Οι Πολέμαρχοι του Ελληνικού Έθνους σπεύδουν ταχέως στο πολιορκούμενο Μεσσολόγγι.

0 Στρατηγός Κ.Δεληγιάννης πολιορκεί το Ναύπλιο.

Διαπραγματεύσεις για την παράδοσή του.

Έγώ διαμένων, ώς είρηται, είς τήν πολιορκίαν το Ναυπλίου, έπανέλαβον πάλιν οί Τούρκοι περί τά μέσα 8βρίου τήν περί συνθήκης διαπραγμάτευση. Έξήλθον λοιπόν μίαν ήμέραν ό Τσιζδάρμπεης, ό Άγιαδουλάμπεης και ό Μπιμπασιόγλους κατά τάς 17 ιδίου εις την Νάριαν και έφερον μία έγγραφον συνθήκην, δι' ής έζήτουν ν' απέλθουν μ' δσην δύνανται να φέρουν από την κινητήν περιουσίαν των και μέ πλοία φράγκικα ή Ιονικά νά συνοδευθούν έως την Σμύρνην. Νά αναχωρήσουν δλοι μέ τά δπλα των και άλλα τοιαύτα και τά μεν φρούρια νά τά παραδώσουν εις τήν Κυβέρνησιν, εγώ δε νά τους δώσω έγγραφον υπόσχεσιν διά τήν άσφάλειάν των. Τους απήντησα, δτι έγώ εις τοιαύτα δεν δύναμαι νά ανακατευθώ, καθότι αυτοί έκαμαν πρότερον συνθήκην μέ τήν Κυβέρνησιν και άντήλλαξαν ομήρους και ότι είναι αδύνατον νά άκυρωθή ή πρώτη συνθήκη. Όμιλήσαντες λοιπόν αρκετά μ' αυτούς, έβεβαιώθημεν δτι ήτον εις τόσην πείναν, ώστε κατήντησαν νά τρώγουν δέρματα, φραγκοσυκιές, και δσοι άπέθνησκον έκοπτον τά κρέατα των και τά έψηνον και τά έτρωγον. Έγραψα αμέσως εις τήν Κυβέρνησιν δλα τ' ανωτέρω μέ τήν παρατήρησιν δτι νά λάβη πρόνοιαν νά φροντίση δσον τό συντομώτερον νά παραδοθή αυτός ό προμαχών της Πελοποννήσου εις χείρας της διά πολλούς λόγους.

Περί επιστολής Θ. Κολοκοτρώνη

Μετά τινας δέ έγραψεν ό Κολοκοτρώνης εις τους Ναυπλιείς Τούρκους από τό στρατόπεδον νά παραδοθώσιν εις αυτόν, καθότι θά κάμη τήν έφοδον νά τους άπεράση έν στόματι μαχαίρας κτλ. αυτό είναι ψεύδος άναίσχυντον, καθώς είναι και τά λοιπά δσα ή ψευδοχαλιμά του απονενοημένου Σπηλιάδη αναφέρει, επειδή και εις τήν τρίμηνον έκεί διαμονήν μου δεν ήδύνατο ό Κολοκοτρώνης όχι νά γράψη εις τους Ναυπλιείς, άλλ' ουδέ νά άναφέρη τι περί Ναυπλίου. Άλλ' ουδέ ό Στάϊκος έδέχετο κατά τήν άναχώρησίν μου τοιαύτην προσβολήν, ώς ανέκαθεν αρχηγός αυτής της πολιορκίας και ατρόμητου χαρακτήρος άνθρωπος.

Συμφιλίωση Ζαΐμη και Χαραλαμπάκη

Κατ' έκείνην τήν έποχήν ήκολούθησε μικρά τις δυσαρέσκεια και σύγχυσις μεταξύ του Ανδρέα Ζαΐμη και του Σωτηράκη Χαραλαμπάκη ένεκα επαρχιακών συμβεβηκότων και διαφόρων αντικειμένων και από δολίους εισηγήσεις τών περικυκλούντων και τούς δύο κολάκων, έπαπειλείτο μία διαίρεσις καί ρήξις μεταξύ των, ήτις ήθελεν επιφέρει τήν καταστροφήν τής πατρίδος, καθότι δλοι οί Πελοποννήσιοι ήθελον λάβει μέρος, άλλοι μέ τον ένα καί άλλοι μέ τον άλλον. Τούτο μαθούσα ή Κυβέρνησις ώμίλησε μέ τον γέροντα Μαυρομιχάλην διαμένοντα τότε εις τούς Μύλους. Τον προέτρεψε, τον παρεκάλεσε, τον υποχρέωσε καί αύτη και δλοι οί έκεί ευρεθέντες πρόκριτοι νά άπέλθη εις τα Καλάβρυτα να μεσολάβηση, νά προσπαθήση μ' δσους τρόπους δυνηθή νά φέρη ενα συμβιβασμόν έντιμον καί τήν προτέραν αυτών ενωσιν κτλ. Έχων καί αυτός τάς αύτάς διαθέσεις καί τήν αυτήν έπιθυμίαν τής ενώσεως, άνεχώρησεν αμέσως μέ είκοσι Μανιάτας τούς οποίους είχεν καί έφθασεν εις τά Καλάβρυτα καί όμιλήσας εις αμφότερους καί μεσολαβήσας άδελφικώς, ειλικρινώς καί άμερολήπτως, συναισθανθέντες δέ καί αυτοί τό μέγεθος του κινδύνου από μίαν τοιαύτην ρήξιν καί άπό τάς συνεπείας αυτής αίτινες έπρομήνυον τήν καταστροφήν τής πατρίδος, εις τοιαύτας μάλιστα περιστάσεις, απεφάσισαν καί έρριψαν εις τήν αίώνιον λήθην τά προγεγονότα, καί άνταμωθέντες μέσον του Μαυρομιχάλη ένηγκαλίσθησαν, έφιλήθησαν καί ώρκίσθησαν αμφότεροι παρρησία αίώνιον ένωσιν νά άποθάνουν υπέρ τής ελευθερίας τής πατρίδος, καί ουτω κατά τήν έπιθυμίαν δλων τών εύφρονούντων έτελείωσε καί αυτή ή λυπηρά σκηνή.

Θ. Γρίβας κομιστής γραμμάτων - Ζαΐμης - Λόντος

Στρατάρχης Κιοταχής και πασάδες: Ομέρ Βριώνης, Ισμαήλ

Πλιάσιας, Χασάν και Βόσνα Πολιορκούν το Μεσολόγγι.

Ένώ λοιπόν διεπραγματευόμεθα, ώς άνω είρηται, μέ τούς Ναυπλιείς Τούρκους, έφθασαν άλλεπαλλήλως απεσταλμένοι ίππείς προς έμέ άπό τον Ζαΐμην καί τον γέροντα Μαυρομιχάλην καί μέ γράφουν τήν λυπηράν άγγελίαν δτι εστάλη προς τον Ζαΐμην καί Λόντον ό Θεόδωρος Γρίβας μέ γράμματα του Μαυροκορδάτου, του Πορφυρίου 'Αρτης, του Μάρκου Βότσιαρη καί των λοιπών αρχηγών καί προκρίτων του Μισολογγίου καί τους γράφουν ότι ό στρατάρχης του Σουλτάνου Κιοταχής, ό Όμέρ πασιάς Βριώνης, ό Ισμαήλ πασιάς Πλιάσιας, ό Χασάν πασιάς καί ό Βόσνα πασιάς μέ έπέκεινα τών είκοσι χιλιάδων τούρκικου εκλεκτού στρατού, μέ δώδεκα κανόνια καί τρία χοβάκια (μπόμπες), μέ αξιωματικούς Αυστριακούς καί Γάλλους, μέ μηχανικούς καλούς καί άρκετόν Ιππικόν έφθασαν εκεί καί έπολιόρκησαν τό Μισολόγγι στενώς καί, καθώς ό Γρίβας θέλει τους έξηγηθή προφορικώς εις ποίαν κατάστασιν ευρίσκονται οί πολιορκούμενοι καί πόσοι ευρίσκονται μέσα νά προσκαρτερέσουν τήν πολιορκίαν καί ποία μέσα μετεχειρίσθησαν δια νά δώσουν μάκρος διά τινας ημέρας νά αποφύγουν τον έφοδον, άλλα νά τό παραδώσουν μέ συνθήκας! 'Έγραφον δέ προς τον Ζαΐμην καί Λόντον μέ τόσην άπελπισίαν καί τούς έλεγον δτι νά ειδοποιήσητε αμέσως καί τον Κανέλλον Δεληγιάννην δι' αυτήν τήν κατάστασιν μας καί άν δέν προφθάσετε εντός δέκα ήμερών τό πολύ μέ τρεις χιλιάδες Πελοποννησιακά στρατεύματα νά σώσωμεν αυτό τό προπύργιον της Πελοποννήσου, νά δψεσθε καί νά δώσετε λόγον εις τον Θεό δι' όσα αίματα χυθούν καί διά τήν αίχμαλωσίαν τών αθώων γυναικόπαιδων, ήτις θά άκολουθήση, καθότι άμα παραδοθή τό Μισολόγγι, όχι μόνον αυτά τά εχθρικά στρατεύματα τά οποία μάς πολιορκούν θά έλθουν αμέσως εις τήν Πελοπόννησον άλλ' όλη ή Αλβανία θά συρρεύση νά τήν κατάπνιξη καθώς εις τούς 1769. Καί μέ τούς Τούρκους μαζί θά έλθουν καί όλοι οί Τουρκοκαπεταναίοι, οίτινες τούς συνοδεύουν ήδη, νά καταστρέψουν καί τήν Πελοπόννησον.
Αυτά καί άλλα πολλά έγραφον.Τά γράμματα αυτά καί τά κοινά καί τά ιδιαίτερα, μέ τά έστειλεν ό Ζαΐμης καί ιδιοχείρως μέ έγραφεν ότι:

Επιστολή Ζαΐμη προς Κανέλλο Δεληγιάννη

«Αδελφέ! Άπό τά γράμματα των πολιορκουμένων βλέπεις εις ποίαν άπε λπισίαν έφθάσαμεν και ήμείς και όλη ή πατρίς, και βεβαίως, άν χάσωμεν αυτό τό Μισολόγγι, συγκαταστρέφεται μ' αυτό και ή πατρίς! αν σώσωμεν τό Μισολόγγι, τότε σώζεται και ή πατρίς! Γνωρίζω, αδελφέ, και τά αισθήματα σου και την φιλοτιμίαν σου και δτι επιθυμείς νά παραδοθή διά σού τό Ναύπλιον εις τήν Κυβέρνησιν και όχι νά πέση εις χείρας των κακούργων. Και έχεις δίκαιον, καθότι και έκοπίασες και έθυσίασες και υπέφερες πολλά δι' αυτό. Άλλ' άν πάρης τό Ναύπλιον, τί μάς ωφελεί; τούτο μόνον θά κερδίσωμεν ώστε νά συγκαταστραφώμεν μετά δύο ή τρείς μήνας με αυτό. Άλλ' άν σώσωμεν τό Μισολόγγι, τότε σώζεται ή πατρίς και τό Ναύπλιον είναι πάντοτε έδικόν μας. Νά μην καταδεχθής όμως νά γενής όμοιος μέ τους φερεοίκους, οίτινες μήτε είχον μήτε έχουν νά χάσουν τίποτε, και άν χαθή ή πατρίς αυτοί τήν τέχνην τήν ήξεύρουν και απέρχονται όθεν ήλθον! Σέ λέγω δέ και σέ ορκίζω εις τήν κινδυνεύουσαν πατρίδα, χωρίς νά συλλογισθής κανένα έφ' όσα αδικήματα υπέφερες, νά πάρης όλους τούς στρατιώτας σας μέ τούς αδελφούς σου και νά τρέξετε νυχθημερόν, νά προφθάσωμεν εις τό Μισολόγγι εως εις τάς 10 ή τό πολύ 12 του μηνός, όπου ώς τότε έμπορούν νά παίξουν τό πράγμα νά βαστάξουν νά μήν παραδοθή, και μίαν ήμέραν θά εύρωμεν δικαιοσύνην, άν ζήσωμεν και άν σωθή ή πατρίς. Σήμερον ειδοποιήθημεν ότι έφθασαν και τέσσαρα Σπετσιώτικα πολεμικά πλοία εις του Πάπα και διέλυσαν τήν διά θαλάσσης πολιορκίαν των Τούρκων και παραπλέουν εις τό Καραβοστάσι του Πάπα νά μάς μεταβιβάσουν εις τό Βασιλάδι και σας περιμένω».
Αυτά και άλλα τοιαύτα μέ έγραφε μέ πολύ ένθουσιασμόν και πατριωτισμόν.

Ο Στρατηγγός Κανέλλος Δεληγιάννης εκστρατεύει

απότο Ναύπλιο στο Μεσολόγγι.

Προσεκάλεσα αμέσως τον Στάϊκον και τους λοιπούς αρχη­γούς και καπεταναίους μου και τούς διεκοίνωσα δλα τ' ανω­τέρω. Τούς άνέγνωσα τα γράμματα του Μισολογγίου και τινά αποσπάσμα τα άπό τά το Ζαΐμη. Και επί τέλους τούς είπον δτι, ιδού! ακούσατε και τά γράμματα, βλέπετε και τούς απεσταλμένους, αίσθάνεσθε βεβαίως τό μέγεθος του κινδύνου, άλλ' επιθυμώ νά έκφρασθή τε και την γνώμην σας καί τήν συγκατάθεσίν σας τί πρέπει νά ακολουθήσω! Ολοι έσκυψαν τάς κεφαλάς καί έσυλλογίζοντο. Άπέρασαν ως δέκα λεπτά τής ώρας καί εν βαθεία σιωπή καί πάλιν τούς ειπον: Τί έσκέφθητε; ας έκφρασθή έκαστος ελευθέρως τήν γνώμην του! Τότε έν μια φωνή με λέγουν άπαντες, δτι δλοι γνωρίζομεν δτι ή έδώ διαμονή σου διά τήν παράδοσιν του Ναυπλίου ήτον καί είναι αναγκαία καί διά τό Έθνος καί δι' ημάς αυτούς, καθότι δεν ήδύνατο νά υπερισχύση ή αυθαιρεσία του Κολοκοτρώνη καί τής συμμορίας του, διά νά άδικηθή καί ή Κυβέρνησις καί ήμείς. Άλλ' επειδή αίσθανόμεθα άπαντες τον άναπόφευκτον αυτόν κίνδυνον καί τήν ανάγκην τής πατρίδος δχι νά σε παρακινήσωμεν νά ύπάγης, άλλά νά σε παρακαλέσωμεν θερμώς νά κάμης καί αυτήν τήν μεγάλην καί κινδυνώδη θυσίαν, νά ύπάγης. Καί αν (καθώς είναι έπόμενον) άδικηθώμεν ήμείς καί τό Δημόσιον ήμείς εύχαριστούμεθα!
Αυτούς καί άλλους προτρεπτικούς λόγους εξέφρασαν γέμοντας πατριωτισμόν. Τότε έστρεψα τον λόγον προς τούς κα­πεταναίους καί μπουλουκτζήδες μου καί τούς λέγω: Ήκούσατε δσα ώμιλήσαμεν; Μ' απήντησαν: Ναί! Λοιπόν ύμεές τί φρονείτε περί τούτου; Έν μια φωνή άπαντες μ' απήντησαν: ήτον περιττόν νά μας ερώτησης, στρατηγέ! 'Αφού αποφασίζεις σύ, οί αδελφοί σου καί ό Ζαΐμης, νά πέσετε αυθόρμητοι εις τοιούτον κίνδυνον, νά θυσιασθήτε, είναι τάχα πολυτιμωτέρα ή δική μας ζωή; Γνωρίζεις, δτι ήμείς είμεθα ορκισμένοι καί αποφασισμένοι από την πρώτην ήμέραν της Επαναστάσεως να συναποθάνωμεν μαζί σου δλοι εις τον πόλεμον μέχρι ενός, και τότε ν' αποθάνετε σεις οί τελευταίοι, και εις καμμίαν περίστασιν ποτέ δεν σέ είπομεν όχι. Διατί ηθέλησες να μάς δοκιμάσης τώρα;
Αυτά και άλλα τοιαύτα εξεφράσθησαν. Τελευταίον τούς ηύχαρίστησα, έπήνεσα τά γενναία αισθήματα τους και την προς ήμας άγάπην και έμπιστοσύνην τους και τους είπον νά είναι έτοιμοι, ώστε μετά την δύσιν του ηλίου νά άναχωρήσωμεν δια νά μην εννοήσουν οί Τούρκοι την άναχώρησίν μας. Απήντησα δέ αμέσως είς τον Ζαΐμην ότι ξεκινώ έκείνην την έσπέραν και άνεχώρησαν παρ' ευθύς οί απεσταλμένοι του, και εις εν ήμερονύκτιον έφθασαν είς τά Καλάβρυτα και τον έπληροφόρησαν. Άλλ' αυτός έχων τοσαύτην πεποίθησιν είς έμέ, ότι ήτον αδύνατον νά μην υπάγω άν και με πενήντα μόνους στρατιώτας έμενον, άν δεν μέ ακολουθούσαν όλοι, και προτού λάβη την άπάντησίν μου έγραψε προς την Κυβέρνησιν ότι έξεκίνησα, και ούτως άνεχώρησε διά τον Ριόλον μέ τον γέροντα Μαυρομιχάλην.
Έδωσα δέ είς τούς καπεταναίους μου, τούς έχοντας άνάγκας, είς άλλον εκατόν γρόσια και είς άλλον 150, επίσης και εις τούς περισσοτέρους στρατιώτας είς άλλους 50 και είς άλλους περισσότερα ή και όλιγώτερα διά νά στείλουν είς τάς οικογενείας των, τά όποία υπερέβησαν τάς τριάντα χιλιάδας γρόσια, και ούτω την 3 Νοεμβρίου τό εσπέρας άνεχωρήσαμεν άπό τήν Νάριαν του Ναυπλίου και τρέχοντες νυχθημερόν έφθάσαμεν είς τά Καλάβρυτα, και εύρόντες έγγραφον παραγγελίαν του Ζαΐμη ότι μας περιμένει είς τά Μαύρα Βουνά, άνεχωρήσαμεν αμέσως και έφθάσαμεν είς τον Ριόλον τήν 8 ιδίου, όπου εύρομεν τον Ζαΐμην και τον Μαυρομιχάλην και μας περιέμενον. Άπό τό Ναύπλιον έγραψα ευθύς δι' επίτηδες ιππέων προς τούς φίλους μου Πέτρον Μήτσου και Γιάννην Διάκον εις τον Πύργον και τού Τσεκούρα και Άνδρέα Άλουποχωρίτη Γαστουναίων νά συνάξουν δσους στρατιώτας δυνηθούν καί νά προφθάσουν νά τούς εύρω εις τά Μαύρα Βουνά νά μέ συνακολουθήσουν εις τό Μισολόγγι, καί αμέσως έξεκίνησαν καί έπρόφθασαν την αυτήν ήμέραν καθ' ήν έφθασα καί εγώ εκεί, οί μεν μέ στρατιώτας 146, οί δέ μέ 237.

ΠΗΓΕΣ

ΚΑΝΕΛΛΟΣ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ-ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ

ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ