Οι Επαναστάτες, με την εμφάνιση των τούρκων παίρνουν τα βουνά. Την επικρατούσα κατάσταση περιγράφει ο Ρήγας Παλαμήδης, που συμμετείχε στον αγώνα ως πολιτικός αλλά και ως στρατιωτικός. Καταθέτομε το σχετικό απόσπασμα:
«Ο Θ. Κολοκοτρώνης απεφάσισε νά ελθη είς Διάσελον της Καρυταίνης, νά δυνηθή νά στρατολογήση, εί δέ μη νά καταφύγη είς τό κλέφτικον, αλλά επειδή δεν είχε κανένα μαζί του, ό Ηλίας τόν έδωσε τόν Δημήτριον Δραγόνον άπό τήν Σέλιτζα. Φθάσας είς τήν Άλωνίσταινα, ένθα οί Τούρκοι έπολέμουν πεισματωδώς κατά τετρακοσίων Ελλήνων, έμβήκε μεταξύ των μαχομένων, τούς ενεθάρρυνε, τούς ένεψύχωνεν, απειλούσε τούς Τούρκους, αλλά δεν κατώρθωσε τίποτε. Οί Τούρκοι όντες πολλοί, έκαυσαν τήν Άλωνίσταινα.
Ό δέ Ηλίας μετά του Δικαίου ήλθον είς Λεοντάρι, όπου εύρον τόν Αναγνωσταρά καί ήρχισαν νά συσκέπτωνται σπουδαίως διά τό άποβησόμενον. Ό Δικαίος άποτεινόμενος πρός τόν Ήλίαν λέγει: -τώρα ή πατρίς, Ηλία, κρέμαται είς τόν λαιμόν σου' έγώ έφανταζόμην καί έκήρυξα ότι οί Πελοποννήσιοι μέ τά ξύλα θέ νά διώξουν τούς Τούρκους, άλλ' ευρέθην ήπατημένος καί βλέπω τόν κόσμον κινδυνεύοντα. Μόνον άπό τήν Μάνην ελπίζω τήν σωτηρίαν της Ελλάδος, καί λύσας τό κιμέρι του έδωκε δύο χιλιάδες γρόσια του Ηλία!- λάβε τα, λέγει, καί στείλε νά φέρης Μανιάτας, νά σώσωμεν τήν Ελλάδα».
Ό δέ Ηλίας μετά του Δικαίου ήλθον είς Λεοντάρι, όπου εύρον τόν Αναγνωσταρά καί ήρχισαν νά συσκέπτωνται σπουδαίως διά τό άποβησόμενον. Ό Δικαίος άποτεινόμενος πρός τόν Ήλίαν λέγει: -τώρα ή πατρίς, Ηλία, κρέμαται είς τόν λαιμόν σου' έγώ έφανταζόμην καί έκήρυξα ότι οί Πελοποννήσιοι μέ τά ξύλα θέ νά διώξουν τούς Τούρκους, άλλ' ευρέθην ήπατημένος καί βλέπω τόν κόσμον κινδυνεύοντα. Μόνον άπό τήν Μάνην ελπίζω τήν σωτηρίαν της Ελλάδος, καί λύσας τό κιμέρι του έδωκε δύο χιλιάδες γρόσια του Ηλία!- λάβε τα, λέγει, καί στείλε νά φέρης Μανιάτας, νά σώσωμεν τήν Ελλάδα».
Περί τα αυτά συμβάντα Εξάλλου ο Ν. Τρικούπης αναφέρει:
«ήγωνίζοντο οί αρχηγοί νά τήν καλητερεύσωσι στρατολογούντες άκαμάτως, φαινόμενοι γενναίοι έν μέσω του πανικού φόβου καί προκινδυνεύοντες».
«ήγωνίζοντο οί αρχηγοί νά τήν καλητερεύσωσι στρατολογούντες άκαμάτως, φαινόμενοι γενναίοι έν μέσω του πανικού φόβου καί προκινδυνεύοντες».
Στην αγωνία τους απάνω οι αρχηγοί του αγώνος είδαν ότι μόνο η Μάνη μπορούσε να επιτύχει την σωτηρία της πατρίδος και πήραν αυτές τις αποφάσεις:
«Έξ αιτίας δέ των δεινών τούτων περιστάσεων συνήλθαν κατά πρόσκλησιν του Κολοκοτρώνη καί του Κανέλλου Δηληγιάννη, ευρισκομένων τότε έν Μαρμαριά, διάφοροι οπλαρχηγοί είς Πάπαρι, 4 ώρας άπέχον της Τριπολιτσάς, καί κοινής σκέψεως γενομένης, συνωμολόγησαν, ότι δύσκολος ήτον ή στρατολογία, καί έτι δυσκολωτέρα ή μή λειποταξία τών στρατολογουμένων. Είς διόρθωσιν δέ του κακού άνηγόρευσαν όλοι όμογνωμόνως τόν έν Καλαμάτα διατρίβοντα Πετρόμπεην άρχιστράτηγον της Πελοποννήσου, καί τόν παρεκάλεσαν νά συνάξη όσους έδύνατο Μανιάτας, υποσχόμενοι αύτοίς τροφάς καί μισθούς, καί νά συναναβή καί αυτός κατ' εκείνα τά μέρη, ώστε νά βιάσωσι τούς χωρικούς διά τών Μανιατών νά όπλοφορήσωσι, νά έκστρατεύσωσι καί νά διατηρήσωσι τάς θέσεις των. Τούτου γενομένου διελύθη ή συνέλευσις' καί ό μέν Δηληγιάννης καί ό Τσαλαφατίνος έτοποθετήθησαν κατά τό διάσελον της Άλωνίσταινας όπου υπήγε μετ' ολίγον καί ό Πλαπούτας έπ' έλπίδι νά έμποδίσωσι τόν έχθρόν, άν έδοκίμαζε νά πέση εκείθεν είς άλλας επαρχίας, οί δέ λοιποί μετέβησαν είς Βαλτέτσι, χωρίον όρεινόν, 2 ώρας άπέχον τής Τριπολιτσάς».
Στου Ρήγα Παλαμήδη σχεδίασμα Ιστορίας απαντά η περιγραφή των γεγονότων που κατωτέρω αυτή εκτίθεται.
«Βαλτέτζι Απριλίου 28
Τούτων γενομένων οί έκ Τριπόλεως Όθωμανοί κατέθραυσαν τόν είς Βαλτέτζι στρατόν, διοικούμενον παρά του Θ. Κολοκοτρώνη, Κυριακούλη, Ηλία Μαυρομιχάλη, Διονυσίου Μούρτζι νου κλπ. Οί αδελφοί Πετμεζαίοι καί ό Γρηγ. Δικαίος ευρισκόμενοι είς Τουρνίκι, μαθόντες τήν κατα στροφήν τών είς Βαλτέτζι είπον «παλιά μας τέχνη κόσκινο» καί άνεχώρησαν διά τά Καλάβρυτα.
Οί έν Τριπόλει Όθωμανοί είδοποιηθέντες ότι ό Κεχαγιάς έφθασεν είς 'Αργος έκίνησαν πρός υποδοχήν του' διαβάντες όθεν άπό τόν Άχλαδόκαμπον κατέβησαν είς 'Άργος καί συνοδεύσαντες αυτόν επέστρεψαν διά του Τουρνικίου ύποπτευόμενοι νά διέλθουν διά τής ιδίας όδού.
Ό δέ Ηλίας Σαλαφατίνος μέ 150 στρατιώτας διά του Άλχαδόκαμπου ήλθεν είς Βέρβενα. Έκεί εύρε στρατόπεδον συστημένον άπό μίαν έπιτροπήν, τόν Θεοδώρητον έπίσκοπον Βρεσθένης, τόν Κωνστ. Μαυρομιχάλην καί τόν Νικόλαον Δεληγιάννην. Ό στρατός έζήτει τόν Κωσταντήν άρχηγόν καί περί τούτου έγραψαν τόν Π. Μαυρομιχάλην. Ό δέ άπεκρίθη ότι ούτε διά τούς αδελφούς του ούτε διά τούς υιούς του επιθυμεί αρχηγίας, καθ' ότι επιθυμεί νά πηγαίνουν όπου ή πατρίς έχει ανάγκην. 'Οθεν απεφασίσθη κοινή ψήφω ό Π. Γιατράκος.
Τούτων γενομένων οί έκ Τριπόλεως Όθωμανοί κατέθραυσαν τόν είς Βαλτέτζι στρατόν, διοικούμενον παρά του Θ. Κολοκοτρώνη, Κυριακούλη, Ηλία Μαυρομιχάλη, Διονυσίου Μούρτζι νου κλπ. Οί αδελφοί Πετμεζαίοι καί ό Γρηγ. Δικαίος ευρισκόμενοι είς Τουρνίκι, μαθόντες τήν κατα στροφήν τών είς Βαλτέτζι είπον «παλιά μας τέχνη κόσκινο» καί άνεχώρησαν διά τά Καλάβρυτα.
Οί έν Τριπόλει Όθωμανοί είδοποιηθέντες ότι ό Κεχαγιάς έφθασεν είς 'Αργος έκίνησαν πρός υποδοχήν του' διαβάντες όθεν άπό τόν Άχλαδόκαμπον κατέβησαν είς 'Άργος καί συνοδεύσαντες αυτόν επέστρεψαν διά του Τουρνικίου ύποπτευόμενοι νά διέλθουν διά τής ιδίας όδού.
Ό δέ Ηλίας Σαλαφατίνος μέ 150 στρατιώτας διά του Άλχαδόκαμπου ήλθεν είς Βέρβενα. Έκεί εύρε στρατόπεδον συστημένον άπό μίαν έπιτροπήν, τόν Θεοδώρητον έπίσκοπον Βρεσθένης, τόν Κωνστ. Μαυρομιχάλην καί τόν Νικόλαον Δεληγιάννην. Ό στρατός έζήτει τόν Κωσταντήν άρχηγόν καί περί τούτου έγραψαν τόν Π. Μαυρομιχάλην. Ό δέ άπεκρίθη ότι ούτε διά τούς αδελφούς του ούτε διά τούς υιούς του επιθυμεί αρχηγίας, καθ' ότι επιθυμεί νά πηγαίνουν όπου ή πατρίς έχει ανάγκην. 'Οθεν απεφασίσθη κοινή ψήφω ό Π. Γιατράκος.
Βαλτέτζι τό β'. Μαίου 12-13.
Ό Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης διώρισε καί έκτισαν τέσσαρας πύργους είς καταλλήλους θέσεις τών Βερβένων. Επομένως έφθασε καί ό Κυριακούλης καί απεφάσισαν συμπαραλαβόντες τόν Ήλίαν άπό Πάπαριν νά έλθουν είς Βαλτέτζι. Καθ' όδόν απαντούν έπιστολήν του Θ. Κολοκοτρώνη, άγγέλλοντος ότι οί Τούρκοι ετοιμάζονται είς έκστρατείαν καί ότι νά προλάβουν τό Βαλτέτζι, ώστε, αν οί Τούρκοι έλθουν είς Χρυσοβίτζι κατά το Κολοκοτρώνη, νά έλθουν Μαυρομιχαλαίοι πρός βοήθειάν του, αν δέ έλθουν είς Βαλτέτζι, νά έλθη ό Κολοκοτρώnης.
Φθάσαντες είς Βαλτέτζι πρώτος ό Ηλίας έπάρας λίθον είς τούς ώμους καί θέσας αυτόν κατά γής λέγει' —έδώ θέ νά γίνη ό τάφος, ούτινος θελήση νά φύγη. —Τό παράδειγμά του ήκολούθησαν αρχηγοί καί στρατιώται, ώστε είς όλίγην ώραν έκτισαν πέντε όχυρώματα πέριξ του Βαλτετζίου καί ώχυρώθησαν είς αυτά, ο Κυριακούλης είς τό πρώτον. Ό Ηλίας μετά του Νικήτα καί Ήλία Φλέσσα είς τό δεύτερον, ό Ίωάν. Π. Μαυρομιχάλης μετά του Δημητρίου Τζονοπούλου, Καραμέρου, Μητροπέτροβα καί Κεφάλα είς τό τρίτον. Ό Ηλίας Σαλαφατίνος είς τό τέταρτον καί ό Ίωαν. Κατζανός μετά τών Μπουραίων είς τό πέμπτον.
Διώρισαν έπειτα σκοπόν τόν Κατζανόν μέ οκτώ παλληκάρια. Μετά 8 ημέρας (12 Μαίου) δίδει ό Κατζανός τό σημείον καί καταλαμβάνουν όλοι τάς θέσεις των περιμένοντες τόν έχθρόν, όστις μετ' ολίγον φθάνει είς Βαλτέτζι. Οί Πελοποννήσιοι Τούρκοι έστειλαν τόν Κεχαγιά του Μαϊμέτ πασα είς τό Καλογεροβούνι κατά νώτα τών Ελλήνων, αυτοί δέ έπέπεσον μέ μεγάλην όρμήν είς τό όχύρωμα του Κυριακούλη καί έστησαν τάς σημαίας των είς τά τείχη του όχυ ρώματος, άλλ' οί έν αύτώ απεφάσισαν ή νά νικήσουν ή νά κατασφαγώσιν είς αυτό. Ή μάχη ήρχισε πεισματωδεστάτη, άμα οί Τούρκοι έφθασαν περί τήν μεσημβρίαν, οί εχθροί έπιπτον είς κατόπιν του άλλου. Φθάνει ό Κολοκοτρώνης είς τήν στιγμήν μέ 500 καί ό Κολιόπουλος μέ 400, όστις έτοποθετήθη κατά νώτα τών έχθρών τών πολεμούντων τά όχυρώματα του Ηλία καί Ιωάννου Μαυρομιχαλαίων. Ό δέ Κολοκοτρώνης έλαβε τήν θέσιν του είς τό όρος τών Βρεστοχωρίων είς τήν κλεισούρα, καταντικρύ του Βαλτετζίου μή γνωρίζων ότι ό Κεχαγιάς έρχεται κατά νώτα, καθώς περί τούτου ήγνόουν καί οί λοιποί Έλληνες. Ό Κεχαγιάς ίδών ότι μετά μιας ώρας μάχην οί Έλληνες δέν έθραύσθησαν, ήρχετο πρός βοήθειαν τών Τούρκων, άπαντήσας δέ τόν Κολοκοτρώνην είς τήν κλεισούρα τόν έπολέμησεν, έθραυσε τόν στρατόν του καί τον έτρεψεν είς φυγήν.
Ό Κολοκοτρώνης έφιππος, καθώς ό ίπποφορβός, όταν οί ίπποι τρέχουν τεταραγμένοι άπό φόβον είς τάς πεδιάδας διά νά τούς συνάξη, ούτως έτρεχεν ό πατήρ είς Πελοπόννησον βροντοφωνάζων, σταθήτε Έλληνες, άλλ' άνωφελώς.
Οί Έλληνες ίδόντες τήν θραύσιν του Κολοκοτρώνη έδείλιασαν, άλλ' ό Κολιόπουλος επιμένων είς τήν θέσιν του τούς ενεθάρρυνε. Πάραυτα ό Κεχαγιάς στήσας δύο κανόνια είς τό πεδίον έκανονoβόλει τό όχύρωμα του Σαλαφατίνου, είς τό οποίον οί Αλβανοί έπέπεσον ξιφήρεις καί άφήσαντες τάς κάπας των έστησαν τάς σημαίας των έπί τών τειχών του όχυρώματος. Οί δέ Έλληνες, μή δυνάμενοι νά μεταχειρισθώσι τά τουφέκια των, έχρώντο τάς πιστόλας, ήρπασαν τάς σημαίας τών έχθρών έσωθεν του όχυρώματος ταυτοχρόνως, επειδή ή θέσις ήτον κατωφερής, οί έν τω όχυρώματι κυλίοντες λίθους έπροξένουν μεγάλην φθοράν είς τούς εχθρούς, οίτινες διά νά προφυλαχθώσιν έκρύπτοντο υπό τούς βράχους. Μ' όλην ταύτην τήν σφαγήν, μ' όλον τόν κίνδυνον είς τόν οποίον διέτρεχον οί εχθροί, άνθίστατο γενναίως ή τόλμη των, ή επιμονή των πολλάκις έματαίωσε τήν άνδρείαν τών Ελλήνων.
Ό Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης διώρισε καί έκτισαν τέσσαρας πύργους είς καταλλήλους θέσεις τών Βερβένων. Επομένως έφθασε καί ό Κυριακούλης καί απεφάσισαν συμπαραλαβόντες τόν Ήλίαν άπό Πάπαριν νά έλθουν είς Βαλτέτζι. Καθ' όδόν απαντούν έπιστολήν του Θ. Κολοκοτρώνη, άγγέλλοντος ότι οί Τούρκοι ετοιμάζονται είς έκστρατείαν καί ότι νά προλάβουν τό Βαλτέτζι, ώστε, αν οί Τούρκοι έλθουν είς Χρυσοβίτζι κατά το Κολοκοτρώνη, νά έλθουν Μαυρομιχαλαίοι πρός βοήθειάν του, αν δέ έλθουν είς Βαλτέτζι, νά έλθη ό Κολοκοτρώnης.
Φθάσαντες είς Βαλτέτζι πρώτος ό Ηλίας έπάρας λίθον είς τούς ώμους καί θέσας αυτόν κατά γής λέγει' —έδώ θέ νά γίνη ό τάφος, ούτινος θελήση νά φύγη. —Τό παράδειγμά του ήκολούθησαν αρχηγοί καί στρατιώται, ώστε είς όλίγην ώραν έκτισαν πέντε όχυρώματα πέριξ του Βαλτετζίου καί ώχυρώθησαν είς αυτά, ο Κυριακούλης είς τό πρώτον. Ό Ηλίας μετά του Νικήτα καί Ήλία Φλέσσα είς τό δεύτερον, ό Ίωάν. Π. Μαυρομιχάλης μετά του Δημητρίου Τζονοπούλου, Καραμέρου, Μητροπέτροβα καί Κεφάλα είς τό τρίτον. Ό Ηλίας Σαλαφατίνος είς τό τέταρτον καί ό Ίωαν. Κατζανός μετά τών Μπουραίων είς τό πέμπτον.
Διώρισαν έπειτα σκοπόν τόν Κατζανόν μέ οκτώ παλληκάρια. Μετά 8 ημέρας (12 Μαίου) δίδει ό Κατζανός τό σημείον καί καταλαμβάνουν όλοι τάς θέσεις των περιμένοντες τόν έχθρόν, όστις μετ' ολίγον φθάνει είς Βαλτέτζι. Οί Πελοποννήσιοι Τούρκοι έστειλαν τόν Κεχαγιά του Μαϊμέτ πασα είς τό Καλογεροβούνι κατά νώτα τών Ελλήνων, αυτοί δέ έπέπεσον μέ μεγάλην όρμήν είς τό όχύρωμα του Κυριακούλη καί έστησαν τάς σημαίας των είς τά τείχη του όχυ ρώματος, άλλ' οί έν αύτώ απεφάσισαν ή νά νικήσουν ή νά κατασφαγώσιν είς αυτό. Ή μάχη ήρχισε πεισματωδεστάτη, άμα οί Τούρκοι έφθασαν περί τήν μεσημβρίαν, οί εχθροί έπιπτον είς κατόπιν του άλλου. Φθάνει ό Κολοκοτρώνης είς τήν στιγμήν μέ 500 καί ό Κολιόπουλος μέ 400, όστις έτοποθετήθη κατά νώτα τών έχθρών τών πολεμούντων τά όχυρώματα του Ηλία καί Ιωάννου Μαυρομιχαλαίων. Ό δέ Κολοκοτρώνης έλαβε τήν θέσιν του είς τό όρος τών Βρεστοχωρίων είς τήν κλεισούρα, καταντικρύ του Βαλτετζίου μή γνωρίζων ότι ό Κεχαγιάς έρχεται κατά νώτα, καθώς περί τούτου ήγνόουν καί οί λοιποί Έλληνες. Ό Κεχαγιάς ίδών ότι μετά μιας ώρας μάχην οί Έλληνες δέν έθραύσθησαν, ήρχετο πρός βοήθειαν τών Τούρκων, άπαντήσας δέ τόν Κολοκοτρώνην είς τήν κλεισούρα τόν έπολέμησεν, έθραυσε τόν στρατόν του καί τον έτρεψεν είς φυγήν.
Ό Κολοκοτρώνης έφιππος, καθώς ό ίπποφορβός, όταν οί ίπποι τρέχουν τεταραγμένοι άπό φόβον είς τάς πεδιάδας διά νά τούς συνάξη, ούτως έτρεχεν ό πατήρ είς Πελοπόννησον βροντοφωνάζων, σταθήτε Έλληνες, άλλ' άνωφελώς.
Οί Έλληνες ίδόντες τήν θραύσιν του Κολοκοτρώνη έδείλιασαν, άλλ' ό Κολιόπουλος επιμένων είς τήν θέσιν του τούς ενεθάρρυνε. Πάραυτα ό Κεχαγιάς στήσας δύο κανόνια είς τό πεδίον έκανονoβόλει τό όχύρωμα του Σαλαφατίνου, είς τό οποίον οί Αλβανοί έπέπεσον ξιφήρεις καί άφήσαντες τάς κάπας των έστησαν τάς σημαίας των έπί τών τειχών του όχυρώματος. Οί δέ Έλληνες, μή δυνάμενοι νά μεταχειρισθώσι τά τουφέκια των, έχρώντο τάς πιστόλας, ήρπασαν τάς σημαίας τών έχθρών έσωθεν του όχυρώματος ταυτοχρόνως, επειδή ή θέσις ήτον κατωφερής, οί έν τω όχυρώματι κυλίοντες λίθους έπροξένουν μεγάλην φθοράν είς τούς εχθρούς, οίτινες διά νά προφυλαχθώσιν έκρύπτοντο υπό τούς βράχους. Μ' όλην ταύτην τήν σφαγήν, μ' όλον τόν κίνδυνον είς τόν οποίον διέτρεχον οί εχθροί, άνθίστατο γενναίως ή τόλμη των, ή επιμονή των πολλάκις έματαίωσε τήν άνδρείαν τών Ελλήνων.
Τά φυσέκια του Σαλαφατίνου έτελείωσαν. Ό Κυριακούλης τόν έστειλε μερικά καί έδωσεν ανά δύο εις έκαστον στρατιώτην. Εξ Λεονταρίται στρατιώται δειλιάσαντες έφυγον άπό τό όχύρωμά των. Ό πόλεμος ήκολούθει καί είς τά πέντε όχυρώματα. Τήν νύκτα έξήλθον μερικοί άπό του Σαλαφατίνου, έλαφυραγώγησαν τούς νεκρούς Τούρκους καί έκοψαν καί τίνων τάς κεφαλάς. Δύο ώρας μετά τό μεσονύκτιον ήλθον 100 Λεονταρίται αυτόκλητοι είς τήν κορυφήν του όρους, οπόθεν πυροβολήσαντες ένεθάρρυνον πολύ τούς 'Ελληνας. Καθ' όλην τήν νύκτα ήκουέ τις βροντάς πυροβόλων εξ έκατέρων τών στρατοπέδων καί κραυγάς Όθωμανών, άλλάχ, άλλάχ, τά φάγαμεν τά σκυλιά. Κραυγάς Ελλήνων ώ μπίρ, ώ μπίρ, τά φάγαμεν τά όμαλίκ (;). Περί τό μεσονύκτιον έστειλαν τόν Κατζανόν είς τόν Κολοκοτρώνην εύρισκόμενον είς τό όρος, διά νά τούς φέρη φυσέκια, ό δέ άπεκρίθη ότι τά άφησεν είς τό Χρυσοβίτσι καί έδωσε μόνον τεσσαράκοντα δεκάρια καί μίαν πήραν, άνεπλήρωσαν δέ τήν έλλειψίν τους λαβόντες ικανά πολεμοφόδια σταλέντα άπό τήν Αίκατερίνην, χήραν το Δημητρίου Σταμέλου, του πρώτου μάρτυρος τής ελευθερίας μας, πεσόντος κατά τήν πρώτην είς τήν Άλωνίσταινα μάχην, ως είρηται. Τήν τετάρτην ώραν μετά τό μεσονύκτιον έφθασεν ό Αντώνιος Μαυρομιχάλης άπό τό στρατόπεδον τών Βερβένων μέ τετρακόσιους καί έλαβε θέσιν μεταξύ τών όχυρωμάτων του Σαλαφατίνου καί Κυριακούλη, πρός τόν όποίον έστειλε τόν Μπαρμπιτζιώτην καί Δημήτριον Πουλικάκον μέ 17 ανθρώπους, νά τόν ειδοποιήσουν τήν έλευσίν του καί τήν θέσιν, είς τήν οποίαν ευρίσκετο. Οί Τούρκοι αποσυρθέντες άπό τό Σαλαφατινόν όχύρωμα, έπλησίασαν πρός τό του Κυριακούλη, είς τό όποίον άφήσαντες νά κανονοβολούν, έπεσον κατά του Αντωνίου. Ό Αντώνιος μέ τούς 400, μ' όλον ότι άντέκρουε τά στίφη τών έχθρών μέ καρδίαν Σπαρτιατικήν, έκινδύνευεν.
Ό Κυριακούλης ίδών τόν κίνδυνον του Αντωνίου, έρχεται είς τό όχύρωμα τού Σαλαφατίνου καί μέ τό ξίφος είς τάς χείρας έφώναξεν.
—-Έξω παλληκάρια, τό στράτευμα του Αντωνίου κινδυνεύει. Καί αμέσως άκολουθούντες τό παράδειγμά του, όρμούν όλοι ξιφήρεις, επιπίπτουν κατά τών έχθρών, τούς θραύουν καί τούς τρέπουν είς φυγήν, ώστε ούτε νά πυροβολήση επέστρεψε κανείς. Τούς διώκουν κατόπιν ως μίαν ώραν. Οί εχθροί έρριπτον τά όπλα των νά τά πάρουν οί 'Ελληνες, διά νά ευρίσκουν καιρόν νά φεύγουν. Τότε ώρμησαν καί οί του Κολοκοτρώνη, του δέ Κολιοπούλου τά παλληκάρια τρέχοντες κατόπιν τών έχθρών ως λέοντες, έλαβον καί περισσότερα λάφυρα. Μετά τήν μάχην ήλθεν καί ό Π. Γιατράκος, όστις ειδοποιηθείς τόν κίνδυνον τών Ελλήνων, έτρεξεν αμέσως είς βοήθειάν των.
Είς τήν μάχην αυτήν ή έξ Άρεοπόλεως Σπαρτιάτις Σάββαινα έφερε τά φυσέκια τήν νύκτα πρός τούς είς τά όχυρώματα είς τούς στρατιώτας του Κυριακούλου άπό τήν άποθήκην. 'Εν όσω είχον εντός τών όχυρωμάτων, ήσαν έως 750 Έλληνες, έξ ων οί 250 ήσαν Σπαρτιάται, έξωθεν οί του Κολιοπούλου, Κολοκοτρώνη καί Αντωνίου έως 1200. Οί δέ Τούρκοι έως 4.000, έξ ών έφονεύθησαν περίπου 700. Ή μάχη διήρκεσε 23 ώρας.
Μετά τήν μάχην καί τόν καταδιωγμόν τών έχθρών, οί Έλληνες άποκεφαλίσαντες πολλούς φονευμένους καί σωρεύσαντες τάς κεφαλάς έχόρευον περί αύτάς χαίροντες διά τήν νίκην, ήτις ήτον τότε ή σωτηρία τής Πελοποννήσου. Έκ πολλών τών κρινόντων τάς τοιαύτας περιστάσεις ήκούσαμεν ότι ό πόλεμος του Βαλτετζίου, ήτον ό πρώτος συστηματικός πόλεμος είς τήν Ελλάδα καί άπό αυτόν έξήρτάτο ή τύχη τής Ελλάδος, καί ότι ό Αντώνιος καί ό Κολιόπουλος συνετέλεσαν πολύ είς τήν μάχην, μ' όλον ότι είχον τάς κινδυνωδεστέρας θέσεις καί μ' όλον ότι ή θραύσις του Κολοκοτρώνη τούς έπροξένησε δειλίαν. Μετά τήν μάχην ό Κολοκοτρώνης καί ό Κολιόπουλος ήλθον είς Χρυσοβίτσι, ό Αντώνιος Μαυρομιχάλης καί Π. Γιατράκος είς Βέρβενα. Ό Κυριακούλης, Ιωάννης καί Ηλίας Μαυρομιχαλαίοι, Σαλαφατίνος, Φλεσσαίοι, Μητροπέτροβας, Κεφάλας καί ό Τζονόπουλος έμειναν είς Βαλτέτζι.
Ό Κυριακούλης ίδών τόν κίνδυνον του Αντωνίου, έρχεται είς τό όχύρωμα τού Σαλαφατίνου καί μέ τό ξίφος είς τάς χείρας έφώναξεν.
—-Έξω παλληκάρια, τό στράτευμα του Αντωνίου κινδυνεύει. Καί αμέσως άκολουθούντες τό παράδειγμά του, όρμούν όλοι ξιφήρεις, επιπίπτουν κατά τών έχθρών, τούς θραύουν καί τούς τρέπουν είς φυγήν, ώστε ούτε νά πυροβολήση επέστρεψε κανείς. Τούς διώκουν κατόπιν ως μίαν ώραν. Οί εχθροί έρριπτον τά όπλα των νά τά πάρουν οί 'Ελληνες, διά νά ευρίσκουν καιρόν νά φεύγουν. Τότε ώρμησαν καί οί του Κολοκοτρώνη, του δέ Κολιοπούλου τά παλληκάρια τρέχοντες κατόπιν τών έχθρών ως λέοντες, έλαβον καί περισσότερα λάφυρα. Μετά τήν μάχην ήλθεν καί ό Π. Γιατράκος, όστις ειδοποιηθείς τόν κίνδυνον τών Ελλήνων, έτρεξεν αμέσως είς βοήθειάν των.
Είς τήν μάχην αυτήν ή έξ Άρεοπόλεως Σπαρτιάτις Σάββαινα έφερε τά φυσέκια τήν νύκτα πρός τούς είς τά όχυρώματα είς τούς στρατιώτας του Κυριακούλου άπό τήν άποθήκην. 'Εν όσω είχον εντός τών όχυρωμάτων, ήσαν έως 750 Έλληνες, έξ ων οί 250 ήσαν Σπαρτιάται, έξωθεν οί του Κολιοπούλου, Κολοκοτρώνη καί Αντωνίου έως 1200. Οί δέ Τούρκοι έως 4.000, έξ ών έφονεύθησαν περίπου 700. Ή μάχη διήρκεσε 23 ώρας.
Μετά τήν μάχην καί τόν καταδιωγμόν τών έχθρών, οί Έλληνες άποκεφαλίσαντες πολλούς φονευμένους καί σωρεύσαντες τάς κεφαλάς έχόρευον περί αύτάς χαίροντες διά τήν νίκην, ήτις ήτον τότε ή σωτηρία τής Πελοποννήσου. Έκ πολλών τών κρινόντων τάς τοιαύτας περιστάσεις ήκούσαμεν ότι ό πόλεμος του Βαλτετζίου, ήτον ό πρώτος συστηματικός πόλεμος είς τήν Ελλάδα καί άπό αυτόν έξήρτάτο ή τύχη τής Ελλάδος, καί ότι ό Αντώνιος καί ό Κολιόπουλος συνετέλεσαν πολύ είς τήν μάχην, μ' όλον ότι είχον τάς κινδυνωδεστέρας θέσεις καί μ' όλον ότι ή θραύσις του Κολοκοτρώνη τούς έπροξένησε δειλίαν. Μετά τήν μάχην ό Κολοκοτρώνης καί ό Κολιόπουλος ήλθον είς Χρυσοβίτσι, ό Αντώνιος Μαυρομιχάλης καί Π. Γιατράκος είς Βέρβενα. Ό Κυριακούλης, Ιωάννης καί Ηλίας Μαυρομιχαλαίοι, Σαλαφατίνος, Φλεσσαίοι, Μητροπέτροβας, Κεφάλας καί ό Τζονόπουλος έμειναν είς Βαλτέτζι.
Κατά ταύτην τήν έποχήν τής μάχης ό Π. Μαυρομιχάλης έξεστράτευσεν άπό Καλάμας καί ήρχετο πρός βοήθειαν τών έν Βαλτετζίω, άλλά φθάσας είς τήν Σκάλα του Μελιγαλά καί μαθών τό αποτέλεσμα ήλθεν είς Καλτεζιές, όπου συστηθείσα επταμελής επιτροπή παρά τών προκρίτων πολιτικών καί στρατιωτικών διωρίσθη Αρχιστράτηγος».
Ο Παλαμήδης, περιγράφει τα γεγονότα, αλλά στο τέλος σχολιάζει και τον Φραντζή, στο τμήμα το αναφερόμενο στο Βαλτέτσι, και παρατηρεί:
Ο Παλαμήδης, περιγράφει τα γεγονότα, αλλά στο τέλος σχολιάζει και τον Φραντζή, στο τμήμα το αναφερόμενο στο Βαλτέτσι, και παρατηρεί:
«Παρατηρήσεις άφορώσαι τήν μάχην Βαλτετζίου είς τήν Ίστορίαν του Φραντζή.
Ζβ', § 14. Επιστολή του Κολοκοτρώνη πρός τόν Κυριακούλην καί Ήλίαν. Ό Κυριακούλης, ό Ηλίας καί λοιποί, όχι μόνον είχον τήν άπόφασιν νά πηγαίνουν είς Βαλτέτζι, άλλ' ήσαν καθ' όδόν καί καθ' όδόν απήντησαν είς τά Τρίκορφα τόν κομιστήν τής του Κολοκοτρώνη επιστολής, όστις έγραφεν ότι:
Ζβ', § 14. Επιστολή του Κολοκοτρώνη πρός τόν Κυριακούλην καί Ήλίαν. Ό Κυριακούλης, ό Ηλίας καί λοιποί, όχι μόνον είχον τήν άπόφασιν νά πηγαίνουν είς Βαλτέτζι, άλλ' ήσαν καθ' όδόν καί καθ' όδόν απήντησαν είς τά Τρίκορφα τόν κομιστήν τής του Κολοκοτρώνη επιστολής, όστις έγραφεν ότι:
«Οί εχθροί, ως έπληροφορήθην, μέλλουν νά έκστρατεύσουν άπό Τριπόλεως, πρός ποίον μέρος αποβλέπει ή εκστρατεία των, δεν γνωρίζω' έάν έλθουν είς Βαλτέτζι, θέλω έλθει έγώ πρός βοήθειάν σας, εάν δέ είς Χρυσοβίτζι νά έλθετε σεις πρός βοήθειάν μου». Είναι αληθές ότι τούτο ένεψύχωσε πολύ τούς είς Βαλτέτζι ερχομένους.
§ 17. Περί τηλεγραφικών σημείων του Κολοκοτρώνη οί έν Βαλτετζίω δεν έγνώριζον τίποτε. Ό Κατζανός ήταν σκοπός διωρισμένος άπό τόν Κυριακούλην καί λοιπούς αρχηγούς μέ 8 παλληκάρια, οίτινες έδιδον τάς είδήσεις καί αυτοί ειδοποίησαν τήν έξοδον τών Όθωμανών άπό Τριπόλεως.
§ 18. Όμιλία μεταξύ Τούρκων καί Ελλήνων δεν έγινε καμμία. Οί Τούρκοι άμα έφθασαν περί τήν μεσημβρίαν, ήρχισαν αμέσως τόν πόλεμον, έπιπεσόντες κατά πρώτον είς τό όχύρωμα του Κυριακούλη, έπειτα καί είς τά άλλα. Ή μόνη όμιλία όπου έγινεν ήτον τρεις ώρας πρό του μεσονυκτίου.
§ 17. Περί τηλεγραφικών σημείων του Κολοκοτρώνη οί έν Βαλτετζίω δεν έγνώριζον τίποτε. Ό Κατζανός ήταν σκοπός διωρισμένος άπό τόν Κυριακούλην καί λοιπούς αρχηγούς μέ 8 παλληκάρια, οίτινες έδιδον τάς είδήσεις καί αυτοί ειδοποίησαν τήν έξοδον τών Όθωμανών άπό Τριπόλεως.
§ 18. Όμιλία μεταξύ Τούρκων καί Ελλήνων δεν έγινε καμμία. Οί Τούρκοι άμα έφθασαν περί τήν μεσημβρίαν, ήρχισαν αμέσως τόν πόλεμον, έπιπεσόντες κατά πρώτον είς τό όχύρωμα του Κυριακούλη, έπειτα καί είς τά άλλα. Ή μόνη όμιλία όπου έγινεν ήτον τρεις ώρας πρό του μεσονυκτίου.
Ό Ηλίας Σαλαφατίνος έφώναξε δυνατά πρώτον τούς 100 Λεονταρίτας νά μή καταβώσιν εκείθεν, διότι είχον έμπροσθέν τους τούς εχθρούς, έπειτα έφώναξε τόν Κυριακούλην καί τόν Κολοκοτρώνην, νά είναι έτοιμοι νά έπιπέσωσι δύο ώρας μετά τό μεσονύκτιον κατά τών εχθρών, καθ' ην ώραν θέλει έλθει καί ή άλλη βοήθεια πρός αυτούς. Ούτοι δέ άπεκρίθησαν. Ό σκοπός του Σαλαφατίνου ήτον ν' ακούσουν οί Τούρκοι τά ονόματα αυτών, διότι δεν έγνώριζον μέ ποίους πολεμούν καί επειδή οί Μπαρδουνιώτες έγνώριζον τόν Κυριακούλην οποίος ήτον.
§ 20, 21, 22, 23. Ό Θ. Κολοκοτρώνης ήτον τοποθετημένος προτού νά έλθη ό Κεχαγιάς είς τήν κλεισούρα, του οποίου τήν έλευσιν ήγνόει, ώς έρρέθη, καί εκεί ήρχισε νά κτίζη τό όχύρωμα του, άλλ' έλθών ό Κεχαγιάς τόν προσέβαλε, τόν έθραυσε καί τόν έβίασε ν' άναβή τό όρος. Ή θραύσις αύτη έπροξένησε δειλίαν τούς έν Βαλτετσίω. 'Οσον δέ περί πολεμοφοδίων καί τροφών ζητηθέντων παρά του Κολοκοτρώνη, πρός δέ καί ότι ό Κολιόπουλος ήλθεν έν τω μέσω τών μαχόμενων, δέν υπήρξε τίποτε άπ' αυτά. Τό αληθές είναι ότι μετά τό μεσονύκτιον οί πολεμούντες έστειλαν τόν Κατζανόν είς τόν Θ. Κολοκοτρώνην εύρισκόμενον είς τό όρος νά ζητήσωσι πολεμοφόδια μόνον καί όχι τροφάς, άλλ' ούτος άπεκρίθη ότι τά άφησεν είς Χρυσοβίτζι καί έδωσε μόνον είς μίαν πήραν τεσσαράκοντα δεκάρια φυσεκιών, ήτοι τετρακόσια. Μετά τό μεσονύκτιον ήλθε μόνον ό Αντώνιος Μαυρομιχάλης καί ό Πέτρος Μπαρμπιτζιώτης καί συναγωνίσθησαν μετά τών άλλων, οί δέ λοιποί τούς οποίους αναφέρει ό Φραντζής ήλθον τω όντι, άλλά μετά τήν καταστροφήν τών έχθρών καί μ' όλον τούτο είναι αξιέπαινοι έξ ίσου μέ τούς πολεμήσαντας, διότι βεβαίως δέν ήρχοντο πρός περιδιάβασιν καί διάχυσιν, άλλ' ήρχοντο νά συναγωνισθώσιν καί νά συνταφώσι μετά τών συναδέλφων των.
Οί Τούρκοι πρίν λάβουν είδησιν περί τής έλεύσεως του Κωνσταντίνου, Νικήτα κλπ., ήσαν νικημένοι καί καταδιωγμένοι καί όχι ότι έφυγον άπό φόβον είδοποιηθέντες τήν έλευσιν Ελληνικής βοηθείας.
Συμφωνούμεν μέ τήν γνώμην του Φραντζή καί τήν 1 υποσημείωσιν § 24.
Ταύτα ακριβέστατα έξετάσαντες άπό πολλούς έγράψαμεν».
Συμφωνούμεν μέ τήν γνώμην του Φραντζή καί τήν 1 υποσημείωσιν § 24.
Ταύτα ακριβέστατα έξετάσαντες άπό πολλούς έγράψαμεν».
Πηγές:
Σ. ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ
ΡΗΓΑΣ ΠΑΛΑΜΗΔΗΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου