«Ουδέποτε κλέος εσθλεν απόλλυται, ουθ’ όνομα αυτού, αλλ’ υπό γης περ εών γίγνεται αθάνατος».Τυρταίος Έτσι άρχιζε το κείμενο του αείμνηστου ιστοριοδίφη - μελετητού Σταύρου Σκοπετέα στο φ.18 του «Φάρου της Λακωνίας». Ήταν ο πρώτος Έλληνας που ερεύνησε τη ζωή και τη δράση του «αγνοημένου αγωνιστή του 1821, του εξ Οιτύλου «Ηλία Σαλαφατίνου». Και συνέχιζε «ελπίζω κάποτε να δυνηθώ να φέρω στο φως τον βίον και τα έργα του μεγαλόφρονος εκείνου αοιδίμου συμπατριώτη μου». Δυστυχώς ο ακούραστος ερευνητής δεν πρόλαβε να πραγματοποιήσει το σχέδιο του διότι πέθανε το 1958. Το αρχείο του παραμένει ανεκμετάλλευτο μα και απρόσιτο μέχρι σήμερα. Πριν από αυτόν ο Γάλλος δημοσιογράφος Αύγουστος Φομπρ1, ο οποίος γνώρισε προσωπικά τον Σαλαφατίνο στο Μεσολόγγι το 1822 είχε αφιερώσει ολόκληρο άρθρο στον σπουδαίο αυτό αγωνιστή. Ο Ηλίας Σαλαφατίνος γεννήθηκε στο Οίτυλο γύρω στο 1780-1782. Ήταν γόνος της μεγάλης οικογένειας των Στεφανόπουλων. Σκοτάδι καλύπτει το παρελθόν του. Οι σημερινοί απόγονοι υποστηρίζουν ότι οι προπαπούδες του έφυγαν για τη Μεσσήνη της Ιταλίας στο διωγμό τους το 1675 από τον Λυμπεράκη Γερακάρη. Επέστρεψαν όμως αργότερα αφήνοντας το ιταλικό τους όνομα LAVARENTI και παίρνοντας το Ελληνικό Κατσανός, λόγω του σκουρόχρωμου του δέρματός των. Στα Οιτυλιώτικα σόγια τους ξεχωρίζουν σαν Λαβουρέντους. Ο Σαλαφατίνος πήρε το επώνυμο αυτό από το παρατσούκλι τσαλαφός-σαλαφός, απερίσκεπτος, ορμητικός, λόγω του χαρακτήρα του. Σε ηλικία 40 χρονών τον βρήκε η Επανάσταση του 1821. Η δράση του εντυπωσιακή από την πρώτη στιγμή του Αγώνα. Ξεκίνησε σαν πρώτος καπετάνιος των σωμάτων της οικογένειας των Μαυρομιχαλαίων. Ο Πετρόμπεης του είχε εμπιστοσύνη και πάντα τον έστελνε στη μάχη μαζί με κάποιο γιο του ή αδελφό του. Ήταν σαν φύλακας-άγγελος όλων των συγγενών του Μαυρομιχαλαίϊκου σπιτιού, στους οποίους υπηρέτησε πιστά, σεμνά και αθόρυβα. Λίγα στοιχεία υπάρχουν, διάσπαρτα σε ιστορίες και απομνημονεύματα, για τη δράση του. Ως συνήθως οι ιστορικοί καλαμαράδες αγνόησαν τη προσφορά της Μάνης. Γι’ αυτό δεν είναι γνωστός ο Σαλαφατίνος. Ευτυχώς που υπάρχουν όμως τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, η Εθνική Βιβλιοθήκη, το αρχείο Αγωνιστών, η Βιβλιοθήκη της Βουλής, το μουσείο Μπενάκη, διάφορα έντυπα και εφημερίδες της περιόδου 1845-1855, ιδιωτικά αρχεία μα και η προφορική παράδοση από τους απόγονους και συγχωριανούς. Από τις έρευνές μου έχω βρει πάρα πολλά στοιχεία που πιστεύω ότι κατατάσουν το Σαλαφατίνο στην πρώτη σειρά τιμίων αγωνιστών, δίπλα στο Μπότσαρη και τον Νικηταρά. Προς το παρόν δημοσιεύω σύντομο περίγραμμα των μαχών στις οποίες πήρε μέρος, αφήνοντας κατά μέρος τετραπλάσιες περίπου αψιμαχίες και μικροσυμπλοκές.
Ξεκινά από την Αρεόπολη αφού ορκίζεται μαζί με τον Ηλία Μαυρομιχάλη να ξαναεπιστρέψουν στη Μάνη μόνο αν πρώτα έχει ελευθερωθεί η Ελλάδα. Για να κρατήσει ο όρκος τους υπόσχονται να μην κουρευτούν μέχρι τότε. Φθάνει στην Καλαμάτα στις 23 Μαρτίου. Ξαναορκίζεται στις 24 και στις 25 φεύγει για το Λεοντάρι Μεγαλοπόλεως. Παίρνει μέρος στη μάχη της Καρύταινας την 1 Απριλίου που έληξε με ήττα των Ελλήνων. Από τις 4 Απριλίου είναι μαζί με άλλους 38 Μανιάτες υπό τις διαταγές του Κανέλλου Δεληγιάννη και κάνει στρατολογία στα χωριά της Γορτυνίας. Λίγο μετά φεύγει και πάει στο φρούριο του Άργους με σκοπό να αμυνθεί στον Κεχαγιάμπεη, που κατεβαίνει με βοήθεια για την Τριπολιτσά. Υποχωρεί όμως και πάει στη Βυτίνα. Μαθαίνει για την πολιορκία που κάνουν οι Τούρκοι στο Λεβίδι και φεύγει για κει. Ορμά ακάθεκτος και διαλύει τους Τούρκους κερδίζοντας την πρώτη νίκη του Αγώνα στις 14 Απριλίου. Παίρνει μέρος στη μάχη της Συλίμνας στις 18 Απριλίου. Γιγαντομαχεί στο Βαλτέτσι στις 13, 15 Μαΐου. Εκεί από τα 5 Ελληνικά ταμπούρια τα 4 είναι Μανιάτικα, ένα δε, το πιο εκτεθειμένο, του Σαλαφατίνου. Πολεμά στη μάχη του Θάνα στις 3 Μαΐου και σώζει τη ζωή του Γιώργου Μαυρομιχάλη. Αμέσως μετά φεύγει για τη Ρούμελη να δώσει βοήθεια στον Ανδρούτσο. Πολεμά στη Σούρπη στις 11 Ιουνίου και ηττημένος φεύγει για το Κριεκούκι. Μετακινείται μεταξύ Δερβενιών – Κάζας - Κριεκουκίου και αμύνεται στους πασάδες Κιοσέ Μεχμέτ και Ομέρ Βρυώνη. Δίνει μάχη στο Κριεκούκι και μετά στο μοναστήρι του Οσίου Μελετίου, αλλά δεν μπορεί να νικήσει.
Επιστρέφει στην Τρίπολη και συμμετέχει στην κατάληψη της στις 23 Σεπτεμβρίου. Βοηθά να μεταφερθούν τα χαρέμια στη Κόρινθο και παραμένει στην πολιορκία της Ακροκορίνθου. Φεύγει όμως για την Αθήνα και παίρνει μέρος σε δύο απόπειρες κατάληψης της Ακρόπολης. Στις αρχές του 1822 ακολουθεί τον Ηλία Μαυρομιχάλη στην Εύβοια. Δυστυχώς η εκστρατεία απέτυχε και το χειρότερο σκοτώθηκε ο θεόμορφος ήρωας Ηλίας Μαυρομιχάλης στη μάχη του Κοκκινόμυλου στις 12 Ιανουαρίου 1822. Δεν ήταν στη μάχη της Σπλάντζας Ηπείρου στις 4 Ιουλίου 1822, όπως γράφουν μερικοί ευφάνταστοι Μανιάτες συγγραφείς, γιατί φύλαγε πάλι τα στενά της Μεγαρίδας από τη στρατιά τον Δράμαλη. Μάχεται στις Μύγες στις 8 Ιουλίου 1822 με 13 μόνο Μανιάτες, όταν όλοι οι πολυδιαφημισμένοι Δερβενοχωρίτες και Αρκάδες φοβήθηκαν και έφυγαν. «Τοις κείνων ρήμασι πειθόμενος» έμεινε μόνος μα δεν σκοτώθηκε. Φεύγει για το Αργός και ο Δράμαλης έρχεται πίσω του. Πολεμά στο φρούριο του Αργους, καίει σπαρτά στο Κουτσοπόδι, πολεμά σοι λέοντας στα Δερβενάκια στις 26 Ιουλίου, αποκρούει τους εχθρούς στη Κλένια Κορινθίας στις 12 Αυγούστου. Μετά τη συντριβή του Δράμαλη πάει στην πολιορκία τον Ναυπλίου. Πολεμά στο Κούτζι και στη Δαλαμανάρα στις 12 Σεπτεμβρίου.
Πάει με τον Πετρόμπεη στο Μεσολόγγι και συντρίβει τους Τούρκους τα Χριστούγεννα τον 1822. Γυρίζει στο Μοριά και πάει παντού όπου τον καλεί η Πατρίδα πάντα μαζί με κάποιον από τους Μαυρομιχαλαίους. Αποκρούει τον Λουμπούτ πασά στην Αθήνα στις 27 Αυγούστου 1823. Πολιορκεί την Κορώνη τον Φλεβάρη τον 1824. Ακροβολίζεται και πολεμάει στο Μανιάκι στις 20 Μαΐου 1825. Αμύνεται στην Καλαμάτα και στη Δραμπάλα στις 5 Ιουνίου 1825. Αναδεικνύεται Αίαντας στη Βέργα στις 22 Ιουνίου 1826 και κατακόπτει τον Ιμπραήμ με τους Αιγυπτίους του στον Πολυτζάραβο στις 28 Αυγούστου 1826. Παντού μπροστάρης και φοβερός μαχητής, άγριος και ατρόμητος, εμπνέει φόβο στους εχθρούς και θάρρος στους Έλληνες. Οι άλλοι οπλαρχηγοί τον ζητούσαν "δανεικό" από τους Μαυρομιχαλαίους.
Στη Μάνη γύρισε ξανά το 1826. Βέβαια ο όρκος του δεν είχε εκπληρωθεί στο ακέραιο. Είχε όμως δοξάσει το όνομα του ποικιλοτρόπως. Μπορεί οι ιστορικοί να μην έγραψαν τα πολεμικά του κατορθώματα έγραψαν όμως για την ανιδιοτέλειά του. Όταν τον Ιούνιο του 1823 η Πατρίδα ευγνωμονούσα, για τις μέχρι τότε υπηρεσίες του, του προσέφερε 2000 γρόσια, αυτός αρνήθηκε να τα πάρει λέγοντας ότι δεν τα θέλει «γιατί η Πατρίδα είναι πιο φτωχή».
Γι’ αυτό ο Σπ. Μελάς στο «Γέρο του Μοριά» γράφει: ΦΕΡΤΕ ΜΟΥ ΔΙΑΜΑΝΤΙΑ ΝΑ ΓΡΑΨΩ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΣΑΛΑΦΑΤΙΝΟΥ. Ακολουθεί και άλλη τιμή. Του προσφέρουν τον βαθμό τον αντιστράτηγου. Τον αρνείται λέγοντας ότι «το στάδιον τον Αγώνα είναι εισέτι ανοικτόν και όστις δεν αγωνισθεί μέχρι τέλους, παρανόμως και ακαίρως αξιούται». Κανείς δεν αμφισβητεί ότι πολλοί αγωνιστές πολέμησαν, μαρτύρησαν, θυσιάστηκαν. Όλοι αυτοί δοξάστηκαν. Σπάνια όμως έγινε μνεία για «ψυχικές γενναιότητες» όπως συνόψισε ο ακαδημαϊκός Κ. Τσάτσος τις μεγάλες αρετές της αυταπάρνησης, της υψηλοφροσύνης, της ανιδιοτέλειας και της εξάρσεως υπεράνω των παθών. Ο Σαλαφατίνος εκτός από τις πολεμικές γενναιότητες είχε και όλες τις ψυχικές. Στις μέρες μας η Πατρίδα αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα, θα πρέπει να ξανασκύψουμε πιο προσεκτικά όμως, στο 1821. Γιατί πολλοί από αυτούς που αληθινά πρόσφεραν υπηρεσίες και πράγματι άξιζαν, άλλοι συκοφαντήθηκαν και άλλοι αγνοήθηκαν. Αντίθετα άλλοι που η διαγωγή τους στάθηκε εθνικά επιλήψιμη, υμνούνται σαν ήρωες και σημαιοφόροι του Ξεσηκωμού, με αποτέλεσμα να αχρηστευθεί ο κυριώτερος ρόλος της Ιστορίας, που είναι ο φρονηματισμός. Ο Ηλίας Σαλαφατίνος πέθανε στην Αθήνα στις 15 Νοεμβρίου 1856. Όμως με την ένδοξη δράση του, την φιλοπατρία του και την αρχαϊκή του απλότητα, τοποθετείται μεταξύ των μεγάλων και αληθινών πρωταγωνιστών της Επαναστάσεως τον 1821. Η δημοσίευση στοιχείων γι' αυτόν αξίζει να γίνει, όχι μόνο γιατί η ιστορική παράλειψη συνεχίζεται μέχρι σήμερα, αλλά και γιατί το παράδειγμα του υψηλόφρονα αυτού άνδρα θα πρέπει να αποτελεί σημείο αναφοράς και σύγκρισης με την επικρατούσα σήμερα κατάσταση στη χώρα μας. Γιατί ο Σαλαφατίνος αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση αφού, «πρώτος έδειξεν εν έργον, το έργον του Ενάρετου Πατριώτου, γενόμενος ανώτερος δόξης δια την δόξαν της Πατρίδος, ενώ άξιοι και ανάξιοι καθημερινώς ζητούν να εύρουν δόξαν εις τους προβιβασμούς»,όπως είπε ο Υπουργός πολέμου Χρ. Περραιβός.
(ΛΕΒΙΔΙ: Άγαλμα του Μανιάτη Ήρωα, ΗΛΙΑ ΤΣΑΛΑΦΑΤΙΝΟΥ.}
Ξεκινά από την Αρεόπολη αφού ορκίζεται μαζί με τον Ηλία Μαυρομιχάλη να ξαναεπιστρέψουν στη Μάνη μόνο αν πρώτα έχει ελευθερωθεί η Ελλάδα. Για να κρατήσει ο όρκος τους υπόσχονται να μην κουρευτούν μέχρι τότε. Φθάνει στην Καλαμάτα στις 23 Μαρτίου. Ξαναορκίζεται στις 24 και στις 25 φεύγει για το Λεοντάρι Μεγαλοπόλεως. Παίρνει μέρος στη μάχη της Καρύταινας την 1 Απριλίου που έληξε με ήττα των Ελλήνων. Από τις 4 Απριλίου είναι μαζί με άλλους 38 Μανιάτες υπό τις διαταγές του Κανέλλου Δεληγιάννη και κάνει στρατολογία στα χωριά της Γορτυνίας. Λίγο μετά φεύγει και πάει στο φρούριο του Άργους με σκοπό να αμυνθεί στον Κεχαγιάμπεη, που κατεβαίνει με βοήθεια για την Τριπολιτσά. Υποχωρεί όμως και πάει στη Βυτίνα. Μαθαίνει για την πολιορκία που κάνουν οι Τούρκοι στο Λεβίδι και φεύγει για κει. Ορμά ακάθεκτος και διαλύει τους Τούρκους κερδίζοντας την πρώτη νίκη του Αγώνα στις 14 Απριλίου. Παίρνει μέρος στη μάχη της Συλίμνας στις 18 Απριλίου. Γιγαντομαχεί στο Βαλτέτσι στις 13, 15 Μαΐου. Εκεί από τα 5 Ελληνικά ταμπούρια τα 4 είναι Μανιάτικα, ένα δε, το πιο εκτεθειμένο, του Σαλαφατίνου. Πολεμά στη μάχη του Θάνα στις 3 Μαΐου και σώζει τη ζωή του Γιώργου Μαυρομιχάλη. Αμέσως μετά φεύγει για τη Ρούμελη να δώσει βοήθεια στον Ανδρούτσο. Πολεμά στη Σούρπη στις 11 Ιουνίου και ηττημένος φεύγει για το Κριεκούκι. Μετακινείται μεταξύ Δερβενιών – Κάζας - Κριεκουκίου και αμύνεται στους πασάδες Κιοσέ Μεχμέτ και Ομέρ Βρυώνη. Δίνει μάχη στο Κριεκούκι και μετά στο μοναστήρι του Οσίου Μελετίου, αλλά δεν μπορεί να νικήσει.
Επιστρέφει στην Τρίπολη και συμμετέχει στην κατάληψη της στις 23 Σεπτεμβρίου. Βοηθά να μεταφερθούν τα χαρέμια στη Κόρινθο και παραμένει στην πολιορκία της Ακροκορίνθου. Φεύγει όμως για την Αθήνα και παίρνει μέρος σε δύο απόπειρες κατάληψης της Ακρόπολης. Στις αρχές του 1822 ακολουθεί τον Ηλία Μαυρομιχάλη στην Εύβοια. Δυστυχώς η εκστρατεία απέτυχε και το χειρότερο σκοτώθηκε ο θεόμορφος ήρωας Ηλίας Μαυρομιχάλης στη μάχη του Κοκκινόμυλου στις 12 Ιανουαρίου 1822. Δεν ήταν στη μάχη της Σπλάντζας Ηπείρου στις 4 Ιουλίου 1822, όπως γράφουν μερικοί ευφάνταστοι Μανιάτες συγγραφείς, γιατί φύλαγε πάλι τα στενά της Μεγαρίδας από τη στρατιά τον Δράμαλη. Μάχεται στις Μύγες στις 8 Ιουλίου 1822 με 13 μόνο Μανιάτες, όταν όλοι οι πολυδιαφημισμένοι Δερβενοχωρίτες και Αρκάδες φοβήθηκαν και έφυγαν. «Τοις κείνων ρήμασι πειθόμενος» έμεινε μόνος μα δεν σκοτώθηκε. Φεύγει για το Αργός και ο Δράμαλης έρχεται πίσω του. Πολεμά στο φρούριο του Αργους, καίει σπαρτά στο Κουτσοπόδι, πολεμά σοι λέοντας στα Δερβενάκια στις 26 Ιουλίου, αποκρούει τους εχθρούς στη Κλένια Κορινθίας στις 12 Αυγούστου. Μετά τη συντριβή του Δράμαλη πάει στην πολιορκία τον Ναυπλίου. Πολεμά στο Κούτζι και στη Δαλαμανάρα στις 12 Σεπτεμβρίου.
Πάει με τον Πετρόμπεη στο Μεσολόγγι και συντρίβει τους Τούρκους τα Χριστούγεννα τον 1822. Γυρίζει στο Μοριά και πάει παντού όπου τον καλεί η Πατρίδα πάντα μαζί με κάποιον από τους Μαυρομιχαλαίους. Αποκρούει τον Λουμπούτ πασά στην Αθήνα στις 27 Αυγούστου 1823. Πολιορκεί την Κορώνη τον Φλεβάρη τον 1824. Ακροβολίζεται και πολεμάει στο Μανιάκι στις 20 Μαΐου 1825. Αμύνεται στην Καλαμάτα και στη Δραμπάλα στις 5 Ιουνίου 1825. Αναδεικνύεται Αίαντας στη Βέργα στις 22 Ιουνίου 1826 και κατακόπτει τον Ιμπραήμ με τους Αιγυπτίους του στον Πολυτζάραβο στις 28 Αυγούστου 1826. Παντού μπροστάρης και φοβερός μαχητής, άγριος και ατρόμητος, εμπνέει φόβο στους εχθρούς και θάρρος στους Έλληνες. Οι άλλοι οπλαρχηγοί τον ζητούσαν "δανεικό" από τους Μαυρομιχαλαίους.
Στη Μάνη γύρισε ξανά το 1826. Βέβαια ο όρκος του δεν είχε εκπληρωθεί στο ακέραιο. Είχε όμως δοξάσει το όνομα του ποικιλοτρόπως. Μπορεί οι ιστορικοί να μην έγραψαν τα πολεμικά του κατορθώματα έγραψαν όμως για την ανιδιοτέλειά του. Όταν τον Ιούνιο του 1823 η Πατρίδα ευγνωμονούσα, για τις μέχρι τότε υπηρεσίες του, του προσέφερε 2000 γρόσια, αυτός αρνήθηκε να τα πάρει λέγοντας ότι δεν τα θέλει «γιατί η Πατρίδα είναι πιο φτωχή».
Γι’ αυτό ο Σπ. Μελάς στο «Γέρο του Μοριά» γράφει: ΦΕΡΤΕ ΜΟΥ ΔΙΑΜΑΝΤΙΑ ΝΑ ΓΡΑΨΩ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΣΑΛΑΦΑΤΙΝΟΥ. Ακολουθεί και άλλη τιμή. Του προσφέρουν τον βαθμό τον αντιστράτηγου. Τον αρνείται λέγοντας ότι «το στάδιον τον Αγώνα είναι εισέτι ανοικτόν και όστις δεν αγωνισθεί μέχρι τέλους, παρανόμως και ακαίρως αξιούται». Κανείς δεν αμφισβητεί ότι πολλοί αγωνιστές πολέμησαν, μαρτύρησαν, θυσιάστηκαν. Όλοι αυτοί δοξάστηκαν. Σπάνια όμως έγινε μνεία για «ψυχικές γενναιότητες» όπως συνόψισε ο ακαδημαϊκός Κ. Τσάτσος τις μεγάλες αρετές της αυταπάρνησης, της υψηλοφροσύνης, της ανιδιοτέλειας και της εξάρσεως υπεράνω των παθών. Ο Σαλαφατίνος εκτός από τις πολεμικές γενναιότητες είχε και όλες τις ψυχικές. Στις μέρες μας η Πατρίδα αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα, θα πρέπει να ξανασκύψουμε πιο προσεκτικά όμως, στο 1821. Γιατί πολλοί από αυτούς που αληθινά πρόσφεραν υπηρεσίες και πράγματι άξιζαν, άλλοι συκοφαντήθηκαν και άλλοι αγνοήθηκαν. Αντίθετα άλλοι που η διαγωγή τους στάθηκε εθνικά επιλήψιμη, υμνούνται σαν ήρωες και σημαιοφόροι του Ξεσηκωμού, με αποτέλεσμα να αχρηστευθεί ο κυριώτερος ρόλος της Ιστορίας, που είναι ο φρονηματισμός. Ο Ηλίας Σαλαφατίνος πέθανε στην Αθήνα στις 15 Νοεμβρίου 1856. Όμως με την ένδοξη δράση του, την φιλοπατρία του και την αρχαϊκή του απλότητα, τοποθετείται μεταξύ των μεγάλων και αληθινών πρωταγωνιστών της Επαναστάσεως τον 1821. Η δημοσίευση στοιχείων γι' αυτόν αξίζει να γίνει, όχι μόνο γιατί η ιστορική παράλειψη συνεχίζεται μέχρι σήμερα, αλλά και γιατί το παράδειγμα του υψηλόφρονα αυτού άνδρα θα πρέπει να αποτελεί σημείο αναφοράς και σύγκρισης με την επικρατούσα σήμερα κατάσταση στη χώρα μας. Γιατί ο Σαλαφατίνος αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση αφού, «πρώτος έδειξεν εν έργον, το έργον του Ενάρετου Πατριώτου, γενόμενος ανώτερος δόξης δια την δόξαν της Πατρίδος, ενώ άξιοι και ανάξιοι καθημερινώς ζητούν να εύρουν δόξαν εις τους προβιβασμούς»,όπως είπε ο Υπουργός πολέμου Χρ. Περραιβός.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου