100 Κισσαμίτες (Κρήτες) στον Μακεδονικό Αγώνα.

ΑΝΑΣΤΑΣΑΚΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ
ΙΑΤΡΟΣ - ΒΟΥΛΕΥΤΗΣ
Ο Μιχαήλ Αναστασάκης γεννήθηκε το 1871 στη Σπηλιά Κισάμου Χανίων. Γόνος επαναστατικής οικογένειας, όπως ήταν, δεν θα μπορούσε να μείνει έξω από το οικογενειακό, αλλά και ευρύτερο επαναστατικό κλίμα της εποχής.
Από μικρός έδειξε τις αρετές του και τις ανησυχίες του, τον προβληματισμό του και τη δύ­ναμη της σκέψης του.
Πηγαίνει στα Χανιά, στο σπίτι του τότε Ρώσου Προξένου, όπου προστατεύεται, αλλά συγχρόνως πηγαίνει και στο Γυμνάσιο.
Μεγαλώνοντας στο σπίτι του Ρώσου Προξένου, βλέποντας και ακούγοντας πολλά, κάποια μέρα φεύγει και επιστρέφει στο χωριό του τη Σπηλιά Κισάμου, γιατί θεώρησε ότι αν έμενε στο προξενικό σπίτι κάποια στιγμή θα του ζητούσαν υπηρεσίες αντίθετες στα συμφέροντα της πα­τρίδας του.
Ο πατέρας του, Καπετάν Μακρονικολής, περιέπεσε σε μελαγχολία γιατί ο κίνδυνος για τη ζωή του γιου του ήταν εμφανής και από τους Γενίτσαρους και από τους Μουτήδες - συνεργάτες των Τούρκων
Ο Μιχαήλ Αναστασάκης, έφηβος πλέον, φεύγει για την Αθήνα όπου συναντά γνωστούς της οικογένειας του, εξόριστους πρόσφυγες των Κρητικών Επαναστάσεων.
Στην Αθήνα φοιτά και τελειώνει το Γυμνάσιο. Εγγράφεται στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστη­μίου, όπου καταξιώνεται με την απόκτηση του πτυχίου της Ιατρικής Σχολής.
Ασκεί το επάγγελμα του Ιατρού κατά τον όρκον του Ιπποκράτη. Στην Αθήνα σαν φοιτητής οργανώνεται και δραστηριοποιείται σε όλες τις οργανώσεις εκείνες που έχουν σκοπό την απελευθέ­ρωση της Κρήτης.
Γνωρίζεται με όλους τους εξόριστους αρχηγούς, οπλαρχηγούς και άλλους παράγοντες πολιτι­κούς και στρατιωτικούς των Κρητικών Επαναστάσεων, όπως Σκαλίδη, Χατζημιχάλη, Μυλωνογιάννη, Παρθένιο Περίδη, Νικολούδη, Καρτσώνη, Παρθένιο Κελαϊδή, κ.α.
Στην Αθήνα ζει, αλλά αισθάνεται ότι πρέπει να είναι στην Κρήτη. Μαζεύει χρήματα, όπλα, εφόδια και ο,τιδήποτε που μπορεί να βοηθήσει τον επαναστατημένο Νομό Χανίων την-Κρήτη.
Το 1896 κατεβαίνει στο νησί μαζί με άλλους εθελοντές φοιτητές και παίρνει μέρος σε όλες τις μεγάλες μάχες του 1896-97 του Νομού Χανίων. Γαλατά, Σταλού, Βουβών, Δρομονέρου, Καντάνου, Καστελλιού κ,λ.π. Το Γενικό Αρχηγείο Κισάμου του απονέμει τον τίτλο του Υπαρχηγού του Ανατολικού Τμήματος Κισσάμου της επανάστασης του 1896-97. Στα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας ο Μιχ. Αναστασάκης είναι μια σεβαστή ακτινοβολούσα προσωπικότητα του Νομού Χανίων και όχι μόνον.
Το 1912 συγκροτεί σώμα εθελοντών, από 105 Κισσαμίτες, και κατευθύνεται με την καθοδή­γηση του Ελευθερίου Βενιζέλου, προς τη Δυτική Μακεδονία.
Για τη Μάχη της Σιάτιστας, 4 Νοεμβρίου 1912, συνεργάζονται όλοι οι παρόντες εθελο­ντές και άλλων ταγμάτων, όπως του Λεωνίδα Παπαμαλέκου από τον Αποκόρωνα, με τον Τα­χτικό Στρατό και τους ντόπιους Σιατιστινούς. Ο Μιχαήλ Αναστασάκης πρωταγωνιστεί.
Ο Μιχαήλ Αναστασάκης τραυματίζεται βαριά, αλλά η Σιάτιστα απελευθερώνεται.
Ο Αρχηγός Αναστασάκης εμπνέει τους συντρόφους του, οι οποίοι στη συνέχεια της Σιάτιστας συμβάλλουν και στην απελευθέρωση των Γρεβενών όπως και της Χίου το Δεκέμβριο του 1912.
Στην ειρηνική περίοδο ο Μιχαήλ Αναοτασάκης διακρίνεται για την ξεχωριστή του δραστηριότητα.
Αναμιγνύεται στα Δημοτικά και εκλέγεται Δήμαρχος Κολυμβαρίου. Αναμιγνύεται στα πολι­τικά και εκλέγεται βουλευτής Χανίων στο πλευρό του Ελευθερίου Βενιζέλου.
Αναμιγνύεται στα αγροτικά συνδικαλιστικά και αναδεικνύεται πρόεδρος της Ένωσης Γε­ωργικών Συνεταιρισμών Κολυμβαρίου, με πρωτοποριακές ιδέες και οράματα.
Στα χρόνια της Μεταξικής δικτατορίας πρωτοστατεί σε συλλαλητήρια για αγροτικά θέματα.
Είναι αθλητής με διακρίσεις σε ρίψεις, δρόμους και κολύμβηση.
Κατά τη Μάχη της Κρήτης βρίσκεται στην κόλαση του Μάλεμε - Ταυρωνίτη την πρώτη μέρα. Η δεύτερη μέρα της Μάχης τον βρίσκει οργανωτή αντιστασιακών ομάδων κατά των Γερμανών.
Ο Μιχ. Αναστασάκης αρθρογραφεί και συγγράφει: Αι αξίαι της Κισάμου, Ιστορία της Κισάμου επί Τουρκοκρατίας και το Ημερολόγιο της Γερμανικής κατοχής, ανέκδοτο ακόμη.
Πέθανε στη γενέτειρα του Σπηλιά Κισσάμου το 1967 σε ηλικία 96 ετών. Η κηδεία του έγινε δημοσία δαπάνη και με όλες τις προσήκουσες τιμές.
Η μνήμη του παραμένει ζωντανή και η προσφορά του τιμάται κάθε χρόνο στη Σιάτιστα, 4 Νοεμβρίου, όπου υπάρχει η προτομή του, προσφορά του Συλλόγου μας.
Αναμφισβήτητα ο Μιχ. Αναστασάκης υπήρξε μιά, ξεχωριστη φυσιογνωμία της Επαρχίας Κισάμου Χανίων.
Ιούνιος 2004
Λουπασάκης Ελευθέριος - Πρόεδρος Κισαμιτών Αττικής.

4 NOΕMBPIOY 1912

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΗΣ ΟΠΩΣ ΤΗΝ ΕΖΗΣΕΝ

Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΤΩΝ ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ ΚΙΣΣΑΜΙΤΩΝ

MIX. ΑΝΑΣΤΑΣΑΚΗΣ
Συγκρότησις του Σώματος
Ευθύς ως επληρορορήθημεν εν Κρήτη ότι εκηρύχθη ο Βαλκα­νικός πόλεμος και ότι ο Ελλην. Στρατός διαβάς την Μελούναν, ορεινόν και ισχυρόν σύνορον μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας, προε­λαύνει εντός της εχθρικής χώρας, κατελήφθημεν υπό πολεμικού οργασμού και πόθου να μεταβώμεν, και οι μη στρατευθέντες υπό της Κρητ. Πολιτείας, εις το πολεμικόν μέτωπον και αγωνισθώμεν υπέρ της απελευθερώσεως και των λοιπών υποδούλων εν Μακεδονία και Ηπείρω Προς τούτο εις όλας σχεδόν τας επαρχίας κστήρτιζον το Σώματα υπό αρχηγούς και οπλαρχηγούς εξ ανδρών τολμηρών και επίλεκτων κατά το Κρητικόν σύστημα.
Και οι Κισσαμίται εκ των πρώτων οργανώσαντες εθελοντικά ένοπλα σώματα έσπευσαν εις τα πεδία των μαχών. Οι Εμμαν. Θεο­δωρίδης και Ξμμ. Καμπούρης με ίδιον σώμα, οι Ξμμ. Μπαλαντίνος και Νικολ. Μαλανδράκης ωσαύτως, και Μιχ. Ν. Αναστασάκης ως αρχηγός απέρχονται εις Αθήνας. Και οι μεν 4 πρώτοι παραλαβόντες οπλισμόν εκ της πρωτευούσης έσπευσαν εις το Ηπειρωτικόν Μέτω­πον. Ο δε Αναστασάκης Αρχηγός, καταρτίσας σώμα εκ Κισσαμιτών εκατό ανδρών και υπό τους Οπλαρχηγούς δεδοκιμασμένους και γνωστούς εκ των επαναστάσεων 1896-97 εν Κρήτη Νικ. Κνιθάκην, Γεώργ. Χριστοδουλάκην, Αντ. Πιτσιγαιδάκην, Μιχ. Φαρδαμήν, Κωνστ. Κοτσιφάκην, Κων. Κουβαρίτην, Ιωάν. Κουριδάκην, Εμμ. Αναστασάκην, Χαρ. Ραϊσάκην (Γραμματεύς) και Κωνστ. Μανουσάκην ορκισθείς μετά των ανδρών του, απήλθεν Σιδηροδρομικώς εξ Αθηνών με σημαιοφόρον του τον ευσταλή και ως λίαν ωκύποδα Κωνστ. Ροσμαρήν εις Μακεδονίαν.

Παρουσίασις του Αρχηγού εις τον Πρωθυπουργόν Ελ. Βενιζέλον
Επισκεφθείς τον Πρωθυπουργόν Ελ. Βενιζέλον, ούτινος εν Κρήτη υπήρξα εις τρείς περιόδους Βουλευτής, όπως και οι ανω­τέρω αναφερθέντες αρχηγοί, προ της αναχωρήσεως μας, εις το Υ­πουργείον, του εξέφρασα και εκ μέρους των συνεπατριωτών μου τα εγκάρδιά μας συγχαρητήρια και χαράν, διότι κυβερνώντος αυτού, ο Ελλην. Στρατός βαδίζει νικηφόρος απελευθερώνων αδελφούς μας υποδούλους !
-Με ερωτά:
-Πόσοι Κισσαμίται ήλθατε;
-Περί τους 300, λέγω, ως εθελονταί, πλήν των εν τη πολιτοφυλακή, και υπό αρχηγούς τους Βουλευτάς σας εν Κρήτη.
-Σεις, θα μεταβήτε εις Μακεδονίαν, καθώς και άλλα σώματα εξ άλλων επαρχιών, προς προστασίαν των απελευθερωθεισών πόλεων Κοζάνης και Σιατίστης, ένθα δρα επικινδύνως ο επί­φοβος και υπολογίσιμος Μπεκήρ Αγάς, Τούρκος Αξιωματικός με ανεξαρτήτους Τουκ. Δυνάμεις. Εκ του μαθητικού μου βίου εδιδάχθην ότι αι δύο ανωτέρω πόλεις, απετέλουν τους εθνι­κούς Ελληνικούς αδάμαντας της Μακεδονίας και εν αυταίς σφύζει και δρα από το 1821 ο Ελληνισμός. Επιθυμώ και α­παιτώ από σας τους Κρήτας να δείξετε όλον τον ηρωϊσμόν σας και ανδρείαν προς ενίσχυσιν και άμυναν των πόλεων αυ­τών, εκ των επικειμένων απειλών και επιθέσεων των υπό τον Μπεκήρ Τούρκων.
-Να είσθε βέβαιος κ. Πρόεδρε η παραγγελία Σας θα γίνη (εκτελεσθή) και αι πόλεις θα σωθούν, και το καθήκον μας το υψηλόν μετά του Ξλλην. Στρατού και εντοπίων επαναστατών θα κάμωμεν. Κύριε Πρόεδρε Σας παρακαλούμεν όπως μας δοθώσιν όπλα Μάλιχερ, και όχι γκράδες δια να είμεθα με τελειότερον οπλισμόν.
-Αν και δεν διαθέτομεν αρκετά , εν τούτοις θα σας δοθώσιν ως επιθυμείτε. Εδόθησαν ήδη τοιαύτα και εις τους δια την Ήπειρον αναχωρήσαντας. Είμαι υπερήφανος και πλήρης χαράς δια τας νίκας του Στρατού μας, επί πλέον δε, δια την γεν­ναιότητα των ανδρών της Κρητ. Πολιτοφυλακής. Τα Σέρβια, αι σιδηραί πύλαι, κατελήφθησαν και αι Δυνάμεις μας βαδίζουν ήδη προς Μοναστήριον και δια Τοψίν εις Θεσσαλονίκην.

Αναχώρησις δια το Μέτωπο. Σιδηροδρομικώς μέχρι Λαρίσης
Δια του Σιδηροδρόμου Αθηνών - Λαρίσης απελθόντες συντεταγ­μένοι, εφθάσαμεν εις Λάρισαν, καταυλισθέντες εις τους εκεί στρα­τώνας, όπου μετ' ολίγον έφθασαν και τα σώματα Γεωργ. Παπαδοπέτρου και I. Φιωτάκη και την επομένην 26ην 8βρίου του Τζωρτζάκη εξ Αλικιανού και Ταβλά εκ Κριτσάς. Βροχή συνεχής μας εκράτησεν εντός του Στρατώνος, η λάσπη δε και πηλός ημπόδιζον πάσαν συγκοινωνίαν. Εισελθόντες εις την πόλιν αργότερον ετύχομεν λαμπράς υποδοχής υπό των κατοίκων ως και περιποιήσεων.
Την 26ην επισκεφθείς εις το Τηλεγραφείον τον Προϊστάμενον, κρήτα υπάλληλον παλαιόν συμμαθητήν μου εκ Λουσσακιών Κισσάμου και φίλον, μου μετέδωσε την χαρμόσυνον ειδησιν: "τηλε­γράφημα, επέρασεν δι' Αθήνας αναφέρον ότι η Θεσσαλονίκη κα­τελήφθη". Αφού τον κατησπάσθην εκ χαράς, έσπευσα χαρούμενος εις την Πλατείαν Λαρίσης και έξωθεν ενός καφενείου, ευρών αρκετούς αξιωματικούς και ηγέτας των Κρητών, τους α­νήγγειλα με δάκρυα εις τους οφθαλμούς την είδησιν της καταλήψεως της Θεσσαλονίκης. Ο εκδηλωθείς ενθουσιασμός η χαρά και συγκίνησις ήτο τόσο μεγάλη και συγκινητική ώστε με δάκρυα εις τους οφθαλμούς κατησπάζοντο αλλήλους πάντες. Ζητωκραυγαί δε και ιαχαί εκάλυψαν την πλατείαν και τα πέριξ. Οι Κρήτες εις εκδήλωσιν της χαράς των, ήρχισαν να πυροβολούν (ως είθισται παρ' αυτοίς) και οι κάτοικοι της πόλεως ακούσαντες αιφνιδίως τους πυροβολισμούς, ετρομοκρατήθησαν, φοβηθέντες συμπλοκήν αίφνιδίαν ή και αορίστους άλλους φόβους, οίτινες και διελύθησαν εντός ολίγου μετά τας βεβαιώσεις των περί αλώσεως της Θεσσα­λονίκης, μεταβληθέντες εις γενικήν και πάνδημον χαράν.
Εγώ μετά των Γ. Παπαδοπέτρου, Φιωτάκη, Κνιθάκη και Ταβ­λά μεταβάντες εις την Επισκοπήν όπου έύρομεν και τον κ. Νομάρχην και άλλους εξέχοντας Λαρισαίους, παρελάβομεν τον Ιεράρχην και από κοινού μεταβόντες εις την Μητρόπολιν ετελέσαμεν εν συρ­ροή απείρου πλήθους, πολιτών και στρατιωτικών ως και των Κρητών, Δοξολογίαν επί τω μεγάλω γεγονότι. Μετά προσφώνησιν κατάλληλον του Επισκόπου, εγώ και ο Γ. Παπαδόπετρος εξήραμεν δια λόγων μας τα της αλώσεως από Εθνικής μεγίστης σημασίας.

Συγκέντρωσις εις Ελασσόνα
Την επομένην 27ην Οκτωβρίου αι άνδρες των Σωμάτων Αναστασάκη, Παπαδοπέτρου, Φιωτάκη, Τζωρτζάκη και Ταβλά, καθώς και ο λόχος των Κρητών Διδασκάλων, εκκινήσαντες εκ Λαρίσης και διελθόντες δια του Τυρνάβσυ και της οροσειράς των Παλαιών μας συ­νόρων Μελούνας κατήλθομεν εις την πεδιάδα προς Ελασσόνα, υπο ραγδαιοτάτην βροχήν, όπου και εφθάσαμεν, νύκτωρ, κάθυγροι και λασπωμένοι κατόπιν επταώρου πορείας. Η πόλις είναι μικρά έχου­σα τέμενος Τουρκικόν ως και σχολείον, τότε, Οθωμανικόν με τον Μιναρέ. Ο Ελλην. Στρατός είχε καταλάβει από των πρώτων ημερών του πολέμου την πόλιν κατόπιν κυκλοτερούς επιθέσεως μέσω ορέων και, απωλειών μας. Κατά την κατάληψίν της οι Τούρκοι αντεστάθησαν σθεναρώς. Πτώματα εκ Νιζάμηδων, κεκαλυμμένα υπό των αχυρένιων στρωμάτων των ησαν έτι εντός του τεμένους, ένθα ,ότε ο στρατός επολαόρκει την Ελασσόνα, ο Χότζας, ανελθών επί του Μιναρέ εκ του εξώστου του επυροβόλει και παρ'ολίγον να εφονεύετο ο τότε διάδοχος Κωνσταντίνος. Την επομένην, ο Συνταγματάρχης Γεννάδης από τινός εξώστου άνωθεν του πλημμυρούντος ποταμού, ομιλησας προς τους στρατιώτας του και Κρήτας, είπεν ότι ο Στρατός μας εις το Σόροβατς έπαθεν ατύχημα κατόπιν νυχτερινού αιφνιδιασμού των Τούρκων, ότι ηναγκάσθη ν'αποσυρθή, ότι μας πήραν μίαν πυροβολαρχίαν και ότι τώρα βαδίζομεν προς απόκρου­σιν των Τούρκων οι οποίοι αναθαρρήσαντες έγιναν επιθετικοί, απειλούντες Κοζάνην και Σιάτισταν. Σεις γενναίοι Κρήτες, οι οποίοι διεξάγετε κυρίως τον Μακεδονικόν αγώνα από ετών, δείξετε και πάλιν την ανδρείαν σας, αγωνισθείτε με το γνωστό ψυχακόν σθένος σας, μην αφήσετε να προχωρήση ο Μπεκήρ με τας ορδάς του, αλλ' εν συνεργασία με τα στρατεύματα, σώσατε την κστάστασιν, να επανακτήσωμεν την πυροβολαρχίαν μας και τα αλωθέντα εδάφη. Με τον ενθουσιώδη και χειμαρρώδη λόγον του Συνταγμα­τάρχου ρίγη και ακράτητον μένος μας κατέλαβεν πάντας, ζητούντες την ταχυτέραν συνάντησιν και αναμέτρησίν μας με τον εχθρόν.

Δια Σαρανταπόρου και Σερβίων άφιξις εις Κοζάνην
Την 29ην πρωίαν, αναχωρήσαντες εξ Ελασσόνος εφθάσαμεν μετά ωρών πορείαν, είς του Γώγου το Χάνια, προ της Εισόδου του Στενού του Σαρανταπόρου, ένθα ευρίσκοντο υπέρ 15 τηλεβό­λα Τουρκικά εγκαταλειφθέντα υπό του εχθρού, κατά την οπασθοχώρησίν του. Ενταύθα συνηντήσαμεν κτηνοτρόφους από Μπλάτσα, χωρίον μεγάλο Ελληνικώτατον, οδηγούντες χαλιάδας αιγοπροβά­των κατά τας οικογενείας των, οίτοινες μαθόντες ότι είμεθα Κρήτες πολεμισταί, μας προσέφεραν δεκάδας αρνίων.
Εισελθόνες εις το Σαραντάπορον, συνηντήσαμεν τετράτροχα και δίτροχα οδηγούμενα υπό ημετέρων και αιχμαλώτων Τούρκων, μεταφέροντα είδη δεκάωρα του Στρατού. Μετά πορείαν ώρας εφθάσαμεν εις τας Σιδηράς Πύλας και την πόλιν των Σερβίων κατε­στραμμένην και πυρπολημένην υπό των καταδιωκομένων Νιζάμιδων. Ευρόντες εκεί μικράν φρουράν, εκ στρατιωτών ημετέρων, διανυκτερεύσαμεν εν τοις ερειπίοις. Την επομένην αφήσαντες τα Σέρβια επροχωρήσαμεν προς την ιστορικήν και φιλόξενον πόλιν Κο­ζάνην. Καθ' οδόν συνηντήσαμεν ζώα φορτηγά καθώς και τροχοφόρα ιδιωτικά, φέροντα ρουχικά κα γυναικόπαιδα φεύγοντα, εκ φόβου επίκρατήσεως του απαισίου Μπεκήρ Αγά. Τοιαύτα συνηντήσαμεν πολλά, oι δε επιβαίνοντες ήσαν κάπως πανικόβλητοι.
Διελθόντες την γέφυραν του Αλιάκμονος ποταμού, πλημμυρίσμένου εκ των διαρκών βροχών, εφθάσαμεν νύκτωρ εις την Κοζάνην της οποίας oι κάτοικοι μας υπεδέχθησαν με εκδηλώσεις μεγάλης εκτιμήσεως, χαράς και ευχαριστήσεως. Oι οπλίταις Κρήτες θα ανειρχόμεθα εις πλείονας των 300. Oι κάτοικοι, Δήμαρχος και Πρόκριτοι , γνωρίζοντες την προσέγγισίν μας, είχον εύρει κατάλ­ληλα οικήματα ένθα oι άνδρες μας κάθυγροι και κουρασμένοι, εύρον θέρμανσίν, τροφάς και εγκάρδιον περιποίησιν. Oι αρχηγοί! και Σωματάρχαι έτυχαν εις ιδιαιτέρας οικίας εξαιρετικής περι­ποιήσεως. Εγώ, οί οπλίται. μου, καθώς και όλοι oι Κρήτες ουδέ­ποτε θα λησμονήσωμεν την φιλοξενίαν και περιποίησίν αυτήν. Διερχόμενος μετ'άλλων ανδρών μου οδόν τινά, είδον προ θύρας μαγαζείου τιvός φρουράν εκ δύο ανδρών και έξωθεν συσσώρευσιν αρ­κετών ανθρώπων. Ερωτήσας περί της φρουράς και συγκεντρώσεως έμαθον ότι γυναικόπαιδα Τούρκων είναι περιωρισμένα και είς Τουρκόπαις εξ'αυτών εψυχορράγει. Εισελθών είδον πράγματι περί τα 80 γυναικόπαιδa εις στενότατον χώρον 15-20 τετpaγωvικώv μέτρων. Επεμβάς ως .εκ της ειδικότητός μου του Ιατρού και αρχηγού, έπεισα τους φρουρούντας ν'ανοίξουν την θύραν προς εισαγωγήν αέρος, διότι και ο ασθενών τουρκόπαις ως και oι λοιποί έγκλειστoι θ'αποθάνωσί εκ του συνωστισμού και ασφυξίας. Μεταβάς εις το φρουραρχείον έπεισα τους αρμοδίους, όπως διανείμωσι τα γυναικόπαιδα εις πλειότερα μέρη, καλώς αεριζόμενα. Δικαιολογούμενοι μου είπον ότι είναι από τα Κονιαροχώρια και oι άνδρες των λαβόντες τα όπλα πολεμούν μετά του Μπεκήρ.

Κατεύθυνσις προς Σιάτισταν. Μάχη παρά τα Καραγιάννια
Μετά διήμερον διαμονήν μας εν Κοζάνη ανεχωρήσαμεν δια Σιάτισταν. Μετά πορείαν μίας ώρας συνηντήσαμεν χωρίον Tουρκικόν έχον Σχολείον και Τέμενος. Oι ημέτεροι επεχείρησαν να εμ-πρήσουν το Σχολείον και Τέμενος, αλλ' ημποδίσθησαν υπό των ηγε­τών των, εξηγούντες εις αυτούς ότι ημείς ήλθομεν και προς απε­λευθέρωσιν και προς διάσωσιν του Ελληνικού πολιτισμού. Πλησίάζοντες προς έτερον Τουρκίκόν χωρίον εύρομεν παραπλεύρως της οδού ένα Χότζαν και 5-6 γέροντας Τούρκους χαιρετίσαντας ημάς με υποκλίσεις και τεμενάδες προσφέροντες άμα ημίν, τυρόν, μυ­ζήθρας, βούτυρον, μπομπότα καί τίνα άλλα παρόμοια. Μετά μίας ώρας πορείαν, αν ενθυμούμαι καλώς, εκ τινός πρός τα δεξιά μας κορυφής και εκ συστάδος δένδρων εις σπόστασίν 300-350 μέτρων ηκούσαμεν αρκετούς πυροβολισμούς και σφαίρας να σφυρίζουν και να πίπτουν πλησίον μας. Αποστείλαντες καμιά πενηνταριά άνδρας μας, επετέθησαν κατά των πυροβολούντων μη όντων πλειόνων των 2 0 0, αντίστάντων όμως μετά πείσματος, και μόνο δια μεγαλυτέρων μας και άλλων δυνάμεων τους απωθήσαμεν και τους κατεδίώξαμεν μακράν, συνάψαντες μετ ' αυτών αληθή μάχην. Οι Τούρκοι, αφήκαν τρείς νε­κρούς και μερικά όπλα και φυσίγγια. Ήσαν αντάρται Kονιάροι εκ των πλησίων Κονιαροχωρίων και είχον τοποθετηθή εκεί υπό του Μπεκήρ Αγά. Ημείς έσχομεν 2 τραυματίας εξ ών ο είς ήτο Σιατισταίος. Τον τραυματίαν αυτόν φέροντα τραύμα του μηρού, εσήκωσεν έτερος επί των ώμων του, προς μεταφοράν είς ασφαλέστερον μέρος. Δυστυχώς σφαίρα εχθρική ευρούσα εις το μέτωπον τον προθυμοποιηθέντα προς άρσίν του τραυματίου τον αφήκεν άπνουν. Αυτό είναι το μοιραίον. Αφού κατά διαστήματα Τσέται Τούρκοι εκ των κορυφών, μας ,ηνόχλουν δια των πυροβολισμών των κατά την πορείαν μας, χωρίς και να ανθίστανται, ποσώς εις τας καταδιώξεις μας, εφθάσαμεν το εσπέρας εις την ιστορικωτάτην και Ελληνικωτάτην Σιάτισταν. Άνδρες, γυναίκες, και παίδες ακόμη, με χαράν ανέκφραστον μας υπεδέχοντο και καλωσώριζον, επί κεφαλής έχον­τες τον Δήμαρχον Μηνάν Θεοδώρου και τον Φαρμακοποιόν Στρακαλήν και άλλους προκρίτους. Μας οδήγησαν, αμέσως, είς καθορισμένα εκ των προτέρων οικήματα κατάλληλα, μας παρέσχον δείπνον επαρκή και θέρμανσίν αρκούσαν, καθώς και τας λοίπάς ημέρας της εκεί διαμονής μας.

Τελεσίγραφον του Μεχμέτ Πασά Απόρριψις τούτου υπό Σιατισταίων
Ο Λοχαγός Γεώργ. Κατεχάκης εκ των πρώτων Μακεδονομάχων, μετά του Παύλου Μελά οργανώσαντες τον Μακεδονικόν αγώνα, μετά φρονήσεως ποοβλέψεως και γενναιότητος, κατά των Κομητατζήδων και Τούρκων , διέσωσαν μετά των λοιπών σπευσάντων εκεί, τον κινδυ νεύσαντα Ελληνισμόν της Μακεδονίας.
Φιλοξενηθείς υπό του τότε Δημάρχου Αειμνήστου Μηνά Θεο­δώρου εν τη οικία του, και παρα μένων μετά του ύστερον Στρατη­γού Κατεχάκη, είμαι εις θέσιν να ομολογήσω τας μεγίστας και ενεκτιμήτους Εθνικός Υπηρεσίας, ας προσέφερον έκαστος εις τον κύκλον της δράσεως του. Ο Μπεκήρ ήτο το φόβητρρν των Σιατισταίων και των άλλων Ελλήνων των περιχώρων, διότι κατορθώσας να επανακτήση τα Γρεβενά, τόπον της καταγωγής του, ητοιμάζετο να επιτεθή και κατά της Σιατίστης. Περί την 10 π.μ. της 3 Νοεμβρίου ο Δήμαρχος, ο Φαρμακοποιός Στρακαλής και άλλοι τι­νές εκ των Προκρίτων, μας ειδοποίησαν τους αρχηγούς των Κρητι­κών Σωμάτων, ως και τον Προϊστάμενον των Εθελοντικών Σωμάτων Μακεδονίας Γεωργ. Κατεχάκην, όπως προσέλθωμεν εις το Φαρμακείον όπου θα μας εγνωστοποίουν σπουδαίον τι και επ'αυτού ν'αποφασίσωμεν.
Προσελθόντες, ο Δήμαρχος μας παρουσίασεν κάποιον Χριστιανόν εξ' άλλου μέρους, όστις είχε φέρει ως αγγελιοφόρος μίαν επιστολήν εις Ξλληνικήν, μάλλον κακογραμμένην, προς τον Δήμαρχον και Προκρίτους υπογεγραμμένην υπό του Μπεκήρ Γιούσμπεση του Τουρκ. Στρατού δι' ής έλεγεν: «εάν μέχρι της 12ης-μεσημβρίας αύριον δεν παράδοσητε την πόλιν και τα όπλα σας, θα επιτεθώ, θα την καταλάβω και θα την καταστρέφω, και όσους διασωθούν θα τους αιχμαλωτίσω». Μετά την ανάγνωσιν της επιστολής, πρώτος ο Κατεχάκης, ομιλήσας, είπεν, ότι «την πόλιν, ο Στρατός και οι Κρήτες θα υπερασπισθώμεν μέχρι τελευταίας ρανίδος του αίματός μας και δεν θα την παραδώσωμεν. Κατόπιν εγώ και οι Παπαδόπετρος, Φιωτάκης, Τζωρτζάκης και Ταβλάς, εκ συμφώνου, εδηλώσαμεν ότι ημείς ήλθομεν τόσον μακράν, περάσαντες τόσην θάλασσαν και άλην την Παλαιάν Ελλάδα δια να αγωνισθώμεν υπέρ της ελευθερίας των α­δελφών μας. Δηλούμεν επί τω λόγω της τιμής μας, ότι ενούμενοι μετά των αδελφών Σιατισταίων και του Ξλλην. Στρατού θ' αντιταχθώμεν, θα πολεμήσωμεν, όπως και εις την Πατρίδα μας και εί­μεθα βέβαιοι, με την βοήθειαν του Θεού,ότι θα νικήσωμεν τους βαρβάρους και τον φαντασμένον Μπεκήρ και να του απαντήσωμεν ότι δεν την παραδίδομεν την Σιάτισταν και "αν του βαστά ας τολμήση να έλθη να την καταλάβη".
Την ανωτέρω μας απόφασιν, εγνωστοποιήσαμεν και εις τον Συνταγματάρχην Γεννάδη, όστις περιφρονήσας τας προτάσεις του Μπεκήρ τον είχε ειδοποιήσει ότι τον περιμένει να έλθη .
Το τελεσίγραφον καθώς και αι πολλαί απειλαί του Μπεκήρ γενόμεναι γνωσταί, εις τους Σιατισταίους ενόπλους και μή, εις τους Κρήτας εθελοντάς, ως και εις τον ευρισκόμενον Ελλην. Στρατόν εν τη Περιφέρεια Σιατίστης, προυξένησαν όχι φόβον ή λιποψυχίαν εις αυτούς, αλλά τουναντίον οργή, εξέγερσιν εκδικήσεως, επιβολήν αντιποίνων και ολιγοφύχουν ανυπομονούντες πότε να παρέλθη το 24ωρον του τελεσιγράφου δια να του δώσουν μάθημα της ανδρείας και γενναιότητος των υπερασπισθησομένων την Σιάτισταν.

Οι Τούρκοι έρχονται!
Την 12ην ακριβώς της 4ης Νοεμβρίου ενώ εις τους θαλάμους της διαμονής μας, των Κισσαμιτών, διένεμον κρέας με μακαρόνια οι άνθρωποι της περιθάλψεως της Σιατίστης, εισέρχεται αγγελιο­φόρος του Δημάρχου, όστις μας λέγει εν σπουδή, οι Τούρκοι ανεφάνησαν προχωρούντες προς τας γραμμάς μας και απήλθεν προς ειδοποίησιν και άλλων ενόπλων. Χωρίς να θίξωμεν το αχνίζον Φαγητόν και την θερμήν μπομπόταν, αναλαβόντες τα όπλα μας και προηγουμένου του Σημαιοφόρου μας, εξήλθομεν της πόλεως τρέχον­τες προς το μέτωπον. Συγχρόνως" καταφθάνουν και των άλλων Κρη­τικών Αρχηγών οι άνδρες, καθώς και ο Λόχος των Διδασκάλων Κρητών. Ξκεί συνηντήθημεν και μετά του Κατεχάκη Γενικού Αρχηγού όλων των Κρητών και Γ. Καπιτσίνη υπαρχηγού του.

Υπό ομίχλην σκληρός αγών σώμα προς σώμα

Προ ημών ευρίσκετο μια βουνοκορυφή, την οποίαν οι Κρήτες εζητήσαμεν να καταλάβωμεν εν σπουδή, διότι κατά την κρί­σιν μας, όστις των αντιμαχομένων πρώτος καταλάβη την οχυράν αυτήν θέσιν της δεσποζούσης της πόλεως, αυτός κατά πάσαν πι­θανότητα θα είναι ο νικητής. Οι στρατιωτικοί δεν μας έφεραν αντίρρησιν, εναγνωρίσαντες την ορθότητα της σκέψεως μας. Σπεύδομεν προς την κορυφήν ενώ πεζοναύται κρατούντες δυστυχώς, διότι εκπέμπουν καπνούς, γκράδες όπλα και έτι δεξιώτερα ημών τοποθετείται ο ολιγάριθμος στρατός μας μετά πυροβολικού, υπό τον Ν. Κλαδάν, και' έτι περαιτέρω τα Κρητικά Σώματα των Αρχηγών Μαυρογέννη, Κυρ. Μητσοτάκη, Σκουντρή, Βολάνη, Σπυριδογιάννη και άλλων. Οι Τούρκοι συνεχώς προχωρούντες δεν επυροβόλουν, ποοσποιούμενοι τους Χριστιανούς, αλλά φέροντες όχι φέσια εις την κεφαλήν αλλά καλπάκια Χακί, θέτοντες τας χείρας προ των οφθαλ­μών και τα όπλα των πολύ χαμηλά έφθασαν προ ημών περί τα 100 σχεδόν μέτρα (εννοώ των Κρητών όπου τους υπεδέχθησαν τα συνεχή πυρά μας!). 0 Καπιτσίνης ιστάμενος επί τινός εξέχοντος βράχου αρχικώς εφώναξε "μην πυροβολήτε Κρητικοί, είναι αυτοί Χριστια­νοί" εξαπατηθείς στιγμιαίως. Ημείς βέβαιοι όντες περί της εισελεύσεως Τούρκων εφωνάξαμεν "Κρητικοί παίξετε (πυροβολείτε) "μη πιστεύετε, θέλουν να μας γελάσουν οι Τούρκοι" όμως εσκόπευον και επυροβόλουν συνεχώς. Ο Μακ. Καπιτσίνης πάραυτα αντιλη­φθείς την απάτην επυροβόλει διαρκώς είτα εν οργή τους προ αυ­τού ευρισκομένους ήδη Νιζάμιδες, δια του ρεβόλβερ του λίαν επι­τυχώς. Αυτήν την στιγμήν 2-3 μ. μ. βροχή λεπτή και πυκνή ομίχλη εκάλυψαν όλην την κορυφήν και τους μαχόμενους. Ρεύμα αέρος με­τά πάροδον ολίγων λεπτών διαλύσαν την ομίχλην, ανεφάνη το τραγικώτερον θέαμα όπου ημπορεί σπανιώτατα να λάβη χώραν εν τοις πολέμοις ημών. Τούρκοι, Κρήτες πολεμισταί, πεζοναύται και στρατιώται μας ευρίσκονται αναμίξ συμπεπλεγμένοι και αλληλοφονευόμενοι δια λογχών, Κρητικών πασσαλίδων (μαχαιρών) υποκόπανων, έτι και δια πυροβολισμών. Ο Καπιτσίνης έμπροσθέν μου λαβών σφαίραν εις το μέτωπόν του έπεσεν άπνους, ο Λεωνίδας Παπμαλέκος, Οπλαρ­χηγός Αποκορωνιωτών, φονεύεται εκεί. Ο ανεψιός τού Κ· Παπαδοπέτρου ωσαύτως καθώς και ο υιός του αρχηγού των Σεληνιωτών Φιωτάκη. Σωρός πτωμάτων εις αρκετήν έκτασιν Τούρκων και ημετέρων φαίνονται ανάμικτα. Καθ'ήν στιγμήν ο Στρατιώτης μου Αθαν. Λαδοβράκης λογχίζεται και εγώ πυροβολώ τον φονέα του Τούρκον, λαμ­βάνω και εγώ τραύμα επιπεπλεγμένον εις τον δεξιόν μηρόν και ήδη και οι τρείς κείμεθα κατά γής. Η μάχη συνεχίζεται, μέχρι της επελεύσεως της νυκτός. 5-30 μ.μ. Το πυροβολικόν του Συνταγμ. Γεννάδη εσίγησε πολύ ταχέως και από της 2 μ. μ. ώρας, το Τουρκικόν, και ο Στρατός καίτοι ολιγαριθμότερος των Τούρκων, απέκρουσε γενναιότατα μαχόμενος την επίθεσιν των εχθρών εκ των δεξιών, εν συνεργασία μετά των ευρισκομένων εκεί Κρητικών Σωμάτων ανδρείως μαχόμενων και αναλαβόντων είτα επίθεσιν και καταδίωξιν προς Β. Ο Τουρκικός στρατός δεν ωδηγείτο μόνον υπό του Μπεκήρ αλλά και υπό τινός Πασσά, του νικητού του Ματθαιοπούλου εις Σόροβιτς, ανερχόμενος εις πλείονας των 5-6 χιλιάδων.Οι Τούρκοι αποκρουσθέντες καθ'όλον το μέτωπον μετά πολ­λών απωλειών, πλειοτέρων των 800-1000, και εγκαταλείψαντες πτώ­ματα, πυροβόλα, όπλα και πυρομαχικά επί του πεδίου της μάχης και εις άλλα σημεία κατά την κατόπιν καταδίωξιν των, απεσύρθησσν βο­ρειότατα, μη εμφανισθέντες πλέον παρά εις Φλώριναν και Κορυτσάν πόλεις, τας οποίας ο νικηφόρος Στρατός μας κατέλαβεν έπειτα.

Απώλειαι περιποίησις τραυματιών και ταρή νεκρών
Αι απώλειαι των Κρητών εθελοντών και διδασκάλων ανήλθον εις πλείονας των 75 εις νεκρούς, πλην των τραυματιών. Το σύνο­λον δε των απωλειών των ημετέρων θα υπερέβη τους 350. Άπαντες οι συμμετασχόντες εις την μάχην έδειξαν ανδρείαν και γενναιότητα αξιόλογον. Οι Σιατισταίοι πολεμισταί ως και άλ­λοι Μακεδόνες ετίμησαν την ιστορίαν και όνομα των, δείξαντες τόλμην, αυταπάρνησιν, μαχητικότητα και εθελοθυσίαν δια τας εστίας και την πόλιν των αξίαν παντός επαίνου, και αι πολλαί απώλειαί των υπήρξαν σωτήριαι. Α.ι απώλειαι των Κισσαμιτών-Σώματός μου εις Φονευμένους και τραυματίας υπερέβησαν τους 10. Εγώ ευρισκόμενος, βαρέως τραυματισμένος, μεταξύ πτωμάτων Τούρκων και ημετέρων και ενώ εξηκολούθει έτι η μάχη και έπιπτον αι σφαίραι, ο αδελφός μου, Εμμ. Αναστασακης, αφού με έσυρεν εις τινα απόστασιν με κίνδυνόν του μέγαν, ο οπλίτης μου Ιωάννης Κουριδάκης εκ Μούλετε Κισσάμου ελθών με εσήκωσε εις·την πλάτην του και με μετέφερεν έξω των βαλλομένων μερών, οπότε με παρέλαβον τραυματιο­φορείς και δ ι ' αυτοκινήτου μετεφέρθην, μετά πολλών άλλων τραυμα­τιών, εις το Γυμνάσιον Σιατίστης, πλήρες εκ τραυματιών, ένθα μας παρέσχον τας πρώτας επιδέσεις. Ενθυμούμαι τον άξιον, λαμπρόν επιστήμονα και έξοχον Πατριώτην Ιατρόν Σκεύον Ζερβόν εκ Δωδεκανήσου, όστις (εθελοντής ιατρός) μετ'άλλων Στρ. Ιατρών μας περιεποιούντο. Ενθυμούμαι ότι παραπλεύρως μου τρείς τραυματίαι δια λογχών εις την κοιλίαν, ψυχορραγούντες εκ τραυματικής περιτονίτιδος, εν μέσω φοβερών πόνων και οιμογών εξέπνευσαν.
Δύο και τρία και πλέον πτώματα φονευθέντων ενεταφιάζοντο ομού εις τα μνημεία της Εκκλησίας Αγ. Γεωργίου Σιατίστης ελλείψει χώρου. Εάν δεν ήτο ο Ματθαιόπουλος εις Σόροβιτς η αριστερά μας φάλαγξ θα κατελάμβανε και τα Μοναστήριον και Γευγελή ίσως να ήσαν σήμερον Ελληνικά. Εάν η Σιάτιστα έπιπτεν, ίσως τα όρια του Ελληνικού κράτους να ευρίσκοντο νοτιώτερον της Φλωρίνης.

Συμμετοχή εθελοντών εις Γρεβενά και Χίον

Την 5 Νοεμβρίου Σιατισταίοι και Κρήτες εθελονταί, εν οίς και 25 Κισσαμίται επιτεθέντες ελευθέρωσαν τα Γρεβενά.
Η Χίος δεν είχε πέσει ακόμη, και αρκετοί Τούρκοι επολιορκούντο εις το φρούριόν της. Μεταξύ των σταλεισών νέων στρατ. ενισχύσεων εστάλησαν και 150 Κρήτες, μεταξύ των οποίων και 25 Κισσαμίται (εκ του Σώματός μου) υπό τους οπλαρχηγούς Γ. Χριστοδουλάκην, Κοτσιφάκην και Κουριδάκην.
Οι συνεπαρχιώται μου, αγωνισθέντες και μή εις την ανω­τέρω μάχην ως και οι λοιποί Κρήτες, ευχαριστούμεν θερμότατα τους Σιατισταίους διότι μας ενθυμούνται , τελούν μνημόσυνα δια τους νεκρούς μας, και δοξολογούν τον ύψιστον δια την απελευθέρωσιν της Χώρας του Μεγ. Αλεξάνδρου.
Εκ του οικήματος του Γυμνασίου μετεκομίσθην εις την οικίαν του τότε Δημάρχου Σιατίστης Μηνά Θεοδώρου, όπου έμενε και ο Συν/ρχης Γεωργ. Κατεχάκης είς εκ των Αρχηγών του Μακεδονικού αγώνος. Εκείθεν, την επομένην 5ην Νοεμβρίου, διεκομίσθην μετ'άλλων τραυματιών εις το Νοσοκομείον Λαρίσης, αφού παρέμεινα επί διήμερον εις το στρατ. Νοσοκομείον Κοζάνης. Εκ Λαρίσης μετεφέρθην εις Αθήνας, μετά διήμερον, εις το Νοσοκομείον Αρεταίειον ένθα ενοσηλεύθην υπό του μακαρίτου χειρουργού Καλλιοντζή, καλού ιατρού αλλά κωφού. Τας ημέρας της αποθεραπείας μου ήλθαν πλείστοι συμπατριώται μου εξ Αθηνών - Πειραιώς και άλλοι γνωστοί μου προς επίσκεψίν μου.
Την τρίτην ημέραν της μεταφοράς μου εκεί μ'επεσκέφθη και ο τότε πρωθυπουργός Ελ. Βενιζέλος μετά του Γάλλου Αρχιάτρου, οργανωτού. Εις το Νοσοκομείον έμεινα υπέρ τας 50 ημέρας απ' όπου εξήλθον με δεκανίκια βακτηρίας. Είς θείος μου Γ. Φρυδάκης, ήρχετο συχνότατα. Με επεριποιήθη δε εις την οικίαν του κατόπιν, μετά την έξοδόν μου.
Ο δεξιός μου πούς, ο τραυματισμένος, ως εκ της ακινησίας, έπαθεν αγκύλωσιν του γόνατος και εξ ημέρας προ της εξόδου μου, ο ιατρός Καλλιοντζής ελθών, ενώ μου ωμίλει μου έκαμεν έκτασιν του ποδός όστις έτριξεν ως εκ της διαρρήξεως των συμφύσεων της αρθρώσεως. Οι πόνοι μου λόγω της αιφνίδιας εκτάσεως ήσαν υπερβολικοί, στιγμιαίοι, αλλ' επιστημονικώς έπρεπε να γίνη η έκτασις.
Ενώ ενοσηλευόμην, έτι, εμάθομεν τας δύο νικηφόρους Ναυμαχίας μας των Δαρδανελλίων και του Ελλησπόντου. Ζητωκραυγαί και επιφωνήματα χαράς ηκούσθησαν εξ' όλων των τραυματιών.
Τέλη Ιανουαρίου (1913) κατήλθον εις Κρήτην κρατών τας βακτηρίας επί τρίμηνον, συνεχίζων και το massage. Μετά τινά χρόνον επανέλαβον το ιατρικόν μου έργον.

Μ.Ν. ΑΝΑΣΤΑΣΑΚΗΣ