Ο Γεώργιος Φίνλεϋ γράφει:
Ό Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ήτο πεντηκοντούτης κατά τήν αρχήν τής Επαναστάσεως. Ή ηλικία είχε κατά τι δαμάσει τό βίαιον τών παθών του, χωρίς νά ελάττώση τήν ρώμην του, και αμφότερα, αι τε φυσικαί και αί νοητικαί άρεταί του τον καθιστών ίκανόν διά νά είνε αρχηγός άτάκτων στιφών. Μεγάλη κεφαλή, θρασύ παράστημα, σταθερόν δμμα και άφθονος μέλαινα κόμη παρείχον άξιοπρέπειάν τινα εις τήν πρόσοψιν τήν μή άποκρύπτουσαν βλέμματα πανουργίας καί θηριωδίας. Ό ισχυρός κορμός του υπερέβαινε τό μέσον μέγεθος και ή φωνή του είχε τον όγκον του ήχου τον άπαιτούμενον εις ορεινούς πολέμους. Ητο φύσει εύρωστος, καί είχε τήν αύταρέσκειαν έκείνην τήν έμπρέπουσαν εις τό συνήθως καλόκαρδον. Οι τρόποι του είχον βαθμόν τινα τραχύτητος ικανόν προς συγκάλυψιν τής φυσικής πανουργίας του και είχεν άναλάβη ήθος τι θορυβώδους ελευθεροστομίας ώς καλύπτραν τής άγρύπνου διπροσωπίας του. Είχε πιθανόν τό ύφος του λόγου, καί εκλέγων κοινάς δημώδεις φράσεις έδιδεν εμφαντικήν έκφρασιν εις τον ύγιά κοινόν νουν του, καί καθίστα τάς ομιλίας του άποτελεσματικωτέρας διά τής αντιθέσεως προς τάς έπιτηδευμένας «έλληνικούρες» τών γραμματισμένων αντιπάλων του. Ήτο ρήτωρ αρκετά ώστε νά όδηγή τούς άκροατάς του εις τό ποθούμενον συμπέρασμα διά τίνος εύφυούς μύθου, καί ν' αποπλανά τά πάθη των δι' έκλεκτού τίνος αποφθέγματος. Άλλά πλησίον αυτών τών αρετών είχε καί πολλά ελαττώματα. Ανατραφείς ώς κλέφτης, δέν ήδύνατο ποτέ λίαν έναργώς νά διακρίνη τό ορθόν άπό του σφαλερού, τό δίκαιον άπό του άδικου' καί ειχεν έμφυτον άποστροφήν προς τήν τάξιν καί τόν νόμον. Ή φιλοπατρία του ήτο ιδιοτελής, και αί κατά περίστασιν πράξεις τής μεγαλοψυχίας του δέν δύνανται νά έξαλείψωσι τήν μνήμην τής εγωϊστικής φιλαρχίας του καί τής ρυπαράς φιλαργυρίας καθ' δλην τήν άκμήν τής μεγίστης δυνάμεώς του. 'Ελαβεν άπό τήν φύσιν διαυγή τόν νουν καί σκληράν τήν καρδίαν, ή δέ ανατροφή καί ή πείρα του εις τήν ζωήν διέφθειραν χωρίς νά εύρύνωσι τά αισθήματα του.
Οί πρόγονοι του Κολοκοτρώνη μετήρχοντο τό επάγγελμα τών οπλών άφ' ής εποχής οί Όθωμανοί κατέκτησαν τόν Μορέαν, τω 1715, ενεργούντες εναλλάξ πότε ώς πολιτοφύλακες καί πότε ώς κλέφται. 'Οταν ό Καπετάν-πασσας Χασάν Γαζής υπέταξε τούς Αλβανούς καί αποκατέστησε τήν τάξιν, τω 1779, ό πατήρ του Κολοκοτρώνη έβιάσθη νά ζητήση καταφύγιον εις Μάνην, δπου έσφάγη τό έπόμενον έτος ύπό αποσπάσματος Τούρκων στρατιωτών.
Ό νεαρός Κολοκοτρώνης άνετράφη έν μέσω τών εμφυλίων ερίδων τών Λακώνων' αλλά δεκα πενταετούτης αποκατέστη εις τό διαμέρισμα Σαμπάζικα κατά την ορεινήν κλιτύν του Ταϋγέτου, και εικοσαετής ένυμφεύβη τήν θυγατέρα του προεστού του Λεονταρίου. Έπί επτά έτη έζησεν εις τήν ιδιοκτησίαν τής συζύγου του, ενεργών έν γένει ώς εις τών αγροφυλάκων τού διαμερίσματος. Άλλ' οί χωρικοί παρετήρησαν δτι ήτο άνθρωπος του τουφεκιού, καί όχι του άρότρου. Πολλάκις κατηγορείτο ώς χορτοκοπών εις τάς βοσκάς τών γειτόνων, καί τελευταίον ληστρικαί τίνες πράξεις εναντίον τών Ελλήνων καλλιεργητών εις τά Έμπλάκικα (τήν Στενυκληρίαν πεδιάδα) έκαμαν τόν πασσάν του Μορέως νά διάταξη τήν σύλληψίν του. Τούτο απεφάσισε τήν τύχην του. Εις ήλικίαν εικοσιεπτά ετών κατέστη κλέφτης έξ επαγγέλματος.
Έπί εννέα έτη έζη άτακτον βίον, πότε τρεφόμενος διά ληστείας, πότε στεγαζόμενος άπό τήν έκδίκησιν τών έχθρών του άναλαμβάνων ύπηρεσίαν χωροφύλακος πλησίον ενός προκρίτου ή ηγουμένου. Άλλ' οί "Ελληνες άγρόται του Μορέως τόσον κατεβασανίσθησαν τέλος άπό τήν άρπακτικότητα καί σκληρότητα τών κλεφτών, ώστε προσεκάλεσαν τούς Τούρκους νά τούς βοηθήσωσι προς καταδίωξίν των, πρόκριτοι δέ καί μοναστήρια ήναγκάσθησαν νά τούς έγκαταλίπωσιν εις τήν τύχην των. Ό Δόδουελ, κατά τάς περιηγήσεις του, παρέστη εις τινας τών ενεργειών, δι' ών κατεστράφησαν οί κλέφται. Πολλοί έκ τής οικογενείας τών Κολοκοτρωναίων έσφάγησαν. Αί συμμορίαι δλαι διελύθησαν, καί ό Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, μή εύρίσκων άσφάλειαν ούτε εις τήν Μάνην, έφυγεν εις τάς Ιονίους Νήσους τω 1806. Εις τ' Απομνημο νεύματά του διηγείται τί υπέφερεν άπό τόν ρύπον τής έπί μακρόν φορεθείσης στολής του, δπως καί άπό τήν πείναν. Καί δσοι είδον Έλληνικόν στρατόν εις τό τέλος θερινής εκστρατείας, μέ άπλυτους φουστανέλλας, θά αίσθανθώσι μικράν έκπληξιν έπί τή δηλώσει ταύτη του παλαιού κλέφτου.
΄Οταν ό Κολοκοτρώνης έφυγεν εις Ζάκυνθον, αί Ιόνιοι Νήσοι ήσαν ύπό τήν μικτήν προστασίαν τής 'Ρωσσίας καί Τουρκίας· άλλ' οί 'Ρώσσοι έπροστάτευσαν τόν κλέφτην, καίτοι έχθρόν τής συμμάχου των. Κατά τόν πόλεμον τόν έκραγέντα μεταξύ 'Ρωσσίας καί Τουρκίας όλίγω ύστερον, ό Κολοκοτρώνης περιέπλεεν έπί καταδρομικού, ή άλλως πειρατικού πλοίου· άλλ' δταν άντίκρυσε δύο Τουρκικά σκάφη, ήλθεν εις κίνδυνον νά τελείωση τό στάδιόν του έπί της κεραίας του ίστού, δταν ευτυχώς μία 'Αγγλική, έπιφανείσα κατέναντι, τόν έσωσεν. Ή Αγγλία ήτο τότε εις πόλεμον προς τήν Τουρκίαν, καί ή φρεγάδα (ό «Θαλάσσιος 'ιππος»), πάραυτα συνεπλάκη προς τούς Τούρκους, τούτο δέ έδωκεν εύκαιρίαν εις τον Κολοκοτρώνην νά φύγη ανοικτά.
Κατά τό έτος 1808, έπραξε τό ανδραγάθημα τό όποίον ηύξησε μεγάλως τήν φήμην του ώς πολεμάρχου. Ό Άλή Φαρμάκης, ό ισχυρότατος άγάς της Λάλλας, προσεβλήθη άπό τον Βελή πασσαν του Μορέως. Οί γεννήτορες του Άλή Φαρμάκη και του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη είχον συνάψει ξενίαν άδελφοποΐας κατά τούς ταραχώδεις καιρούς τούς προ και μετά τήν νίκην του Χασάν Γαζή. Ό Άλής καί ό Θεόδωρος ποτέ δέν είχον συντύχη, πλήν τόσαι άμοιβαίαι έκδουλεύσεις είχον προσφερθή άπό τολμηρούς κλέφτας και φιλοταράχους Λαλλιώτας, ώστε ό δεσμός του άδελφοποιητού ήτο ή ισχυρότερα ύποχρέωσις έπί της τιμής κλεφτού। Ή δύναμις του Βελή Πασσά, και έτι μάλλον του πατρός του Άλήπασσα, του γηραιού λέοντος των Ιωαννίνων, κατεπτόει τούς Αλβανούς Μουσουλμάνους, και ό Άλή Φαρμάκης ουδέ ένα ήδύνατο νά εύρη σύμμαχον. Ό πύργος του εις Λάλλαν ήτο εις άκμήν νά πολιορκηθή, και οί ίδιοι ακόλουθοι και συγγενείς του ήσαν ανεπαρκείς νά τον ύπερασπίσωσι. Ένθυμήθη τήν ξενίαν τής οικογενείας του μέ τον Κολοκοτρώνην και ώς τελευταίαν προσφυγήν, έπεμψεν εις Ζάκυνθον νά έπικαλεσθή τήν βοήθειαν τήν όφειλομένην άπό τούς δεσμούς τής άδελφοποιΐας των πατέρων των.
Ό Κολοκοτρώνης ανεγνώρισε τήν ύποχρέωσιν ώς ιερόν καθήκον, καίτοι ύποβαλλομένην ύπό Μουσουλμάνου, καθότι οί οπαδοί τής Όρθοδόξου 'Ρωσσίας δέν είχον εμφυσήσει ακόμη τυφλόν φανατισμόν εις τούς 'Ελληνας. Συνήθροισε δεκαέξ καλούς στρατιώτας μεταξύ των παλαιών συντρόφων του, και έσπευσε νά κλεισθή μετά του Άλή Φαρμάκη εις τον πύργον αυτού έν Λάλλα. Ό Βελής προσέβαλε τήν θέσιν χωρίς κανόνια, και άπεκρούσθη. Είτα έξώδευσε πολλάς εβδομάδας εις τό ν' άποκλείη ταύτην, άλλ' οί εγχώριοι καπεταναίοι και οί Αλβανοί μισθοφόροι του ήσαν προθυμότεροι δπως παρατείνωσι τήν πάλην μάλλον ή νά συλλάβωσι τον Άλή Φαρμάκην, εις τρόπον ώστε οί πολιορκούμενοι εύρον ευκαιρίας ν' άνανεώσωσι τά εφόδια και τάς προμηθείας των. Ή δυσαρέσκεια μιας ίσχυράς μερίδος εις τό ίδιον στρατόπεδόν του τέλος ήνάγκασε τον Βελήν νά κάμη ειρήνην προς τον Άλή Φαρμάκην, δστις όμως επέβαλεν ώς δρον τής υποταγής του, δτι ό Κολοκοτρώνης και οί μετ' αύτού θά μείνωσιν ελεύθεροι νά έπιστρέψω σιν έν ασφαλεία εις τήν Ζάκυνθον. Ή έντιμος διαγωγή του Κολοκοτρώνη εις τήν περίστασιν ταύτην τω προσεποίησε μεγάλην φήμην μεταξύ των Μουσουλμάνων, δπως και μεταξύ των Χριστιανών, άνά τήν Ελλάδα.
Οί πρόγονοι του Κολοκοτρώνη μετήρχοντο τό επάγγελμα τών οπλών άφ' ής εποχής οί Όθωμανοί κατέκτησαν τόν Μορέαν, τω 1715, ενεργούντες εναλλάξ πότε ώς πολιτοφύλακες καί πότε ώς κλέφται. 'Οταν ό Καπετάν-πασσας Χασάν Γαζής υπέταξε τούς Αλβανούς καί αποκατέστησε τήν τάξιν, τω 1779, ό πατήρ του Κολοκοτρώνη έβιάσθη νά ζητήση καταφύγιον εις Μάνην, δπου έσφάγη τό έπόμενον έτος ύπό αποσπάσματος Τούρκων στρατιωτών.
Ό νεαρός Κολοκοτρώνης άνετράφη έν μέσω τών εμφυλίων ερίδων τών Λακώνων' αλλά δεκα πενταετούτης αποκατέστη εις τό διαμέρισμα Σαμπάζικα κατά την ορεινήν κλιτύν του Ταϋγέτου, και εικοσαετής ένυμφεύβη τήν θυγατέρα του προεστού του Λεονταρίου. Έπί επτά έτη έζησεν εις τήν ιδιοκτησίαν τής συζύγου του, ενεργών έν γένει ώς εις τών αγροφυλάκων τού διαμερίσματος. Άλλ' οί χωρικοί παρετήρησαν δτι ήτο άνθρωπος του τουφεκιού, καί όχι του άρότρου. Πολλάκις κατηγορείτο ώς χορτοκοπών εις τάς βοσκάς τών γειτόνων, καί τελευταίον ληστρικαί τίνες πράξεις εναντίον τών Ελλήνων καλλιεργητών εις τά Έμπλάκικα (τήν Στενυκληρίαν πεδιάδα) έκαμαν τόν πασσάν του Μορέως νά διάταξη τήν σύλληψίν του. Τούτο απεφάσισε τήν τύχην του. Εις ήλικίαν εικοσιεπτά ετών κατέστη κλέφτης έξ επαγγέλματος.
Έπί εννέα έτη έζη άτακτον βίον, πότε τρεφόμενος διά ληστείας, πότε στεγαζόμενος άπό τήν έκδίκησιν τών έχθρών του άναλαμβάνων ύπηρεσίαν χωροφύλακος πλησίον ενός προκρίτου ή ηγουμένου. Άλλ' οί "Ελληνες άγρόται του Μορέως τόσον κατεβασανίσθησαν τέλος άπό τήν άρπακτικότητα καί σκληρότητα τών κλεφτών, ώστε προσεκάλεσαν τούς Τούρκους νά τούς βοηθήσωσι προς καταδίωξίν των, πρόκριτοι δέ καί μοναστήρια ήναγκάσθησαν νά τούς έγκαταλίπωσιν εις τήν τύχην των. Ό Δόδουελ, κατά τάς περιηγήσεις του, παρέστη εις τινας τών ενεργειών, δι' ών κατεστράφησαν οί κλέφται. Πολλοί έκ τής οικογενείας τών Κολοκοτρωναίων έσφάγησαν. Αί συμμορίαι δλαι διελύθησαν, καί ό Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, μή εύρίσκων άσφάλειαν ούτε εις τήν Μάνην, έφυγεν εις τάς Ιονίους Νήσους τω 1806. Εις τ' Απομνημο νεύματά του διηγείται τί υπέφερεν άπό τόν ρύπον τής έπί μακρόν φορεθείσης στολής του, δπως καί άπό τήν πείναν. Καί δσοι είδον Έλληνικόν στρατόν εις τό τέλος θερινής εκστρατείας, μέ άπλυτους φουστανέλλας, θά αίσθανθώσι μικράν έκπληξιν έπί τή δηλώσει ταύτη του παλαιού κλέφτου.
΄Οταν ό Κολοκοτρώνης έφυγεν εις Ζάκυνθον, αί Ιόνιοι Νήσοι ήσαν ύπό τήν μικτήν προστασίαν τής 'Ρωσσίας καί Τουρκίας· άλλ' οί 'Ρώσσοι έπροστάτευσαν τόν κλέφτην, καίτοι έχθρόν τής συμμάχου των. Κατά τόν πόλεμον τόν έκραγέντα μεταξύ 'Ρωσσίας καί Τουρκίας όλίγω ύστερον, ό Κολοκοτρώνης περιέπλεεν έπί καταδρομικού, ή άλλως πειρατικού πλοίου· άλλ' δταν άντίκρυσε δύο Τουρκικά σκάφη, ήλθεν εις κίνδυνον νά τελείωση τό στάδιόν του έπί της κεραίας του ίστού, δταν ευτυχώς μία 'Αγγλική, έπιφανείσα κατέναντι, τόν έσωσεν. Ή Αγγλία ήτο τότε εις πόλεμον προς τήν Τουρκίαν, καί ή φρεγάδα (ό «Θαλάσσιος 'ιππος»), πάραυτα συνεπλάκη προς τούς Τούρκους, τούτο δέ έδωκεν εύκαιρίαν εις τον Κολοκοτρώνην νά φύγη ανοικτά.
Κατά τό έτος 1808, έπραξε τό ανδραγάθημα τό όποίον ηύξησε μεγάλως τήν φήμην του ώς πολεμάρχου. Ό Άλή Φαρμάκης, ό ισχυρότατος άγάς της Λάλλας, προσεβλήθη άπό τον Βελή πασσαν του Μορέως. Οί γεννήτορες του Άλή Φαρμάκη και του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη είχον συνάψει ξενίαν άδελφοποΐας κατά τούς ταραχώδεις καιρούς τούς προ και μετά τήν νίκην του Χασάν Γαζή. Ό Άλής καί ό Θεόδωρος ποτέ δέν είχον συντύχη, πλήν τόσαι άμοιβαίαι έκδουλεύσεις είχον προσφερθή άπό τολμηρούς κλέφτας και φιλοταράχους Λαλλιώτας, ώστε ό δεσμός του άδελφοποιητού ήτο ή ισχυρότερα ύποχρέωσις έπί της τιμής κλεφτού। Ή δύναμις του Βελή Πασσά, και έτι μάλλον του πατρός του Άλήπασσα, του γηραιού λέοντος των Ιωαννίνων, κατεπτόει τούς Αλβανούς Μουσουλμάνους, και ό Άλή Φαρμάκης ουδέ ένα ήδύνατο νά εύρη σύμμαχον. Ό πύργος του εις Λάλλαν ήτο εις άκμήν νά πολιορκηθή, και οί ίδιοι ακόλουθοι και συγγενείς του ήσαν ανεπαρκείς νά τον ύπερασπίσωσι. Ένθυμήθη τήν ξενίαν τής οικογενείας του μέ τον Κολοκοτρώνην και ώς τελευταίαν προσφυγήν, έπεμψεν εις Ζάκυνθον νά έπικαλεσθή τήν βοήθειαν τήν όφειλομένην άπό τούς δεσμούς τής άδελφοποιΐας των πατέρων των.
Ό Κολοκοτρώνης ανεγνώρισε τήν ύποχρέωσιν ώς ιερόν καθήκον, καίτοι ύποβαλλομένην ύπό Μουσουλμάνου, καθότι οί οπαδοί τής Όρθοδόξου 'Ρωσσίας δέν είχον εμφυσήσει ακόμη τυφλόν φανατισμόν εις τούς 'Ελληνας. Συνήθροισε δεκαέξ καλούς στρατιώτας μεταξύ των παλαιών συντρόφων του, και έσπευσε νά κλεισθή μετά του Άλή Φαρμάκη εις τον πύργον αυτού έν Λάλλα. Ό Βελής προσέβαλε τήν θέσιν χωρίς κανόνια, και άπεκρούσθη. Είτα έξώδευσε πολλάς εβδομάδας εις τό ν' άποκλείη ταύτην, άλλ' οί εγχώριοι καπεταναίοι και οί Αλβανοί μισθοφόροι του ήσαν προθυμότεροι δπως παρατείνωσι τήν πάλην μάλλον ή νά συλλάβωσι τον Άλή Φαρμάκην, εις τρόπον ώστε οί πολιορκούμενοι εύρον ευκαιρίας ν' άνανεώσωσι τά εφόδια και τάς προμηθείας των. Ή δυσαρέσκεια μιας ίσχυράς μερίδος εις τό ίδιον στρατόπεδόν του τέλος ήνάγκασε τον Βελήν νά κάμη ειρήνην προς τον Άλή Φαρμάκην, δστις όμως επέβαλεν ώς δρον τής υποταγής του, δτι ό Κολοκοτρώνης και οί μετ' αύτού θά μείνωσιν ελεύθεροι νά έπιστρέψω σιν έν ασφαλεία εις τήν Ζάκυνθον. Ή έντιμος διαγωγή του Κολοκοτρώνη εις τήν περίστασιν ταύτην τω προσεποίησε μεγάλην φήμην μεταξύ των Μουσουλμάνων, δπως και μεταξύ των Χριστιανών, άνά τήν Ελλάδα.
Άφού αί Ιόνιοι Νήσοι παρεχωρήθησαν εις τήν Γαλλίαν, ό Κολοκοτρώνης διετήρησε τήν συνάφειάν του μέ τον Μορέαν, και κατέστη ζωέμπορος, των κτηνών εισαγομένων πολυαρίθμων προς χρήσιν τών στρατευμάτων. 'Οταν οί 'Αγγλοι κατέλαβον τήν Ζάκυνθον τω 1810, είσήλθεν εις τήν ύπηρεσίαν των. Ητο σχεδόν τεσσαρακοντούτης, και επειδή δέν έτρεφε συμπάθειαν ούτε προς τον Άγγλικόν χαρακτήρα ούτε προς τήν Βρετανικήν πολιτικήν, ή διαγωγή του ώδηγείτο καθ' ολοκληρίαν άπό τά ίδια συμφέροντά του. Ελάμβανε μέγαν μισθόν άπό τήν Άγγλίαν, και ή βελτίωσις τής κοινωνικής του θέσεως τον καθίστα ίκανόν νά διεξάγη τάς ραδιουργίας του εις τον Μορέαν μετά πλείονος αποτελέσματος. Ή λογική του και αί προλήψεις του άμα τον έδίδασκον νά θεωρή τήν 'Ρωσσίαν ώς τήν μόνην ειλικρινή σύμμαχον τής Ελλάδος, και τήν μόνην αδιάλλακτον τής Τουρκίας έχθράν, τό όποίον οί 'Ελληνες έν γένει προθυμούνται νά θεωρώσιν ώς έν και τό αυτό. Ό Κολοκοτρώνης είσήλθεν εις τήν ύπηρεσίαν τής Αγγλίας ώς λοχαγός, και παρευρέθη εις τήν έφοδον τής Λευκάδος, δπου ή Ελληνική φάλαγξ δέν έδρεψε δάφνας. Ακολούθως προεβιβάσθη εις ταγματάρχην, άλλ' ή στρατιωτική υπηρεσία δέν τω έδωκε χροιάν τινα στρατιωτικής μαθήσεως, και έμεινεν άμαθής περί τήν τακτικήν, και αναίσθητος προς τήν άξίαν τής πειθαρχίας. Μετά τήν ειρήνην, έμεινε δύο έτη εις τούς επιτελείς, άργόμισθος. Είτα ύπεβιβάσθη, κ' έπανήλθεν είς τό πάλαιόν του επάγγελμα του ζωεμπόρου.
Οί 'Ρώσσοι δέν είχον παρίδη τά χαρίσματά του, και ήτο σχετικός μέ δλα τά σχέδια τά σχηματιζόμενα ύπό τήν 'Ρωσσικήν αιγίδα, προς παρασκευήν εξεγέρσεων εναντίον τών Τούρκων. Ενωρίς έμυήθη εις τά μυστικά τής Εταιρίας.
Τήν 3 Ιανουαρίου 1821 κατέλιπε τήν Ζάκυνθον, προς έντάμωσιν εκείνων οίτινες παρεσκευάζοντο διά τήν έκρηξιν. Αποβιβασθείς είς Καρδαμύλην τής Μάνης, έκρύπτετο είς τήν οίκίαν του Μουρτζίνου, ενός τών ισχυρότερων οπλαρχηγών τής ακτής, περιμένων τό σημείον προς γενικήν έξέγερσιν τών Χριστιανών. Είπομεν ήδη δτι ήτο παρών είς τήν άλωσιν τής Καλαμάτας. Τήν 25 Μαρτίου κατέλιπε τούς Μανιάτας είς Μεσσηνίαν, και απήλθε νά ζητήση άνεξάρτητον σφαίραν ενεργείας είς Καρύταιναν. Ή συμμορία του συνίστατο άπό τριακόσιους άνδρας, άλλ' έκ τούτων μόνον τριάκοντα ήσαν ύπό τάς άμεσους διαταγάς του. Άνέλαβεν δμως τήν άνωτάτην διεύθυνσιν και, είς τήν πορείαν του διά τής πεδιάδος του Λεονταρίου, έκάλει δλους τούς χωρικούς νά λάβωσι τά δπλα, έπιβάλλων τάς διαταγάς του δι' απειλών νά καύση τάς οικίας τών όκνούντων. Διήλθε τά ερείπια τής Μεγαλοπόλεως, έπαναλαμβάνων τό όνομα του 'Επαμινώνδα. Αλλά δέν ήξευρε τίποτε περί τών προσωπικών αρετών και τής βαθείας τακτικής του μεγάλου εκείνου ανδρός· ούτε, αν τά ήξευρε, θά ήσθάνετο πιθανώς έπιθυμίαν νά τά μιμηθή, καίτοι αί ίδιάζουσαι περιστάσεις είς τάς οποίας διετέλει ή Ελλάς καθιστών τάς άρετάς και τήν μάθησιν έκείνην τά άριστα προσόντα όπως γείνη τις ό ήρως τής Επαναστάσεως, και κατορθώση ταχείαν τήν επιτυχίαν της.
Ή Καρύταινα μετ' ολίγον περιεζώσθη ύπό έξακισχιλίων ανδρών, άλλά τήν 30 Μαρτίου σώμα Τουρκικού ιππικού έκ πεντακοσίων άπό τής Τριπόλεως προσέβαλε και διεσκόρπισε τό στράτευμα τούτο, άμοιρούν τάξεως. Ό Κολοκοτρώνης έβιάσθη νά φύγη μετά τόσης σπουδής ώστε έχασε τό τουφέκι του, και έφθασε μόνος είς Χρυσοβίτσι. Έκκλησίδιον τής Παναγίας ίσταται παρά τήν είσοδον του χωρίου. Εισήλθε και έδεήθη υπέρ τής απελευθερώσεως τής Ελλάδος μετά ζέσεως ήτις έμεινεν έντετυπωμενη είς τό πνεύμα του μέχρι τελευταίας πνοής. Έν τω ένθουσιασμώ τής ευλάβειάς του, του έφάνη δτι έλαβεν άποκάλυψιν άναγγέλλουσαν δτι αί προσευχαί του είσηκούσθησαν, και ήγέρθη εμψυχωμένος, και μέ νέαν ρωμαλεότητα. Ό Κολοκοτρώνης, ανδρείος, δέν απέκρυπτε τάς περιστάσεις τής φυγής του, καί, παλαιός πολέμαρχος, δέν έξεπλήττετο διά τον πανικόν μεταξύ νεοσύλλεκτων άλλ' ή ευκολία μεθ' ης είδεν έξ χιλιάδας ένοπλους άνδρας νά διασκορπισθούν άπό πεντακόσιους ιππείς, τω ενέπνευσε μεγάλην καταφρόνησιν προς τό θάρρος τών αγροτών. Ή καταφρόνησις αύτη μεγάλως επεκράτησε μεταξύ τών στρατιωτικών τάξεων κατά τήν 'Επανάστασιν, καίτοι ήτο άδικος όσον καί ασύμφορος. Άλλά πάμπολλοι έκ τών οπλαρχηγών καί οπλιτών άπέδιδον τάς νίκας τών Χριστιανών, λίαν σφαλερώς πολλάκις, είς τά στρατηγήματα τών κλεφτών, καί είς τήν άνδρείαν τών άρματωλών. Καί δμως εμβριθής μελέτη τής ιστορίας τής Επαναστάσεως απέδειξε τό γεγονός δτι ή καρτερία καί ή αυτοθυσία τών χωρικών πράγματι έφερε τον αγώνα είς αίσιον πέρας. 'Οταν οί κλέφται ύπεχώρουν, καί οί άρματωλοί ήττώντο, ή αγροτική τάξις παρέτεινε τήν άντίστασιν, καί άνενέου τήν πάλην μετά πάσαν άλλεπάλληλον ήτταν, μετ' αδάμαστου επιμονής.
Είς τον Μορέαν, οί 'Ελληνες τάχιστα έγειναν κύριοι δλης τής υπαιθρίου χώρας, καί δλος ό Χριστιανικός πληθυσμός ήτο είς τά δπλα.
Οί 'Ρώσσοι δέν είχον παρίδη τά χαρίσματά του, και ήτο σχετικός μέ δλα τά σχέδια τά σχηματιζόμενα ύπό τήν 'Ρωσσικήν αιγίδα, προς παρασκευήν εξεγέρσεων εναντίον τών Τούρκων. Ενωρίς έμυήθη εις τά μυστικά τής Εταιρίας.
Τήν 3 Ιανουαρίου 1821 κατέλιπε τήν Ζάκυνθον, προς έντάμωσιν εκείνων οίτινες παρεσκευάζοντο διά τήν έκρηξιν. Αποβιβασθείς είς Καρδαμύλην τής Μάνης, έκρύπτετο είς τήν οίκίαν του Μουρτζίνου, ενός τών ισχυρότερων οπλαρχηγών τής ακτής, περιμένων τό σημείον προς γενικήν έξέγερσιν τών Χριστιανών. Είπομεν ήδη δτι ήτο παρών είς τήν άλωσιν τής Καλαμάτας. Τήν 25 Μαρτίου κατέλιπε τούς Μανιάτας είς Μεσσηνίαν, και απήλθε νά ζητήση άνεξάρτητον σφαίραν ενεργείας είς Καρύταιναν. Ή συμμορία του συνίστατο άπό τριακόσιους άνδρας, άλλ' έκ τούτων μόνον τριάκοντα ήσαν ύπό τάς άμεσους διαταγάς του. Άνέλαβεν δμως τήν άνωτάτην διεύθυνσιν και, είς τήν πορείαν του διά τής πεδιάδος του Λεονταρίου, έκάλει δλους τούς χωρικούς νά λάβωσι τά δπλα, έπιβάλλων τάς διαταγάς του δι' απειλών νά καύση τάς οικίας τών όκνούντων. Διήλθε τά ερείπια τής Μεγαλοπόλεως, έπαναλαμβάνων τό όνομα του 'Επαμινώνδα. Αλλά δέν ήξευρε τίποτε περί τών προσωπικών αρετών και τής βαθείας τακτικής του μεγάλου εκείνου ανδρός· ούτε, αν τά ήξευρε, θά ήσθάνετο πιθανώς έπιθυμίαν νά τά μιμηθή, καίτοι αί ίδιάζουσαι περιστάσεις είς τάς οποίας διετέλει ή Ελλάς καθιστών τάς άρετάς και τήν μάθησιν έκείνην τά άριστα προσόντα όπως γείνη τις ό ήρως τής Επαναστάσεως, και κατορθώση ταχείαν τήν επιτυχίαν της.
Ή Καρύταινα μετ' ολίγον περιεζώσθη ύπό έξακισχιλίων ανδρών, άλλά τήν 30 Μαρτίου σώμα Τουρκικού ιππικού έκ πεντακοσίων άπό τής Τριπόλεως προσέβαλε και διεσκόρπισε τό στράτευμα τούτο, άμοιρούν τάξεως. Ό Κολοκοτρώνης έβιάσθη νά φύγη μετά τόσης σπουδής ώστε έχασε τό τουφέκι του, και έφθασε μόνος είς Χρυσοβίτσι. Έκκλησίδιον τής Παναγίας ίσταται παρά τήν είσοδον του χωρίου. Εισήλθε και έδεήθη υπέρ τής απελευθερώσεως τής Ελλάδος μετά ζέσεως ήτις έμεινεν έντετυπωμενη είς τό πνεύμα του μέχρι τελευταίας πνοής. Έν τω ένθουσιασμώ τής ευλάβειάς του, του έφάνη δτι έλαβεν άποκάλυψιν άναγγέλλουσαν δτι αί προσευχαί του είσηκούσθησαν, και ήγέρθη εμψυχωμένος, και μέ νέαν ρωμαλεότητα. Ό Κολοκοτρώνης, ανδρείος, δέν απέκρυπτε τάς περιστάσεις τής φυγής του, καί, παλαιός πολέμαρχος, δέν έξεπλήττετο διά τον πανικόν μεταξύ νεοσύλλεκτων άλλ' ή ευκολία μεθ' ης είδεν έξ χιλιάδας ένοπλους άνδρας νά διασκορπισθούν άπό πεντακόσιους ιππείς, τω ενέπνευσε μεγάλην καταφρόνησιν προς τό θάρρος τών αγροτών. Ή καταφρόνησις αύτη μεγάλως επεκράτησε μεταξύ τών στρατιωτικών τάξεων κατά τήν 'Επανάστασιν, καίτοι ήτο άδικος όσον καί ασύμφορος. Άλλά πάμπολλοι έκ τών οπλαρχηγών καί οπλιτών άπέδιδον τάς νίκας τών Χριστιανών, λίαν σφαλερώς πολλάκις, είς τά στρατηγήματα τών κλεφτών, καί είς τήν άνδρείαν τών άρματωλών. Καί δμως εμβριθής μελέτη τής ιστορίας τής Επαναστάσεως απέδειξε τό γεγονός δτι ή καρτερία καί ή αυτοθυσία τών χωρικών πράγματι έφερε τον αγώνα είς αίσιον πέρας. 'Οταν οί κλέφται ύπεχώρουν, καί οί άρματωλοί ήττώντο, ή αγροτική τάξις παρέτεινε τήν άντίστασιν, καί άνενέου τήν πάλην μετά πάσαν άλλεπάλληλον ήτταν, μετ' αδάμαστου επιμονής.
Είς τον Μορέαν, οί 'Ελληνες τάχιστα έγειναν κύριοι δλης τής υπαιθρίου χώρας, καί δλος ό Χριστιανικός πληθυσμός ήτο είς τά δπλα.
Γεωργίου Φίνλεϋ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ
ΙΔΡΥΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου