διάλυσις της πολιορκίας άτακτος, και κατησχυμένη' επείσθησαν οι Τουρκαλβανοί, και υπεσχέθησαν εκ συμφώνου να εκτελέσωσι την διαταγήν του μ' όλην την προθυμίαν και ζήλον, αλλά (κατά κακήν τύχην των Ελλήνων) την ημέραν, καθ' ην έμελλον να κινηθώσιν οι Τούρκοι, την αυτήν (24 Απριλίου) ευρέθησαν και οι Έλληνες απροσδοκήτως εις τα πλάγια των και υπέφεραν τα όσα εδιηγήθημεν' ήτο πιθανότατον να δοκιμάσωσι φθοράν οι Τούρκοι, αν οι Έλληνες παρευρίσκοντο εις τα κατά τον Πειραιά πρώτα οχυρώματα, και ο Κιουταχής ενήργει το σχέδιόν του.
Πριν αποβώσιν από τα πλοία οι διασωθέντες, ώρμησαν οι Τούρκοι να κτυπήσωσι τα εις Πειραιά μείναντα σώματα, τα οποία προς αποφυγήν ενδεχομένου κινδύνου, αφήσαντα εύκαιρα τα μη αλλήλοις βοηθούμενα οχυρώματα, περιωρίσθησαν εις δύο μόνα, εις τον μεταξύ δηλαδή Πειραιώς και Μουνυχίας υψηλόν λόφον (Καστέλλα) και εις τα ερείπια του ναού του Αγίου Σπυρίδωνος' η ορμή των Οθωμανών εδείχθη πεισματώδης και μάλιστα εκ μέρους του ιππικού, αλλά το βαθύ σκότος της νυκτός, και η προσεκτική οπισθοδρόμησις των Ελλήνων, δεν εσυγχώρησαν να εκτελέσωσι τον σκοπόν των, και ούτως επέστρεψαν εις τας θέσεις των μετά δύο ωρών αντίκρουσιν' την επαύριον εκινήθησαν εκ νέου πανστρατιά, νομίζοντες ότι οι Έλληνες, διά τα προμνησθέντα τρομερά συμβάντα, έμελλον ν' αναχωρήσωσιν, ή λάβωσιν σημαντικήν φθοράν διά τον φόβον' το πράγμα δεν έγινε κατά την επιθυμίαν των, διότι καθ' ην στιγμήν εκείνοι εμελέτουν να ορμήσωσιν, οι Έλληνες εσυσκέπτοντο τον πλέον επιτήδειον και ανδρείον τρόπον να εκδικηθώσιν του Αρχηγού των και των άλλων συστρατηγών και συναγωνιστών το αίμα' ενί λόγω απεφάσισαν να πωλήσωσι πολλά ακριβόν το αίμα των' εν τοσούτω παρουσιασθείς ο εχθρός ίστατο μακρόθεν συσσωματωμένος, μη τολμών να κινηθή πανστρατιά' διαιρέσας το πλείστον μέρος του στρατεύματος του εις διάφορα σώματα συνοδευόμενα με ιππείς, επυροβόλουν ποτέ μεν το εν, ποτέ δε το άλλο οχύρωμα των Ελλήνων αλλ' αύται ήσαν δοκιμαί, διά να καταλάβωσιν, αν οι Έλληνες έχωσι διάθεσιν διά πόλεμον πληροφορηθέντα οπισθοδρόμησαν και συνεκεντρώθησαν' διότι οι Έλληνες δεν ενέκριναν ούτε να το πυροβολήσωσιν, αλλ' έμενον ασάλευτοι εις τας θέσεις των και έτοιμοι να συγκροτήσωσι γενικήν μάχην' ο Κιουταχής, εννοήσας την αφοβίαν των, αμφιβάλλων ενταυτώ και διά την τύχην της μάχης, επέστρεψεν εις το στρατόπεδόν του ησύχως.
Μολονότι ο Κιουταχής δεν εκινήθη πλέον κατά των Ελλήνων, ούτε αυτοί ηδύναντο να τον βλάψωσιν, ούτε τους πολιορκημένους να ωφελήσωσι' διότι απολέσαντες πολλοί τους οπλαρχηγούς, συγγενείς, φίλους και συμπατριώτας των, μη δυνάμενοι εκ του ετέρου να τους εκδικήσωσι, δεν υπέφεραν ούτε τον τόπον εκείνον να βλέπωσι χωρίς βαθείαν λύπην της ψυχής των' κοινή λοιπόν γνώμη όλου του στρατοπέδου εξέφρασαν προς τον Αρχιστράτηγον Ρικάρδον Τσουρτς τα πάθη των και στοχασμούς' δηλαδή, επεθύμουν να μετακομισθώσιν εις άλλην τινά θέσιν, ικανήν να ελαφρώση την λύπην των με σημαντικήν βλάβην του εχθρού και ωφέλεια των πολιορκουμένων' τον επαρακάλεσαν να υπενθύμιση τον Αρχινάυαρχον Κόχραν το πρώτον σχέδιον, επειδή είδε πραγματικώς του δευτέρου το τραγικόν αποτέλεσμα, το οποίον επλήγωσε την Ελλάδα κατάκαρδα' διά να ασφαλίσωσι λοιπόν τας ελπίδας της, εκδικηθώσι τους συναγωνιστάς των, δεν πρέπει να βραδύνωσι την εκτέλεσιν του πρώτου σχεδίου' τουτέστιν, ο μεν Κόχραν να κινηθή κατά της Ευβοίας, ούτοι δε ν' απέλθωσι διά θαλάσσης εις τας Θερμοπύλας, των οποίων η φύλαξις θα ματαιώση όσον ούπω, την διά ξηράς κοινωνίαν και επικουρίαν του εχθρού, και επομένως ελευθερούται η Αττική και Ανατολική Ελλάς' σύμφωνος ων με την γνώμην του στρατοπέδου ο Αρχιστράτηγος ανέφερεν όλα ταύτα προς τον Αρχινάυαρχον προθύμως, αλλά δεν εισηκούσθη, έλαβεν εξ εναντίας απάντησιν ότι δεν συμφέρει να μετατοπισθή το στρατόπεδον' οι Έλληνες, διά τε τα προρρηθέντα τραγικά των συμβάντα, απορίαν της εκδικήσεως και ολεθρίαν συμβουλήν του, ηγανάκτησαν τόσον διά την απόκρισίν του, ώστε, αφού τον υπέλαβον ως επίβουλον της Ελλάδος, άρχισαν εκ διαλειμμάτων να παρατώσι το στρατόπεδον και διαβαίνωσιν εις Σαλαμίνα' εις μάτην ηγωνίσθη υπό διαφόρους συμβουλάς και υποσχέσεις ο Αρχιστράτηγος να τους εμπόδιση, το πράγμα δεν επιδέχετο πλέον διόρθωσιν, μόλις εις τα δύο οχυρώματα είχαν μείνη ως χίλιοι άνδρες του πολέμου, αλλά και ούτοι επαρακάλεσαν τον Αρχιστράτηγον να τους ασηκώση εκείθεν ότι, ημέρα παρ' ημέραν, δεν θα μείνουν άλλοι, παρ' όσοι προτιμήσουν τον θάνατον από την εντροπήν' ούτως εμβάντες άπαντες διά νυκτός εις τας πλοία απήλθον εις Σαλαμίνα, όπου έμελλαν να συγκεντρωθώσι και συσκεφθώσι περί του πρακτέου' διότι εξ ενός μεν έβλεπον τον Κιουταχήν κατακτητήν όλης της Ελλάδος, εκ του ετέρου δε τον Αιγύπτιον Ιμπραήμ Πασά, του πλείστου μέρους της Πελοποννήσου' οι εν Αθήναις πολιορκούμενοι, ιδόντες το στρατόπεδον διαλυμένον, απελπίσθησαν' δεν χρεωστείται ίσως τόση συμπάθεια προς αυτούς, όσην προς τους εν Μεσολογγίω' διότι είχαν έτι ικανάς τροφάς και πολεμοφόδια, αλλ' η δειλία και η α-χρειότης τινών στρατιωτών του Γκούρα, υποκινούμενη από την κακοπάθειαν και αδυναμίαν των γυναικόπαιδων, ετάχυναν την παράδοσιν των Αθηνών1 όθεν και διά μεσιτείας του Γαλλικού υποναυάρχου Δερινή έγιναν αι συνθήκαι μεταξύ πολιορκούντων και πολιορκουμένων, οίτινες παραδώσα-ντες το φρούριον εις τον Κιουταχήν διέβησαν εις Σαλαμίνα με Γαλλικά πλοία. Αφού η Ανατολική και Δυτική Ελλάς υπετάγη εις τον Αρχιστράτηγον της Στερεάς Ελλάδος καί το ήμισυ της Πελοποννήσου εις τον Αιγύπτιον Ιμπραήμ Πασάν,τα πράγματα της Ελλάδος, κατά παροιμίαν, ίσταντο επί ξηρού' μόνοι οι Υδραίοι, Σπετσιώται και Ψαρανοί δεν είχαν εισέτι κύψει τον αυχένα, και όσοι διέβησαν,ως είρηται,από τον Πειραιά εις την Σαλαμίνα, οίτινες συνεποσούντο ως χιλιάδες τέσσαρες' ούτοι βλέποντες την ελεεινήν κατάστασιν της Ελλάδος ωρκίσθησαν εγγράφως να μείνωσιν αδιαίρετοι μέχρι εσχάτης ρανίδος του αίματός των' διαβάντες επομένως εις Κόρινθον και Περαχώραν, εφρόντιζον να εξουσιάσωσι την Ακροκόρινθον, την οποίαν εκράτουν τότε τινές στρατιώται του εν Καλλιρρόη πεσόντος Ιωάννου Νοταρά. Λαβόντες αυτήν εκαιροφυλάκτουν ότι, αν ο Αιγύπτιος ήθελε κινηθή κατ' αυτών, ή ο Κιουταχής εισβάλη εις Πελοπόννησον, να αποσφραγίσωσι τον όρκον των, μην υποφέροντες να ίδωσι ζώντες απευκταίον τι διά το Έθνος' το φρόνημα και απόφασίν των τα εκοινοποίησαν προς την Διοίκησιν και λοιπούς κατοίκους και πάροικους ελευθέρους Έλληνας' ο δε σκοπός του Αιγυπτίου απέβλεπε να υποτάξη πρώτον την θαλάσσιον δύναμιν των Ελλήνων, επομένως δεν εδίσταζεν ότι και η λοιπή Πελοπόννησος έμελλεν αναιμωτί να κύψη τον αυχένα' διό ητοιμάσθη να εκπλεύση μ' έναν τρομερόν στόλον, συμποσούμενον από εκατόν και επέκεινα πολεμικών πλοίων και είκοσι χιλιάδων στρατιωτών, κατά της Ύδρας, της οποίας η κατά θάλατταν και ξηράν δύναμις ην πιθανόν να εδοκίμαζε φθοράν και επομένως επαπειλείτο όλης της Ελλάδος το τραγικόν τέλος.
Δεν ευαρεστήθη φαίνεται ο ουρανός, να ματαιωθούν οι οκταετείς αγώνες, αι θυσίαι, αιχμαλωσίαι και τα καρδιοστάλακτα δάκρυα των Ελλήνων αποφάσισε τέλος πάντων να πληρώση το παρά του Αποστόλου ρηθέν «Η γαρ δύναμίς μου εν ασθένεια τελειούται»' ένευσε εις τας καρδίας των τριών συμμάχων βασιλέων, Γαλλίας, Μεγάλης Βρεταννίας και Ρωσίας, να διατάξωσιν εκ συμφώνου τους κατά την Ελληνικήν θάλασσαν πλέοντας στολάρχους των, να εμποδίζωσι τα κατά των Ελλήνων φθοροποιά κινήματα του Οθωμανικού στόλου. Ο Αιγύπτιος εν τοσούτω κατεγίνετο με τον πλέον δολερόν και ύπουλον τρόπον να εκτέλεση τον σκοπόν του' μολονότι διαταχθείς παρά των βασιλικών στολάρχων να μην εκπλεύση της Σφακτηρίας, δεν υπήκουσε, μάλιστα και την σταλείσαν πρεσβείαν βαρβαρικώς και παρανόμως επλήγωσε διά πυροβόλων όπλων' διό αμέσως κατέκαυσαν και κατεβύθισαν τα πλειότερα πλοία εις τον λιμένα' χάρις και ευγνωμοσύνη αιώνιος εις τας ρηθείσας φιλάνθρωπους Δυνάμεις, ιδιαιτέραν προσέτι ευγνωμοσύνην κηρύττει η Ελλάς εις μίαν των τριών, εν δρακί της οποίας εκαλύπτετο ο σωστικός χρησμός της' άλλοι πολυπραγμονέστεροι και κριτικοί ας περιγράψωσιν ακριβέστερα τα τοιαύτα συμβάντα, εγώ επιστρέφω πάλιν τον λόγον μου εις την Κόρινθον, όπου είναι της ιστορίας το αντικείμενον.
Ακούσαντες οι οπλαρχηγοί την ναυμαχίαν της Σφακτηρίας, γεγονυ'ΐαν τη ογδόη Οκτωβρίου 1827, εδόξασαν τον Θεόν, απορρίψαντες πάσαν υπόνοιαν και επιστηρίξαντες τας ελπίδας των εις την θείαν πρόνοιαν και φιλανθρωπίαν των φιλελλήνων συμμάχων μάλιστα η προσδοκώμενη παρουσία του Κυβερνήτου Ιωάννου Α. Καποδίστρια ενομίζετο η μόνη ανάστασις και σωτηρία της Ελλάδος' όντες πλέον ασφαλείς διά την ύπαρξιν της πατρίδος, δεν εφρόντιζον ούτε περί πολεμικών κινημάτων, ούτε σημαντικών πολιτικών υποθέσεων, εωσού παραδώσουσι τα ηνία της Διοικήσεως εις τον Καποδίστριαν' μεταξύ τριών μηνών της παρουσίας του Κυβερνήτου συνέβησαν αταξίαι τινές και διχόνοιαι εις τους Έλληνας, αλλ' επειδή τα τοιαύτα επήγαζαν από την αργίαν και επικρατούσαν ανωμαλίαν, ως εις την ιστορίαν μας ανάρμοστα, τα παρατρέχομεν συγχωρούντες αυτά εις όσους ενασχολούνται να γράψωσι τα πολιτικά συμβάντα.
Ακούσαντες οι οπλαρχηγοί την ναυμαχίαν της Σφακτηρίας, γεγονυ'ΐαν τη ογδόη Οκτωβρίου 1827, εδόξασαν τον Θεόν, απορρίψαντες πάσαν υπόνοιαν και επιστηρίξαντες τας ελπίδας των εις την θείαν πρόνοιαν και φιλανθρωπίαν των φιλελλήνων συμμάχων μάλιστα η προσδοκώμενη παρουσία του Κυβερνήτου Ιωάννου Α. Καποδίστρια ενομίζετο η μόνη ανάστασις και σωτηρία της Ελλάδος' όντες πλέον ασφαλείς διά την ύπαρξιν της πατρίδος, δεν εφρόντιζον ούτε περί πολεμικών κινημάτων, ούτε σημαντικών πολιτικών υποθέσεων, εωσού παραδώσουσι τα ηνία της Διοικήσεως εις τον Καποδίστριαν' μεταξύ τριών μηνών της παρουσίας του Κυβερνήτου συνέβησαν αταξίαι τινές και διχόνοιαι εις τους Έλληνας, αλλ' επειδή τα τοιαύτα επήγαζαν από την αργίαν και επικρατούσαν ανωμαλίαν, ως εις την ιστορίαν μας ανάρμοστα, τα παρατρέχομεν συγχωρούντες αυτά εις όσους ενασχολούνται να γράψωσι τα πολιτικά συμβάντα.
Πηγές:
ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΠΕΡΡΑΙΒΟΣ- ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ
ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΠΟΛΕΜΙΚΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου