Ρήγας Παλαμήδης.(Δράμαλης-Κόρινθος-'Αργος-Μάχη Δερβενίων-Θάνατος).

«Ό Δράμαλης έμπήκεν εις την Κόρινθον χωρίς πολέμου. Ό φρου­ρών την Ακρόπολιν με 250 στρατιώτας καί φυλάττων τόν Κιαμήλμπεην ιερεύς Αρσένιος Κρανιδιώτης βλέπων τό πλήθος τών έχθρών έδειλίασε, έφό νευσε τόν Κιαμήλ μπέην καί άνεχώρησε. Ό Δράμαλης έστειλε φρουράν εις την Άκρόπολιν καί απόσπασμα ίππικού εις Ναύπλιον και 'Αργος νά ειδοποιήσουν τήν έλευσίν του.Ό Σπαρτιάτης Καρύγιαννης μέ εξ ανθρώπους έμβήκεν εις τό φρούριον του 'Αργους. Οί Τούρκοι ίδόντες τήν έλληνικήν σημαίαν κυματίζουσαν επί του τείχους του φρουρίου δεν έτόλμων νά πλησιάσωσιν.Ό Π.Μαυρομιχάλης, ό Υψηλάντης, ό Αντώνιος, ό Γεώργιος, ό Ιωάννης, ό Κατζάκος Μαυρομιχαλαίοι άφήσαντες τόν Τζώκρην μετά του Ιωάννου Σταματελοπούλου εις τους Μύλους καί έλθόντες εις τά Νερούλια απήντησαν έρχόμενον έκ Τριπόλεως τόν Θ.Κολοκοτρώνην καί απεφάσισαν ό μέν Κολοκοτρώνης νά ύπάγη είς τό μονα στήρι του Αγίου Γεωργίου, ό Μαυρομιχάλης μετά του Ύψηλάντου νά επανέλ­θουν εις Μύλους, δπου συγχρόνως έφθασε καί ό Κρεββατάς μετά του Γεωρ.Γιατράκου κλπ. Ό δέ Κατζάκος, ό Κουμουστιώτης καί ό Μπαρμπιτζιώτης νά έλθουν εις τό φρούριον του 'Αργους, όπου ευρίσκετο ό Καρύγιαννης, άλλ'ούτος πρίν φθάσουν εκείνοι έξήλθεν από τό φρούριον καί ήλθεν είς τό Κεφαλάρι, ενθα εύρε τόν Τζώκρην καί Ν.Σταματελόπουλον, οίτινες όλοι έλθόντες όμού εις τό 'Αργός πολιορκούν μίαν οικίαν μέ 10 Τούρκους, έπειτα τήν αποτεφρώνουν μετ'αύτών. Ό δέ Κατζάκος μετά τών άλλων εισήλθεν είς τό φρούριον. Οί άκροβολισμοί ήρχισαν μετά τών ευρισκομένων έκεί αποσπασμάτων του Δραμαλικού στρατού, τό δέ γενικόν στρατόπεδον ήτον είς Κόρινθον.Μίαν νύκτα, ό Γεώργιος, ό Ιωάννης, ό Κατσάκος, ό Κουμουστιώ­της καί άλλοι τινές Σπαρτιάται εξελθόντες έκαυσαν τούς καρπούς είς τό Κουτζοπόδι, άλλά τούς κατέλαβεν ή ήμερα καί ώρμησε κατ'αύτών τό ίππικόν του Δράμαλη καί έφόνευσε πολλούς 'Ελληνας πεζούς. Ό Γε­ώργιος, ό Ιωάννης, ό Κατσάκος καί ό Μεδής δντες έφιπποι έπολέμων τούς εχθρούς καί ούτως ήδυνήθησαν οί λοιποί νά σωθώσιν. Έδώ έφονεύθησαν ό Παναγιώτης Χριστοδουλάκης καί ό Παναγ. Μαυρομιχά­λης. Έπιστρέψαντες άπό τό Κουτζοπόδι έμβήκαν πάλι είς τό φρούριον του ΄Αργους, μεθ' ων ό Υψηλάντης καί ό Πάνος Κολοκοτρώνης. Τότε συγχρόνως ήλθεν καί ό Σαλαφατίνος έλθών άπό τά Δερβένια.

Ό δέ Δράμαλης όχυρώσας τήν Κόρινθον, έλθών έστρατοπέδευσεν εις Ναύπλιον, ίκανόν δέ μέρος τού στρατού του ήλθεν είς 'Αργός, όπου οί άκροβολισμοί ήσαν συχνοί, άλλά μάχη σημαντική δεν έγινε καμμία. Μετ' ολίγας δέ ημέρας ό Δράμαλης ήλθε πανστρατιά είς 'Αργός. Ό πόλεμος ήρχισε σπουδαιότερος. Ό Μεδής έλαβε θέσιν εντός ενός περι­βολιού του Σέκερη άπό τό κάτω μέρος του 'Αργους, οίτινες καίτοι πολεμούντες ώς 'Ελληνες μιμούμενοι τούς προγόνους των δέν ήδυνήθησαν ν' άντισταθώσι κατά τοσούτων πολυαρίθμων έχθρών, όθεν έβιάσθησαν νά είσέλθωσιν είς τό φρούριον. Ό Σαλαφατίνος ών είς τό μοναστήριον έμεινε μόνον μέ ενα ψυχοϋιόν του καί μέ κίνδυνον μεγάλον διεσώθησαν καί αυτοί είς τό φρούριον. Ό Δράμαλης τούς έπολιόρκησε. Ό Π. Μαυρομιχάλης μετά του Κρεββατά ήλθον εις τούς Μύ­λους. Ό Θεόδ. Κολοκοτρώνης ευρίσκετο είς τό μοναστήριον του Αγίου Γεωργίου. Ό Κολιόπουλος ήλθεν είς Καρυάς οί δέ Γιατρακαίοι καί λοιποί είς τό Κεφαλάρι, όπου ήτον ό Αντώνιος Μαυρομιχάλης. Ό Κο­λοκοτρώνης γράφει πρός τόν Κολιόπουλον νά κατορθώση οίωδήποτε τρόπω δυνηθή τήν άπό του φρουρίου εξοδον του υίού του Πάνου Κολο­κοτρώνη. Ό Κολιόπουλος έζήτησε τήν βοήθειαν τών είς Κεφαλάρι ευρισκομένων οπλαρχηγών. Είς τούτο ούτοι δέ έλθόντες όλοι επιπί­πτουν μέ όρμήν κατά τών όπισθεν του φρουρίου φυλαττόντων Τούρ­κων. Ή μάχη γίνεται πεισματώδης. Οί Τούρκοι μή δυνάμενοι ν' άντι­σταθώσι άπεσύρθησαν πρός τά οπίσω. Τότε εύρόντες εύκαιρίαν. καί οί εντός του φρουρίου έξήλθον ανενόχλητοι, έκτός του Ιωάννη Μαυρομι­χάλη, του Πιέρου Βοϊδή Μαυρομιχάλη, του Κουμουστιώτου καί του Μπαρμπιτζιώτου, οίτινες έμειναν είς τό φρούριον μέ 450. Οί Τούρκοι ώργισμένοι, διότι δέν ήδυνήθησαν όχι μόνον νά νικήσουν τόν Τσώκρην καί τούς λοιπούς είς τό περιβόλιον, άλλ' ακόμη καί άνελπίστως έδιώχθησαν, έπολιόρκησαν σφιγκτά τούς έν τω φρουρίω μείναντας. Οί μέν άλλοι οπλαρχηγοί, ώς είπομεν, έμενον στρατοπεδεύοντες είς τό Κεφα­λάρι, ό δέ Κολιόπουλος μετά του Πάνου ήλθον εις Καρυάς. Ό Υψη­λάντης μετά του Αντωνίου διωρίσθησαν αρχηγοί τών στρατευμάτων, μεθ'ών ήσαν καί οί Χριστοδουλιάνοι, ό Θανασούλης, ό Γαλάνης, οί Κουμουνδουριδίνοι καί ό Σταυριανός Καπετανάκης καί τήν Κυριακήν απεφάσισαν νά ορμήσουν κατά τών εχθρών. Περί τούτου έγραψαν τόν Κολιόπουλον καί Δεληγιαννόπουλον νά ελθωσι είς βοήθειάν των. Ούτοι δέ ήρνήθησαν (αγνοείται διά ποίαν αίτίαν). Ό πόλεμος μ' όλον τούτο ήρχισε περί τήν δείλην ώραν, άλλά μέ τόσον πείσμα καί τόσην όργήν τών μαχόμενων, ώστε 'Ελληνες καί Τούρκοι ήσαν έξω εαυτών. Τό πολυάριθμον ίππικόν τών έχθρών τρίς ώρμησε κατά του Γεωργίου καί Κατζάκου, κατεχόντων τήν Βέργαν, καί τρίς άντεκρούσθη, άλλά ούτε ένικήθη ούτε έδαμάσθη. 'Ελληνες καί Τούρκοι ώρμούσαν απελπι­σμένοι, οί πρώτοι ένθαρρυνόμενοι πρός αλλήλους άπαξ θέ ν'άποθάνωμεν, ελεγεν ό είς τόν άλλον, άς άποθάνωμεν ελεύθεροι, αν παραδοθώμεν, τό σπαθί του τυράννου δέν θέλει φεισθή της ζωής μας, άς φονευθώμεν λοιπόν ελεύθεροι φονεύοντες εχθρούς. Βρονταί πυροβόλων καί κανονιών, πάταγοι ξιφών, φωναί τών μαχόμενων, καλπάσματα πο­λυαρίθμων ίππων έγέμιζον τόν ορίζοντα.Μέ τόν ένθουσιασμόν αυτόν, περί τήν δύσιν του ηλίου ό Πιέρος Βοϊδής Μαυρομιχάλης μέ τούς υπ'αύτόν έξελθών του φρουρίου επιπίπτει καθ' ενός παρακειμένου όχυρώματος πλησίον του φρουρίου καί τό κυρι­εύει. 01 Τούρκοι ετοιμάζονται είς φυγήν. Ό Βοϊδής τρέχει νά ένθαρρύνη τούς συστρατιώτας του. Ιερεύς τις ευρισκόμενος εμπρός μέ τούς στρατιώτας του καί έκλαβών τόν Βοϊδή ώς έχθρόν έτράπη είς φυγήν άπό τό άριστερόν μέρος. Ό Αντώνιος έφώναξεν, άλλά δέν ήκούετο. Οί Τούρκοι ώρμησαν γενναίως, οί δέ "Ελληνες κυριευθέντες άπό φόβον, έθραύσθησαν πανταχόθεν. Τό έχθρικόν ίππικόν φονεύον τούς 'Ελληνας τούς έδίωξεν έως μίαν ώραν μακράν 127 έλληνικάς κεφαλάς έφερον οί εχθροί είς τό στρατόπεδόν των, κομπάζοντες διά τήν νίκην των, μ' όλον ότι οί έξ αυτών πεσόντες ήσαν 400 περίπου.Οί Τούρκοι μετά τήν μάχην έπολιόρκησαν τό φρούριον σφιγκτότερα νομίζοντες ότι θά εύρουν πολλάς τροφάς καί πολεμοφόδια εκεί έναποταμιευμένα. Οί νικηθέντες 'Ελληνες κατέφυγον είς τό Κεφαλάρι όπου έπρόφθασαν οί Άρκάδιοι καί άλλα στρατεύματα άπό διάφορα μέρη καί ώχυρώθησαν έκεί. Μετά δύο ημέρας κατέβη καί ό Θ.Κολοκοτρώνης, καθ' όν καιρόν 400 ιππείς ήλθον εναντίον ολίγων ιππέων Ελλήνων καί μετά μικρόν άκροβολισμόν χωρίς ζημίας οί Τούρκοι άπεσύρθησαν. Τήν ιδίαν ταύτην έσπέραν απεφάσισαν οί 'Ελληνες νά έπιπέσουν κατά τών πολιορκούντων Τούρκων τό φρούριον καί νά ελευθερώσουν τούς αποκλεισμένους.'Οθεν ό Θ. Κολοκοτρώνης δημηγορήσας καί ένθαρρύνας τούς Ελλη­νας άνεχώρησεν είς τήν θέσιν του. Ήτοιμάσθησαν λοιπόν καί ό μεν Τζώκρης μετά τών Άρκαδίων έλαβε μέρος άπό τών αμπελώνων της 'Ακοβας, ό Αντώνιος καί Γεώργιος Μαυρομιχαλαίοι καί Γιατρακαίοι είς τά αντικρύ του φρουρίου όχυρώματα τών εχθρών έπολέμησαν, άλλά δέν ήδυνήθησαν νά λύσουν τήν πολιορκίαν καί νά σώσουν τούς αποκλεισμένους μ' όλας των τάς προσπάθείας καί έπανήλθον εις τό Κε­φαλάρι άπρακτοι. Μετά δύο ημέρας ό Κολιόπουλος κατέβη άπό τάς Καρυάς. Ό Αντώνιος, ό Γεώργιος καί οί Γιατρακαίοι ήτοιμάσθησαν καί έπέπεσον είς τά ίδια πάλιν όχυρώματα τά κατάντικρυ του φρουρί­ου. Τότε ευρόντες εύκαιρίαν οί έν τω φρουρίω έξήλθον αβλαβείς, εκτός του Σπατ. Λιβερίου, τόν οποίον οί Τοΰρκοι φθάσαντες φεύγοντα έφόνευσαν. Ό Καρύγιαννης έμεινε καί αυτός εντός του φρουρίου μή προφθάσας νά έξέλθη, έμβαινόντων δέ τών Όθωμανών αυτός άναμειγείς μετ'αύτών καί καλύψας μέ λέβητα τήν κεφαλήν του έλαφυραγώγει με­τά τών Τούρκων. Οί "Ελληνες συναθροίσθησαν καί πάλιν εις τό Κεφα­λάρι. Οί δέ Τούρκοι τρεις ημέρας έμενον ήσυχοι. Μετά δέ ό Δράμαλης έστειλε τόν γραμματέα του πρός τόν Π.Μαυρομιχάλην υποσχόμενος πολλά πρός αυτόν, αν υποταχθή. Ό γραμματεύς έλθών ώμολόγησε τήν δειλίαν τών Όθωμανών καί τήν έλλειψιν τών τροφών, τόν οποίον έκράτησαν.

Μάχη Δερβενίων

Ό Δράμαλης απελπισθείς άκούσας τήν άρνησιν του Μαυρομιχάλη καί στενοχωρηθείς έτι μάλλον άπό τήν έλλειψιν τών τροφών, απεφάσι­σε ν'άναχωρήση άπό τό 'Αργος. Τούτο μαθόντες οί 'Ελληνες ήτοιμάσθησαν νά τόν όδοκοπήσουν. "Οθεν συμπαραλαβών ό Υψηλάντης τόν Κατσανόν, άδελφόν του Σαλαφατίνου, γνωρίζοντα τάς θέσεις τών Με­γάλων Δερβενιών, τά όποία οί Δερβενοχωρίται έκυρίευσαν άπό τούς εχθρούς άφαιρέσαντες συγχρόνως άπό αυτούς καί τά κανόνια των, εκί­νησε πρός εκείνο τό μέρος. Άλλά φθάσας είς τό Στεφάνι (χωρίον είς τό στενόν τών μικρών Δερβενιών μεταξύ Κορίνθου καί Ναυπλίας, ολίγον υψηλότερα τών Κλεωνών), εύρε τόν Γρηγόριον Δικαίον καί τόν Νική­τα έλθόντα άπό τήν Στερεάν Ελλάδα.Ό Δράμαλης άφήσας τό Άργος καί τόν Άλή πασα είς τό Ναύπλιον, έστράτευσε διά τά Δερβενάκια' ό Θ.Κολοκοτρώνης ευρισκόμενος έκεί διώρισε τόν Άντώνιον Κολοκοτρώνην μετά τών Άλωνιστιωτών καί Βυτινιωτών νά σταθώσι είς τό στενόν, αυτός δέ μετά τών σωματοφυλάκων του άνέβη είς τήν ράχιν του όρους νά όδηγή τόν πόλεμον. Οί Τούρκοι είς τήν πρώτην μεγάλην όρμήν των διέβησαν ώς 1600 τό στε­νόν καί έφθασαν είς θέσιν Κουρτέσα λεγομένην. Οί γενναίοι Άλωνιστιώται μετά τών συντρόφων των καί του άρχηγού των Ά. Κολοκο­τρώνη επιπίπτουν κατά τών λοιπών, κατακόπτουν πολλούς καί τούς οπισθοδρομούν, μή δυνάμενοι δέ νά διαβώσι κατέφυγον είς τό άλλο στενόν του Στεφανιού, άλλ' ό Υψηλάντης, ό Δικαίος καί ό Νικήτας κατέλαβον εμπρός τήν διάβασίν των. Οί Τούρκοι κατησχυμμένοι άπό άπελπισίαν καί πείσμα έν ταυτώ όρμούντες ν' ανοίξουν τό στενόν έπιπτον σωρηδόν. Μέ τόσον πείσμα έμάχοντο 'Ελληνες καί Τούρκοι, ώστε ήρχοντο καί είς πάλην. Ό Νικήτας Φλέσσας, αδελφός του Δικαί­ου, ήλθεν είς χείρας μέ ένα Σκοδριάνον καί ένώ έπάλαιον τίς νά ρίψη τόν άλλον εις άλλος φονεύει τόν Τούρκον. Βλέποντες οί Τούρκοι τόν μέγαν όλεθρόν των ώπισθοδρόμησαν, άλλ' είς τόν δύσβατον καί στενόν δρόμον οί "Ελληνες τούς κατεδίωξαν. Αυτοί τρέχοντες νά σωθώσι κατέπιπτον εις έπί του άλλου, άλλοι κρημνιζόμενοι καί άλλοι πυροβολούμενοι. Σωρός φονευμένων έμεινεν έκεί. Οί διασωθέντες άπό αυτήν τήν μάχην Τούρκοι επέστρεψαν είς τήν Γλυκείαν αντικρύ της Ναυπλίας.Τήν άλλην ήμέραν ό Δράμαλης έδραμεν ν' άναβή τό Άγινόρι, διά νά διαβή εκείθεν είς τήν Κόρινθον. Ό Υψηλάντης, ό Νικήτας καί ό Δικαίος κατασκοπεύσαντες τό κίνημα του έβγήκαν έμπροσθέν του. Άλλά οί Τούρκοι απεφάσισαν επιμόνως ή νά διαβώσιν ή όλοι νά μείνωσι εκεί. Κάμηλοι, ίπποι, ζώα φορτηγά καί οί φονευμένοι έμειναν είς τούς νικητάς, οίτινες δπερεπλούτησαν καί άπό χρήματα καί άπό άλλα λάφυ­ρα. Ό Δράμαλης έσώθη είς Κόρινθον. Ό Γεώργιος, ό Ιωάννης, ό Κατσάκος Μαυρομιχαλαίοι έτρεξαν είς αυτήν τήν μάχην, άλλά δέν έπρόφθασαν. "Οθεν ήλθον είς Κλένια μετά του Δικαίου. Οί Τούρκοι τρεις περίπου χιλιάδες μετ' ολίγας ημέρας ήλθον είς Καλύβια νά λάβωσι τροφάς, αποτυχόντες δέ ήρχισαν τόν πόλεμον, πλήν κατεδιώχθησαν κακώς έχοντες έως είς τούς Μύλους του μοναστηρίου.

Θάνατος του Δράμαλη

Ό Δράμαλης ηθέλησε νά διαβή τόν Ίσθμόν καί νά στρατοπεδυση είς τήν Περαχώραν, διά νά έχη έλευθέραν τήν δίοδον τών Δερβενιών, άλλ' ό Δικαίος καί ό Νικήτας τόν ήνάγκασαν νά έπιστρέψη κακώς εχων είς τήν Κόρινθον. Μετά ταύτα εν απόσπασμα του στρατου έκ 5.000 έξεστράτευσε κατά της Κλένης, όπου ό Σαλαφατίνος έφύλαττε πρό 20 ημερών καί όπου είχε φθάσει ό Ιωάννης καί Κατσάκος μέ 800 περίπου Τσάκωνας. Οί Τούρκοι άμα έφθασαν ήρχισαν τόν πόλεμον μέ τόσην όρμήν, μέ τόσον πείσμα, ώστε αμέσως έθραυσαν τούς 'Ελληνας καί κατέσχον τήν Κλένην. Εις τήν στιγμήν έφθασαν ό Τζώκρης άπό Άγιον Βασίλειον, οί νικημένοι ενθαρρύνονται, όρμούν όλοι όμού κατά τών πρό ολίγου νικητών, τούς θραύουν καί τούς τρέπουν είς φυγήν, κυ­ριεύουν τήν θέσιν, άλλ' ολίγους έφόνευσαν. Έν τούτοις ό ίπποκόμος του Κατζάκου Όθωμανός λαβών τούς δύο του ίππους κατέφυγε δραπετεύσας πρός τούς Τούρκους. Άπελπισθέντες πλέον οί εχθροί, απεφάσι­σαν νά διαβώσιν άπό τά Βασιλικά καί νά έλθουν είς τάς Πέτρας άμηχανούντες άπό τήν ελλειψιν τροφών, άλλά άπαντήσαντες τόν Γιατράκον μετά του Ιωάννου Κολοκοτρώνη είς τά Βασιλικά, έβλασφημούσαν τήν υπαρξίν των, διότι δέν εύρισκον δρόμον φυγής όσοι επέ­ζησαν. Έν τούτοις ή επιδημία ήρχισε νά μαστίζη καί νά καταστρέφη τούς είς Κόρινθον 'Οθωμανούς. Οί 'Ελληνες είσήρχοντο διά νυκτός είς τήν Κόρινθον καί έλαφυραγώγουν. Είς τήν έποχήν δ' αυτήν απέθανε καί ό Δράμαλης άπό τήν έπιδημίαν.

Μετά τόν θάνατον τούτου έξεστράτευσαν διά τό Μεσολόγγιον οί Π.

Μαυρομιχάλης, Ζαΐμης, 'Α.Λόντος, Καν.Δεληγιάννης, Θ.Γρίβας.»

Πηγές:

ΡΗ'ΓΑΣ ΠΑΛΑΜΗ'ΔΗΣ -ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ