ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι΄
Αποτυχία και θάνατος του Εμμανουήλ Παπά
Ο Εμμανουήλ Παπάς, δεν ήταν δυνατόν να αναλάβει οποιαδήποτε πρωτοβουλία δράσεως στη Χαλκιδική, κάτω από τις συνθήκες που επικράτησαν. Άρχισαν να παραλύουν τον αγώνα και να τον μετατρέπουν σε αμυντικό πόλεμο, η αδιαφορία των Ολυμπίων και των Μοναχών του Αγίου Όρους, η απομάκρυνση από τα παράλια της Χαλκιδικής του στόλου που στάλθηκε, γιατί ήταν αδύνατη η συντήρησή του από τον Παπά και την έλλειψη κάθε είδους συνδρομής, από τις αρχές της Πελοπ/σου και Ύδρας.
Εν τω μεταξύ ο Μπεϊράν Πασσιάς εκστρατεύει κατά της Α. Ελλάδας και Πελοποννήσου, διέρχεται από Χαλκιδική κι απωθεί τις στρατοπεδευμένες επαναστατικές δυνάμεις στο Στρυμονικό κόλπο προς τα ορεινότερα μέρη. Εξάλλου οι Τούρκοι της Θεσσαλονίκης, αφού πήραν θάρρος, φθάνουν μέχρι τα Βασιλικά, καίουν και δηώνουν τη χώρα.
Στις πολλές δυσχέρειες προστίθεται η ανάγκη περίθαλψης 5.000 χιλ. γυναικοπαίδων, που από την περιοχή Σερρών-Θεσσαλονίκης, ζητούν σωτηρία στη Χαλκιδική. Τρομερή επιδημία θερίζει τους πρόσφυγες στους καταυλισμούς, που μόλις γλίτωσαν από το σπαθί του Τούρκου. Τρόφιμα δεν υπάρχουν, ούτε χρήματα, ούτε πλοία για την αγορά και μεταφορά τροφίμων από άλλα μέρη. Διότι κι αυτός ακό μη ο Μαργαρίτης που οικειοθελώς απ’ αρχής του αγώνα υπηρέτησε τον Παπά, αποχώρησε και επιδόθηκε σε άλλες πιο προσοδοφόρες ασχολίες. Όλες επιπλέον οι εκκλήσεις και προσπάθειες του Παπά, για να πείσει τους μοναχούς του Αγίου Όρους να ενισχύσουν οικονομικά τουλάχιστον τον αγώνα και να ανακουφίσουν τα γυναικόπαιδα που πεινούν, αποβαίνουν άκαρπες.
Η από 19 Ιουνίου 1821 επιστολή, του Ρήγα Μάνθου προς τον Παπά, περιγράφει τη στάση και το φρόνημα των Αγιορειτών απέναντι στην κατάσταση, που θα μείνει αιώνιο δείγμα της ευθύνης τους για την αποτυχία της ωραίας προσπάθειας του Παπά, στη Χαλκιδική.
«…Κατά την παραίνεσίν της εξακολουθώ, γράφει ο Μάνθος προς τον Παπά, φυλάττων τον στρατό εντός των οχυρωμάτων και μεταχειριζόμενος τινά στρατηγήματα, αποστέλλων στρατιώτας εις τα βουνά, το οποίον ωφέλησε και ωφελεί. Μα τι να κάμη κανείς την μικρολογίαν των αγίων πατέρων; Αυτή η στυγερά ανελευθερι ότης και μικροπρέπεια αυτών μας εμπόδισεν από πολλά ωφέλιμα και πολλά αναγκαία. Άμποτες να μεταβάλη ο αναλλοίωτος θεός την διάθεσίν των, να τους αναδείξη ευσπλάχνους, κριτικούς, γενναίους και ελευθερίους, και με δόκιμον νουν, δια να ευδοκιμήσουν και του πολέμου τα πράγματα, τα οποία χρειάζονται απαραιτήτως και δια την σύστασιν των και δια ευόδωσίν των αυτά τα αγαθά προτερήματα και πλεο νεκτήματα. Εγώ επορεύθην εις Άγιον Όρος μετά και του Λογιωτάτου Δημητρίου κατά πρόσκλησιν της αγιωσύνης των΄πλην κανένα γενναίον δεν εύρον εις αυτούς παρά μίαν επίπλαστον πολίτικαν. Επάσχισα να τους διαθέσω διαφορετικά με τον λόγον όμως από τον σκοπόν των δεν ευγαίνουν. Έχουν τα φρονήματά των τα οποία μόνα εγκρίνουν δια καλά, και τα προσκυνούν και τα λατρεύουν, και φροντίζουν μόνον δια την συντήρησιν των ιδίων των υποκειμένων και μόνον δια την ασφάλειάν των. Τα ιερά μοναστήρια και τον λαόν του θεού δεν τους εμψυχώνουν καθ’όσον δύνα νται προβλέπουσι δε μόνον και προεικάζονται αλλεοτρόπως την ιδίαν των ασφάλειαν, από το οποίον προέρχεται, Αυθέντα μου, η μεγίστη αδυναμία εις τα στρατεύματά μας και η ανάλογος ακαταστασία».
Η επιτυχής όμως απόκρουση από την Κασσάνδρα, κατά το μήνα Ιούλιο, των τουρκικών στρατευμάτων και κατασυντριβή τους, από το σώμα του Διαμαντή Νικολάου, αναπτέρωσε για λίγο τις ελπίδες των επαναστατών. Αλλά η επιτυχία αυτή ή ταν μια μικρή μόνο αναλαμπή, απλά ενδεικτική του τι θα μπορούσε να κατορθωθεί σε περίπτωση καλύτερης οργάνωσης. Τότε και οι μοναχοί του Αγίου Όρους συναι σθανόμενοι τη σοβαρότητα της περίστασης κινήθηκαν για την ενίσχυση του αγώνα. Αλλά η ληφθείσα απόφαση για συνεισφορά εξήκοντα χιλιάδων γροσίων υπό τύπον δανείου από τις μονές συνάντησε αντιρρήσεις και αντιδράσεις και ΜΑΤΑΙΩΘΗΚΕ!
Όταν ο Εμμανουήλ Παπάς δαπανώντας από δικά του χρήματα εξάντλησε τις πεντακόσιες χιλιάδες γρόσια, τις οποίες έφερε μαζί του από την Κωνσταντινούπολη εκθέτει την όλη κατάσταση και τους κινδύνους του επαναστατικού κινήματος στη Μακεδονία και γράφει προς τον Υψηλάντη σχετικά με τις δαπάνες: «…το ιδιαίτερόν μου ταμείον εξηντλήθη. Πόρους άλλους δεν έχω και αν δεν εφοδιασθή ο στρατός τοιουτοτρόπως και εμψυχωθή διαλύεται».
Αντί όμως άλλης βοήθειας, ο Υψηλάντης από το στρατόπεδο της Τριπολιτσάς του απέστειλε δίπλωμα με το οποίο τον ανακήρυσσε πληρεξούσιο Αρχηγό και Διοι κητή του Αγίου Όρους της Κασσάνδρας και της Θεσσαλονίκης, ωσάν η έλλειψις του διπλώματος τούτου να εκώλυε την επιτυχία της επανάστασης ή να ήταν αυτό ανα γκαίο για την επαύξηση του γοήτρου του ήρωα. Τοιουτοτρόπως λοιπόν, ο Παπάς έ μεινε και πάλι χωρίς βοήθεια. Επί πλέον εγκαταλείφθηκε και από το Λιάκο τον ο ποίο τον είχε αποστείλει ο Διαμαντής Νικολάου. Η μόνη ελπίδα που του απέμεινε ήταν η υπόσχεση των Ολυμπίων ότι θα κινηθούν, αφού πρώτα ενισχυθούν από τους εφόρους των νησιών και τους αρχηγούς της Πελοποννήσου. Εκείνο που χρειάζονταν η Κασσάνδρα και ο Όλυμπος ήταν ο εφοδιασμός προπαντός με πο λεμικό υλικό. Άνδρες υπήρχαν.
Οι Ολύμπιοι πρέσβεις περί τα τέλη Σεπτεμβρίου συναντούν τον Υψηλάντη στο Άργος. Και οι μεν Ψαριανοί και Υδραίοι προς τους οποίους επίσης προσέφυγαν, ως όρο για την ενίσχυση των παραλίων της Μακεδονίας έθεσαν και πάλι την καταβολή των δαπανών του στόλου, ο δε Υψηλάντης, αφού εκράτησε πλησίον του τον Κασομούλη, απέστειλε με τον Κώστα Νικολάου στους Ολυμπίους μερικά πολε μοφόδια εις δε τον Εμμανουήλ Παπά μια σημαία και μια επιστολή।»
ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΠΑΠΑ
Όταν οι Ολύμπιοι αποφάσισαν να κινηθούν οριστικά, διορίζεται από το Σουλτάνο ως διοικητής της Θεσσαλονίκης ο Μεχμέτ Αβδούλ Αμπούδ. Ήταν άνθρωπος καταπληκτικής στρατιωτικής σταδιοδρομίας, επέφερε ή καλύτερα επιτάχυνε το τέλος του κινήματος. Η άμεση γενική επίθεση κατά των επαναστατών με μεγάλη στρατιωτική δύναμη επέφερε την πτώση της Κασσάνδρας και την υποταγή της Χερσονήσου του Λόγγου και ολοκλήρου της Χαλκιδικής. Υπολειπόταν ακόμη ο Άθως.
Η είδηση της πτώσης της Κασσάνδρας κατατάραξε όσους βρίσκονταν εκεί. Αντί όμως να λάβουν όλοι οι μοναχοί τα όπλα και να ενισχύσουν τον Παπά στις τελευταίες του προσπάθειες, άρχισαν να δυσφορούν κατ’ αυτού και να τον καταριούνται ως υποκινητή της Επανάστασης και υπεύθυνο του κακού. Ο Αβδούλ Αμπούδ δεν εκστράτευε αμέσως κατά του Αγίου Όρους. Έντεχνα και σκόπιμα διέδιδε την είδηση για την επιείκεια που θα έδειχνε στους Αγιορείτες και ταυτόχρο να φθάνουν οι απεσταλμένοι του κομίζοντας προτάσεις υποταγής των μονών. Ήταν αυτές, η παράδοση όλων των όπλων, των πυροβόλων, η πληρωμή τριών εκατομ. γροσίων και η παράδοση του Εμμανουήλ Παπά. Μόνον επί του ποσού της αποζημίωσης εζήτησαν μείωση. Αυτοί, λοιπόν, που με τις ευλογίες των ανακή ρυτταν πριν λίγο τον Παπά ως «θεόπεμπτον σωτήρα και προστάτην», μετά της με γαλυτέρας ευκολίας δέχθηκαν να προβούν στην άτιμη πράξη της παράδοσης του Εμ. Παπά, αντί να προσπαθήσουν να τον φυγαδεύσουν. Αυτοί, που προ ολίγου αρνούνταν να «ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ ΕΛΑΧΙΣΤΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΘΗΣΑΥΡΟΥΣ ΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ, ΠΡΟΘΥΜΑ ΣΥΖΗΤΟΥΣΑΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΒΟΛΗ ΤΗΣ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗΣ».
Απελευθέρωσαν λοιπόν το Ζαμπίτη που κρατούσαν φυλακισμένο και τον απο κατέστησαν στη Διοίκησή του. Η διαταγή του Χασεκή που μόλις απελευθερώθη κε προς τη Μονή Εσφιγμένου και το έγγραφο της Ιεράς Σύναξης που απευθύνεται στους μοναχούς της αυτής Μονής, είναι απτά δείγματα της διαγωγής των Αγιορειτών που θα μένουν αιώνιο στίγμα και η μόνη ευτυχώς «παραφωνία «εν τη διαγωγή» του όλοκλήρου που αγωνίσθηκε σκληρά στην πρώτη γραμμή με τους λοιπούς Έλληνες». Έγραφε λοιπόν ο Χασεκή Χαλήλ Μπέης:
Χθες ο ενδοξώτατος ημών Χασεκή αγάς μας σας έγραψε μουρασελέν, δια να πιάση τε ενέχειρον τον Άρχοντα και τους λοιπούς, καθώς και ο ίδιος σας έγραψε. Λοιπόν σας γράφομε και ημείς οι των είκοσι ιερών μοναστηρίων προϊστάμενοι, οι εν τη ιε ρά συνάξει, να κάμητε το «Προς τους πατέρας της Μονής Εσφιγμένου, διαταγή. (Τ.Σ.)
Εν είδει μουρασελέ σας γράφεται το παρόν εμού του Χασεκή Χαλήλ Βέη, Ζαπίτου του Αγίου Όρους. Προς εσάς άπαντας καλογήρους του μοναστηρίου εσφιγμένου γνωστόν έστιν υμίν, ότι σήμερον απ’ εδώ ταις Καριαίς έφυγεν ο λεγόμενος Άρχοντας μετά του επαράτου και οπαδού του Νικηφόρου, και ήλθον αυτού τους οποίους να τους πιάσητε να μας τους στείλετε, ύστερον θέλετε μείνει αναπολόγητοι και εις το Δουβλέτι και εις εμένα. Προσέξατε καλώς να μη προφασισθήτε ακαίρως προφάσεις και ματαιολογίας, διότι εγώ κάνω το χρέος μου ως καλοθελητής του τόπου και του μοναστηρίου σας όθεν και σεις δεν πρέπει να θελήσητε τον αφανισμόν σας. Ούτω ποιήσατε εξ αποφάσεως και να μοι αποκριθήτε εις τα γραφόμενά μου με τον ίδιον κομιστήν.
1821 νοεμβρίου 9, ημέρα τετάρτη».
Της κοινότητος του Αγίου Όρους: (Τ.Σ.)
«Εις την πανοσιότητά σας άγιοι πατέρες του ιερού κοινοβίου Εσφιγμένου.
Χθές ο ενδοξότατος ημών Χασεκή αγάς μας σας έγραφε μουρασελέ, διά να πιάσητε ενέχειρον τον άρχοντα και τους λοιπούς, καθώς και ο ίδιος σας έγραψε। Λοιπόν σας γράφομε και ημείς οι τον είκοσι ιερών μοναστηρίων προϊστάμενοι,οι εν τη ιερά συν άξει να κάμετε το ίδιον, ομοφώνως δηλαδή, να μας τους φέρητε ενταύθα αναμφι βόλως, και τους ζητούμεν από εσάς αφεύκτως΄και ιδού οπού στέλλομεν επίτηδες αν θρώπους, δια να τους πάρουν। Και όσοι ακολουθούν τον Άρχοντα από τους εντοπί ους Πατέρες, να αφήσουν τον Άρχοντα και επιστρέψουν εις τα κελλία των ειδέ και φανούν παρήκοοι, θέλουν υποπέσει εις οργήν μεγάλην, και θέλει χάσει και τα οσπή τιά των. Ομοίως και όσοι κοσμικοί ευρίσκονται με αυτόν, όλοι να τον αφήσουν, διότι και αυτοί και όσοι άλλοι πιασθούν, έχουν να παιδεύωνται. Ταύτα προς είδησίν σας και μένομεν αωκά Νοεμβρίου ιά. Άπαντες οι τη Κοινή Συνάξει των δεκαεννέα ιερών μοναστηρίων του Αγίου Όρους Προϊστάμενοι».
Στην αισχρή ανανδρία και μικρότητα, τίμια εξαίρεση αποτέλεσε μόνο ο Ηγούμενος της Μονής Εσφιγμένου και από τη Μονή Ιβήρων ο αρχιμανδρίτης Κύριλλος, ο Νικηφόρος Χαρτoφύλακας και ο Διδάσκαλος Ονούφριος.
Ο Εμ. Παπάς βρίσκεται στο Άγιο Όρος προ της εκστρατείας του Αβδούλ Α μπούδ. Βλέπει ότι εξασθενεί η άμυνα και αποφασίζει ο ίδιος να μεταβεί στην Ύ δρα να ζητήσει ενισχύσεις. Διορίζει στην αρχηγία το Χατζηπέτρο και αναχωρεί α πό την Κασσάνδρα την 24η Οκτωβρίου με έγγραφη υπόσχεση των Κασσανδρέων, των Καλαμαριωτών και άλλων ότι θα μείνουν πιστοί στις διαταγές του και θα κρατήσουν τις θέσεις τους μέχρι της επανόδου του. Διήλθε και από το Άγιο Όρος για να τακτοποιήσει και τα εκεί πράγματα, αλλά η εκστρατεία του Αβδούλ Αμπούδ, η καταστροφή της Κασσάνδρας, η υποταγή των Αγιορειτών και η κατά δίωξή του επήλθε τόσο ραγδαία, ώστε αναγκάσθηκε να καταφύγει με το Χατζηπέτρο στη Μονή Εσφιγμένου. Από εκεί ζητούσε την παράδοσή του, τόσο ο Ζαμπίτης, όσο και η Ιερά Σύναξη. Καταδιωκόμενος από Τούρκους και Έλληνες, μόλις κατορθώνει να επιβιβασθεί με το γιο του Ιωάννη και μερικούς άλλους συντρόφους του, πάνω στο πλοίο του Χατζηβισβίκη και αναχωρεί για την Ύδρα, για να σώσει τον εαυτό του από την άτιμη και προδοτική καταδίωξη. Δεν πρόκειται να φθάσει ποτέ στην Ύδρα. Εξαντλημένος από τις κακουχίες και προπαντός από τις συγκινήσεις της απρό οπτης και τραγικής περιπέτειας, πεθαίνει από συγκοπή μέσα στο πλοίο κατά τη στι γμή που τούτο περιέπλεε τον Καφηρέα. Ο νεκρός του ήρωα μεταφέρεται στην Ύδρα και κηδεύεται με τιμές στρατηγού. Μετά δε τη μεταβολή του 1843 αναρτάται στο Ελληνικό Βουλευτήριο το όνομά του ως ενός των πρωταγωνιστών του 1821.
Ως αποτελέσματα των δύο διαταγών που προαναφέρθηκαν εκτοξεύονται από τις Ιστορικές πηγές της μετεπαναστατικής περιόδου και γράφονται τα εξής:
«Ουδεμίαν ήδη ο Τούρκος στρατάρχης (Απ-Λουβούτ-Πασσάς) ανάγκην είχεν όπλων και βίας, ότε οι εν τω Άθω προς βεβαίωσιν της πιστής υποταγής εαυτών, ου μόνον αφωπλίσθησαν και ομήρους προσήνεγκον, αλλά και δύο ήμισυ εκατομμύρια γροσίων απηρίθμησαν και την 15 Δεκεμβρίου φρουράν τουρκικήν παρά τα νενομισμένα εδέχθησαν και την τροφήν αυτής εκ τρισχιλίων συγκειμένης, υπεσχέθησαν και εν συνόλω πάν είδος ύβρεων, καταθλίψεων και βιαιοπραγιών επί πολύν χρόνον υπέμειναν. Διέμεινεν εν τω όρει η φρουρά αύτη, εφόσον διήρκεσεν ο Ελληνικός α γών χρόνον, ήτοι επί εννέα έτη.
Δια τοσούτων εξηγόρασαν ούτοι θυσιών την αβελτηρίαν εαυτών πικρώς μεν, αλλ’ ανωφελώς μεταμεληθέντες ύστερον. Εάν εκουσίως εθυσίαζον μέρος, όσων εδα πάνησαν ακουσίως, βεβαίως εσώζοντο και έσωζον τον τόπον υπό την ιεράν του σταυρού σημαίαν. Ούτε οχυρότητος και τηλεβόλων τινών, ούτε όπλων ψιλών και πο λεμοφοδίων ικανών εστερούντο τα μοναστήρια. Και τίνος άλλου στερείται τις έχων λησιν και χρηματικά μέσα; Δεκασχίλιοι μοναχοί, ισαρίθμους άλλους λαϊκούς οπλο φόρους έχοντες και οχυρούμενοι επι του ισθμού, δύο μιλίων έχοντος πλάτος ηδύνα ντο ου μόνον κατά των εν τη Μακεδονία βαρβάρων, αλλά και κατά πολυαριθμοτέ ρου εξωτερικού στρατού. Κατά θάλασσαν δε ως η Σάμος εσώθη υπερασπισθείσα κατά γην και δια του στόλου, ούτω και ο Άθως εσώζετο ευκολώτερον ως μη χορηγών τοις εχθροίς θέσεις ειδικώς δεξιάς προς αποβάσεις. Σωζόμενος τοιουτοτρόπως ο Άθως και αποκαθιστάμενος το επαναστατικόν έναυσμα της Μακεδονίας, το πρόχειρον καταφύγιον των αδυνάτων και ισχυρόν ορμητήριον των ενόπλων εσώζετο και έσωζε, καθ’ όσον μετ’ ου πολύ ηγέρθησαν εις τα όπλα και η Νιάουσα και πολύ του Ολύμπου μέρος. Αλλά προς τούτο απητούντο Βρεσθένεις, Γερμανοί, Δικαίοι, Έ λους Άνθιμοι, Ησαΐαι Σαλώνων και οι τοιούτοι».
Σας παρουσιάζω τώρα τη συμμετοχή στον αγώνα του 1821 της 12μελούς οικογένειας του Εμμανουήλ Παπά και τις θυσίες της:
«Προς την εν Αθήναις Σεβαστήν Επιτροπήν του Αγώνος
Αθήναι την 8 Ιουν. 1865
Ελ. 11 7βρίου 1865 Αριθ. 5529
Αι προς τον ιερόν αγώνα εξ αρχής της Επαναστάσεως θυσίαι της οικογενείας ημών είναι γνωσταί εις άπαν το πανελλήνιον, διότι ο Μακαρίτης πατήρ ημών Εμμα νουήλ Παππά μέλος ών της φιλικής εταιρείας και διατρίβων εν Κωνσταντινουπόλει άμα κηρυχθείσης της Επαναστάσεως αυτός πρώτος εφοπλίσας έν πλοίον δι’ ιδίας του δαπάνης εξέπλευσεν εκείθεν επ’ αυτού και υψώσας την Ελληνικήν Σημαίαν της Ελευθερίας προσωρμίσθη προς το Άγιον Όρος του Άθωνος, όπου μετενεγκών και άπασαν την χρηματικήν του περιουσίαν και συλλέξας και ολίγους Στρατιώτας κατέλαβε την Χερσόνησον της Κασσάνδρας και ήρξατο τον κατά του Τυράννου πόλεμον, υπερασπίζων παντού δια μεγάλου θριάμβου το Ελληνικόν Έθνος. εις όλας τας εκεί γενομένας Μάχας, ως και εκ των σωζομένων εγγράφων κατάδηλον γίνεται Μετ’ ου πολύ θα αναδειχθή παρά του Γενικού Επιτρόπου του Αοιδήμου Δ. Υψηλάντη δι’ επισήμου εγγράφου Αρχιστράτηγος της Μακεδονίας, ηγωνίζετο υπέρ της κοινής ελευθερίας και κρατήσας τον πόλεμον επί εννέα μήνας περίπου από Μάρτιο 1821 Μέχρι Νοεμβρίου εφονεύθησαν άνω των τεσσαράκοντα χιλιάδων εχθρών των εξελεγχθέντων εις την Επιτροπήν της Παλιγγενεσίας κατά το 1858, εκ των οποίων ελήφθησαν αντίγραφα και εκλιπόντων αυτώ των πολεμοφοδίων αναχώρησε δια την Ύδραν ίνα προμηθευθή εκείθεν τοιαύτα, και επανέλθη πάλιν προς εξακολούθησιν του πολέμου. Αλλ’ εν τω πλοίω ατυχώς υπό αποπληξίας αποβιώσας και μετακομισθείς εις Ύδραν ετάφη με τον βαθμόν Αρχιστρατήγου υπό των φιλογενών Υδραίων εις την Μονήν της Ύδρας και την εν Σέρραις οικογένειάν του συλλαβούσα η Οθωμανική Κυβέρνησις κατέκλεισε εν τη ειρκτή τα δε κτήματα και άπασα η περιουσία εδημεύθησαν παρά του Σουλτάνου, μόλις διεσώθημεν εκ της μαχαίρας του τυράν νου, εν τη φυλακή διεμείναμεν μέχρι του 1826.
Μαθόντες δε οι επίλοιποι αδελφοί εις Βιέννη τον θάνατον του πατρός μας και παραλαβόντες και εκ του εκεί καταστήματος την λοιπήν περιουσίαν έσπευσαν ενταύ θα και αρπάσαντες τα όπλα εμάχοντο παντού υπέρ της κοινής ελευθερίας, μέχρις ότου ο μεν ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ πολεμών εις Αταλάντην μετά των Στρατιωτών του και συλ ληφθείς παρά των εχθρών απήχθη εις Χαλκίδα όπου απεκεφαλίσθη, ο δε ΙΩΑΝΝΗΣ εις Νεόκαστρον μαχόμενος και ούτος θύμα του Αγώνος έπεσεν, επίσης και ο ΝΙΚΟΛΑΟΣ κατατροπόνων ανδρείως τους εχθρούς εις Καματερόν απωλέσθη. Τα κόκαλα τριών Μαχίμων υιών του Εμμανουήλ Παππά διεσκορπισμένα ένθα ηρωϊκώς έπεσαν μαχόμενοι μετεκομίσθησαν εντός του Μαυσωλείου του ενδόξου και αειμνήστου Καραϊσκάκη, όπου κατεγράφη και το όνομά των. Εκ των λοιπών διασωθέντων έζων δεινώς και πολυπαθώς μέχρι του 1858, οπότε απέθανον επί της ψάθας, ο μεν ΓΕΩ ΡΓΙΟΣ εις ΒΟΝΙΤΖΑΝ, ο δε ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ εις Πάτρας, ο δε ΜΙΧΑΗΛ εις Χαλκίδα। Επί σης δε και οι επιζώντες δύο αδελφοί Κωνσταντίνος και Αλέξανδρος οί εις μικράν ανάγκην και δυστυχίαν ευρίσκονται, ωσαύτως και η επιζώσα αδελφή των Ελένη και ετέρα ανεψιά εκ της μακαριτίσης αδελφής μου Νεράντζως Σοφία…μενη άγαμος ορφανή και δυστυχούσα εις Βραΐλα της Μολδοβλαχίας και ο Κωνσταντίνος κατα διωκόμενος (ως κάτοικος Μακεδονίας) παρά της Οθωμανικής κυβερνήσεως δήθεν υιός πρωταγωνιστού και διαμένων και αυτός εν Ελλάδι ευρίσκεται εις την δεινοτάτην θέσιν περί της μελλούσης συντηρήσεώς του।Όθεν επανα λαμβάνω…Κύριοι! Αφού η σημαντική περιουσία του Εμμανουήλ Παπά ως και άπασα αυτή οικογένειά του εθυσιάσθη υπέρ αυτής της ελευθέρας Ελλάδος από το 1821 μέχρι το 1829(ας μαρτυρήσωσι δε ενσυνειδήτως) δια τα οποία σας εξεθέσαμεν απ’ αρχής μέχρι τέλους οι πλησιέστεροι του Μακαρίτη πατρός μου Εμμ. Παππά, ότε οι κύριοι Ιωάννης Χατζηπέτρου, ο Γραμματεύς αυτού Θεοφάνης, νυν Μητροπολίτης Μαντινείας, ο Αγαθάγγελος Τριανταφύλλου Σερραίος και ο Ταγματάρχης κος Νικόλαος Κασουμούλης συμφώνως μετά του εκ Σερρών επισήμου Μαρτυρικού μας.
Είναι άρα δίκαιον ουδεμία περίθαλψις να μη δοθή εκ μέρους του έθνους δι’ ό λας αυτάς τας θυσίας εις την οικογένειαν ημών. Επομένως δικαίως λέγομεν ότι αδικούμεθα και δικαίως προκαλούμεν την επίβλεψιν των διεπόντων τα πράγματα του έθνους με συνείδησιν ειλικρινούς διανοίας. Όθεν προστρέχοντες εις την Σεβαστήν επιτροπήν του Αγώνος παρακαλούμεν όπως ευαρεστηθή να λάβη υπ’ όψιν την πα ρούσαν έκθεσιν της αναφοράς ημών και ανταμείψη επ’ αξίως της σημαντικής ταύ της θυσίας της οικογενείας μας απαλλάξη δε και ημάς εκ της δυστυχίας και αθλιότητος εις ήν ειρημένοι εσμέν
Μένομεν με το ανήκον Σέβας ευπειθέστατος
Κων. Εμμ. Παππά.
Αποδεικτικό Αγώνος του Εμ. Παππά, μεταγγραμμένο από το πρωτότυπο
Ο φιλογενέστατος Μανωλάκης Παπά στρατολογήσας υπέρ της ελευθερίας του Γένους επολέμει γενναίως τους τυράννους εις τα μέρη της θεσσαλονίκης και της Κασσάνδρας διό και Αρχιστράτηγος των μερών τούτων εψηφίσθη παρ’ ημών. Επει δή δε κακή τύχη απέθανεν εξ αποπληξίας, εις απόδειξιν των υπέρ του Γένους αγώνων και ευεργεσιών του εδόθη εις τους υιούς αυτού το παρόν ημέτερον ενυπόγραφον και ενσφράγιστον μαρτυρικόν.
Δημήτρης Υψηλάντης Εν Κορίνθω τη 25 Δεκεμβρίου 1821.
Αριθ. Προξ. 249 Βεβαίωση του υποπρόξενου της Ελλάδος στις Σέρρες για τους πολίτες που υπογράφουν και πιστοποιούν το Μαρτυρικό (μεταγραφή από το πρωτότυπο).
λαβόντες υπ’ όψιν την παρούσαν αίτησιν εξετάσαντες περί των ενδιαλαμβανομένων προσώπων εξαγάγαμεν τας εξής βασίμους πληροφορίας.
Ο Χρήστος Σκάρδη, Κωνσταντίνος Χατζημανώλη, Ιωάννης Κουκουρείδας, Χατζη κωνσταντής, Χατζηιωάννου, Ιωάννης παπά Δημητρίου και Αποστόλης Κωνσταντί νου, εισίν άπαντες υπήκοοι Έλληνες, ο μεν πρώτος ετών εβδομήκοντα δύο, ο δεύτερος εβδομήκοντα, ο τρίτος ετών εβδομήκοντα τριών, ο τέταρτος εβδομήκοντα οκτώ, ο πέμπτος εξήκοντα εξ και ο έκτος εβδομήκοντα πέντε ως εξάγετε εκ του Μη τρώου του Β। τούτου υ/ποπροξενείου, ο δε Δημήτριος Ν। Σκόρδα, υπήκοος Ρώσος εί ναι ετών ογδοήκοντα ως εβεβαιώθη παρά του ιδίου। Συνάμα δε τα ανωτέρω πρό σωπα είναι εκ των ευϋπολεπτοτέρων εν τη πόλει ταύτη, και δη και εκ των ευποροτέ ρων. Ταύτα κατ’ αίτησιν του αναφερομένου.
Εν Σέρραις τη 20 Μαϊου 1865
Ο Υ/πρόξενος της Ελλάδος
Γ.Α. λαγκαδιάς
Ότι ακριβές αντίγραφο – Εν Σέρραις τη 25 Μαϊου 1865
Τ.Σ. ο Υποπρόξενος Γ.Α. λαγκαδιάς.
Αίτηση του Κων. Εμ. Παπά στον Υποπρόξενο της Ελλάδος στις Σέρρες (μεταγραφή)
Κύριε υ/πρόξενε!
Επειδή το ενταύθα συνημμένον μαρτυρικόν πραγματευόμενον περί των χρηματικών θυσιών του πατρός μου Εμ. Παππά και φέρον τας υπογραφάς του κ.κ. Χρήστου Σκάρδη, Κωνσταντίνου Μανόλη, Ιωάννου Κουκουρείδα, Χατζηκωνσταντίνου, Χατζιωάννου, Δημητρίου και Αποστόλου Κωνσταντίνου, πρόκειται να παρουσιασθεί εις την επί του Αγώνος Επιτροπήν παρακαλώ, όπως ευαρεστηθέντες, γνωστοποιήσετε … γράφων υμών προς την ρηθείσαν Επιτροπήν οποία είναι η ηλικία και τα λοιπά προσόντα των προμνησθέντων προσώπων καθόσον οι με…. υπήκουοι Έλληνες οι δ’ άλλοι… εν τη πόλει ταύτη, και επομένως δύνασθε να πληροφορήσετε κατά πόσον τα πρόσωπα ταύτα είναι αρμόδια να βεβαιώσουν τας δια του Μαρτυρικού αναφερομένας πληροφορίας,
Μένω με το ανήκον σέβας
Ευπειθέστατος Κων. Εμμ. Παππά – Σέρραις τη 19 Μαϊου 1865
Προς τον Κύριον Γ.Α. Λαγκαδιά, Υ/πρόξενον της Ελλάδος εις Σέρρας.
Μαρτυρικόν (μεταγραμμένο από το πρωτότυπο)
Δι ου δηλοποιούμεν και μαρτυρούμεν ευσυνειδήτως οι υποφαινόμενοι ότι ο Αοίμος Εμμανουήλ Παππά, κάτοικος και μεγαλέμπορος της πόλεως ταύτης και έχων δύο άλλα εμπορικά καταστήματα εν Βιέννη και Κωνσταντινουπόλει εκέκτητο σημαντικήν περιουσίαν κινητήν και ακίνητον, αναβαίνουσαν εις τριακοσίας και επέ κεινα χιλιάδας ταλλήρων, Διστήλων.-
Εις μόνον δε τον τότε Διοικητήν Σερρών Ισούφ Πασσά έχων έν δάνειον εκ τεσσαρά κοντα χιλιάδων Μαχμουτιέδων και πωλών ήτοι περί το έν εκατομμύριον Δραχμών απήλθε κατά το 1821 εις Κωνσταντινούπολιν και δια της τοπικής αρχής εισέπραξε το δάνειόν του τούτο, όπερ άμα παραλαβών μετέβη εις Άγιον Όρος εις τον Ισθμόν της Κασσάνδρας και εις τα άλλα μέρη του τόπου εκείνου. Συλλέξας δε όχι ολίγους στρατιώτας ιδίοις αυτού αναλώμασιν απεκατεστάθη παρά του Έθνους Αρχιστράτηγος της Μακεδονίας και εξηκολούθησε τον πόλεμον κατά των τυράννων επί μηνας εννέα, καθ’ ους και την περιουσίαν του όλην εδαπάνησε τα δε κτήματά του και άπα σα η λοιπή εν Τουρκία περιουσία του εδημεύθησαν και η οικογένειά του εσύρετο εις τας φυλακάς μόλις διαφυγούσα την μάχαιραν των τυράννων.
ΠΗΓΕΣ
Αποτυχία και θάνατος του Εμμανουήλ Παπά
Ο Εμμανουήλ Παπάς, δεν ήταν δυνατόν να αναλάβει οποιαδήποτε πρωτοβουλία δράσεως στη Χαλκιδική, κάτω από τις συνθήκες που επικράτησαν. Άρχισαν να παραλύουν τον αγώνα και να τον μετατρέπουν σε αμυντικό πόλεμο, η αδιαφορία των Ολυμπίων και των Μοναχών του Αγίου Όρους, η απομάκρυνση από τα παράλια της Χαλκιδικής του στόλου που στάλθηκε, γιατί ήταν αδύνατη η συντήρησή του από τον Παπά και την έλλειψη κάθε είδους συνδρομής, από τις αρχές της Πελοπ/σου και Ύδρας.
Εν τω μεταξύ ο Μπεϊράν Πασσιάς εκστρατεύει κατά της Α. Ελλάδας και Πελοποννήσου, διέρχεται από Χαλκιδική κι απωθεί τις στρατοπεδευμένες επαναστατικές δυνάμεις στο Στρυμονικό κόλπο προς τα ορεινότερα μέρη. Εξάλλου οι Τούρκοι της Θεσσαλονίκης, αφού πήραν θάρρος, φθάνουν μέχρι τα Βασιλικά, καίουν και δηώνουν τη χώρα.
Στις πολλές δυσχέρειες προστίθεται η ανάγκη περίθαλψης 5.000 χιλ. γυναικοπαίδων, που από την περιοχή Σερρών-Θεσσαλονίκης, ζητούν σωτηρία στη Χαλκιδική. Τρομερή επιδημία θερίζει τους πρόσφυγες στους καταυλισμούς, που μόλις γλίτωσαν από το σπαθί του Τούρκου. Τρόφιμα δεν υπάρχουν, ούτε χρήματα, ούτε πλοία για την αγορά και μεταφορά τροφίμων από άλλα μέρη. Διότι κι αυτός ακό μη ο Μαργαρίτης που οικειοθελώς απ’ αρχής του αγώνα υπηρέτησε τον Παπά, αποχώρησε και επιδόθηκε σε άλλες πιο προσοδοφόρες ασχολίες. Όλες επιπλέον οι εκκλήσεις και προσπάθειες του Παπά, για να πείσει τους μοναχούς του Αγίου Όρους να ενισχύσουν οικονομικά τουλάχιστον τον αγώνα και να ανακουφίσουν τα γυναικόπαιδα που πεινούν, αποβαίνουν άκαρπες.
Η από 19 Ιουνίου 1821 επιστολή, του Ρήγα Μάνθου προς τον Παπά, περιγράφει τη στάση και το φρόνημα των Αγιορειτών απέναντι στην κατάσταση, που θα μείνει αιώνιο δείγμα της ευθύνης τους για την αποτυχία της ωραίας προσπάθειας του Παπά, στη Χαλκιδική.
«…Κατά την παραίνεσίν της εξακολουθώ, γράφει ο Μάνθος προς τον Παπά, φυλάττων τον στρατό εντός των οχυρωμάτων και μεταχειριζόμενος τινά στρατηγήματα, αποστέλλων στρατιώτας εις τα βουνά, το οποίον ωφέλησε και ωφελεί. Μα τι να κάμη κανείς την μικρολογίαν των αγίων πατέρων; Αυτή η στυγερά ανελευθερι ότης και μικροπρέπεια αυτών μας εμπόδισεν από πολλά ωφέλιμα και πολλά αναγκαία. Άμποτες να μεταβάλη ο αναλλοίωτος θεός την διάθεσίν των, να τους αναδείξη ευσπλάχνους, κριτικούς, γενναίους και ελευθερίους, και με δόκιμον νουν, δια να ευδοκιμήσουν και του πολέμου τα πράγματα, τα οποία χρειάζονται απαραιτήτως και δια την σύστασιν των και δια ευόδωσίν των αυτά τα αγαθά προτερήματα και πλεο νεκτήματα. Εγώ επορεύθην εις Άγιον Όρος μετά και του Λογιωτάτου Δημητρίου κατά πρόσκλησιν της αγιωσύνης των΄πλην κανένα γενναίον δεν εύρον εις αυτούς παρά μίαν επίπλαστον πολίτικαν. Επάσχισα να τους διαθέσω διαφορετικά με τον λόγον όμως από τον σκοπόν των δεν ευγαίνουν. Έχουν τα φρονήματά των τα οποία μόνα εγκρίνουν δια καλά, και τα προσκυνούν και τα λατρεύουν, και φροντίζουν μόνον δια την συντήρησιν των ιδίων των υποκειμένων και μόνον δια την ασφάλειάν των. Τα ιερά μοναστήρια και τον λαόν του θεού δεν τους εμψυχώνουν καθ’όσον δύνα νται προβλέπουσι δε μόνον και προεικάζονται αλλεοτρόπως την ιδίαν των ασφάλειαν, από το οποίον προέρχεται, Αυθέντα μου, η μεγίστη αδυναμία εις τα στρατεύματά μας και η ανάλογος ακαταστασία».
Η επιτυχής όμως απόκρουση από την Κασσάνδρα, κατά το μήνα Ιούλιο, των τουρκικών στρατευμάτων και κατασυντριβή τους, από το σώμα του Διαμαντή Νικολάου, αναπτέρωσε για λίγο τις ελπίδες των επαναστατών. Αλλά η επιτυχία αυτή ή ταν μια μικρή μόνο αναλαμπή, απλά ενδεικτική του τι θα μπορούσε να κατορθωθεί σε περίπτωση καλύτερης οργάνωσης. Τότε και οι μοναχοί του Αγίου Όρους συναι σθανόμενοι τη σοβαρότητα της περίστασης κινήθηκαν για την ενίσχυση του αγώνα. Αλλά η ληφθείσα απόφαση για συνεισφορά εξήκοντα χιλιάδων γροσίων υπό τύπον δανείου από τις μονές συνάντησε αντιρρήσεις και αντιδράσεις και ΜΑΤΑΙΩΘΗΚΕ!
Όταν ο Εμμανουήλ Παπάς δαπανώντας από δικά του χρήματα εξάντλησε τις πεντακόσιες χιλιάδες γρόσια, τις οποίες έφερε μαζί του από την Κωνσταντινούπολη εκθέτει την όλη κατάσταση και τους κινδύνους του επαναστατικού κινήματος στη Μακεδονία και γράφει προς τον Υψηλάντη σχετικά με τις δαπάνες: «…το ιδιαίτερόν μου ταμείον εξηντλήθη. Πόρους άλλους δεν έχω και αν δεν εφοδιασθή ο στρατός τοιουτοτρόπως και εμψυχωθή διαλύεται».
Αντί όμως άλλης βοήθειας, ο Υψηλάντης από το στρατόπεδο της Τριπολιτσάς του απέστειλε δίπλωμα με το οποίο τον ανακήρυσσε πληρεξούσιο Αρχηγό και Διοι κητή του Αγίου Όρους της Κασσάνδρας και της Θεσσαλονίκης, ωσάν η έλλειψις του διπλώματος τούτου να εκώλυε την επιτυχία της επανάστασης ή να ήταν αυτό ανα γκαίο για την επαύξηση του γοήτρου του ήρωα. Τοιουτοτρόπως λοιπόν, ο Παπάς έ μεινε και πάλι χωρίς βοήθεια. Επί πλέον εγκαταλείφθηκε και από το Λιάκο τον ο ποίο τον είχε αποστείλει ο Διαμαντής Νικολάου. Η μόνη ελπίδα που του απέμεινε ήταν η υπόσχεση των Ολυμπίων ότι θα κινηθούν, αφού πρώτα ενισχυθούν από τους εφόρους των νησιών και τους αρχηγούς της Πελοποννήσου. Εκείνο που χρειάζονταν η Κασσάνδρα και ο Όλυμπος ήταν ο εφοδιασμός προπαντός με πο λεμικό υλικό. Άνδρες υπήρχαν.
Οι Ολύμπιοι πρέσβεις περί τα τέλη Σεπτεμβρίου συναντούν τον Υψηλάντη στο Άργος. Και οι μεν Ψαριανοί και Υδραίοι προς τους οποίους επίσης προσέφυγαν, ως όρο για την ενίσχυση των παραλίων της Μακεδονίας έθεσαν και πάλι την καταβολή των δαπανών του στόλου, ο δε Υψηλάντης, αφού εκράτησε πλησίον του τον Κασομούλη, απέστειλε με τον Κώστα Νικολάου στους Ολυμπίους μερικά πολε μοφόδια εις δε τον Εμμανουήλ Παπά μια σημαία και μια επιστολή।»
ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΠΑΠΑ
Όταν οι Ολύμπιοι αποφάσισαν να κινηθούν οριστικά, διορίζεται από το Σουλτάνο ως διοικητής της Θεσσαλονίκης ο Μεχμέτ Αβδούλ Αμπούδ. Ήταν άνθρωπος καταπληκτικής στρατιωτικής σταδιοδρομίας, επέφερε ή καλύτερα επιτάχυνε το τέλος του κινήματος. Η άμεση γενική επίθεση κατά των επαναστατών με μεγάλη στρατιωτική δύναμη επέφερε την πτώση της Κασσάνδρας και την υποταγή της Χερσονήσου του Λόγγου και ολοκλήρου της Χαλκιδικής. Υπολειπόταν ακόμη ο Άθως.
Η είδηση της πτώσης της Κασσάνδρας κατατάραξε όσους βρίσκονταν εκεί. Αντί όμως να λάβουν όλοι οι μοναχοί τα όπλα και να ενισχύσουν τον Παπά στις τελευταίες του προσπάθειες, άρχισαν να δυσφορούν κατ’ αυτού και να τον καταριούνται ως υποκινητή της Επανάστασης και υπεύθυνο του κακού. Ο Αβδούλ Αμπούδ δεν εκστράτευε αμέσως κατά του Αγίου Όρους. Έντεχνα και σκόπιμα διέδιδε την είδηση για την επιείκεια που θα έδειχνε στους Αγιορείτες και ταυτόχρο να φθάνουν οι απεσταλμένοι του κομίζοντας προτάσεις υποταγής των μονών. Ήταν αυτές, η παράδοση όλων των όπλων, των πυροβόλων, η πληρωμή τριών εκατομ. γροσίων και η παράδοση του Εμμανουήλ Παπά. Μόνον επί του ποσού της αποζημίωσης εζήτησαν μείωση. Αυτοί, λοιπόν, που με τις ευλογίες των ανακή ρυτταν πριν λίγο τον Παπά ως «θεόπεμπτον σωτήρα και προστάτην», μετά της με γαλυτέρας ευκολίας δέχθηκαν να προβούν στην άτιμη πράξη της παράδοσης του Εμ. Παπά, αντί να προσπαθήσουν να τον φυγαδεύσουν. Αυτοί, που προ ολίγου αρνούνταν να «ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ ΕΛΑΧΙΣΤΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΘΗΣΑΥΡΟΥΣ ΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ, ΠΡΟΘΥΜΑ ΣΥΖΗΤΟΥΣΑΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΒΟΛΗ ΤΗΣ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗΣ».
Απελευθέρωσαν λοιπόν το Ζαμπίτη που κρατούσαν φυλακισμένο και τον απο κατέστησαν στη Διοίκησή του. Η διαταγή του Χασεκή που μόλις απελευθερώθη κε προς τη Μονή Εσφιγμένου και το έγγραφο της Ιεράς Σύναξης που απευθύνεται στους μοναχούς της αυτής Μονής, είναι απτά δείγματα της διαγωγής των Αγιορειτών που θα μένουν αιώνιο στίγμα και η μόνη ευτυχώς «παραφωνία «εν τη διαγωγή» του όλοκλήρου που αγωνίσθηκε σκληρά στην πρώτη γραμμή με τους λοιπούς Έλληνες». Έγραφε λοιπόν ο Χασεκή Χαλήλ Μπέης:
Χθες ο ενδοξώτατος ημών Χασεκή αγάς μας σας έγραψε μουρασελέν, δια να πιάση τε ενέχειρον τον Άρχοντα και τους λοιπούς, καθώς και ο ίδιος σας έγραψε. Λοιπόν σας γράφομε και ημείς οι των είκοσι ιερών μοναστηρίων προϊστάμενοι, οι εν τη ιε ρά συνάξει, να κάμητε το «Προς τους πατέρας της Μονής Εσφιγμένου, διαταγή. (Τ.Σ.)
Εν είδει μουρασελέ σας γράφεται το παρόν εμού του Χασεκή Χαλήλ Βέη, Ζαπίτου του Αγίου Όρους. Προς εσάς άπαντας καλογήρους του μοναστηρίου εσφιγμένου γνωστόν έστιν υμίν, ότι σήμερον απ’ εδώ ταις Καριαίς έφυγεν ο λεγόμενος Άρχοντας μετά του επαράτου και οπαδού του Νικηφόρου, και ήλθον αυτού τους οποίους να τους πιάσητε να μας τους στείλετε, ύστερον θέλετε μείνει αναπολόγητοι και εις το Δουβλέτι και εις εμένα. Προσέξατε καλώς να μη προφασισθήτε ακαίρως προφάσεις και ματαιολογίας, διότι εγώ κάνω το χρέος μου ως καλοθελητής του τόπου και του μοναστηρίου σας όθεν και σεις δεν πρέπει να θελήσητε τον αφανισμόν σας. Ούτω ποιήσατε εξ αποφάσεως και να μοι αποκριθήτε εις τα γραφόμενά μου με τον ίδιον κομιστήν.
1821 νοεμβρίου 9, ημέρα τετάρτη».
Της κοινότητος του Αγίου Όρους: (Τ.Σ.)
«Εις την πανοσιότητά σας άγιοι πατέρες του ιερού κοινοβίου Εσφιγμένου.
Χθές ο ενδοξότατος ημών Χασεκή αγάς μας σας έγραφε μουρασελέ, διά να πιάσητε ενέχειρον τον άρχοντα και τους λοιπούς, καθώς και ο ίδιος σας έγραψε। Λοιπόν σας γράφομε και ημείς οι τον είκοσι ιερών μοναστηρίων προϊστάμενοι,οι εν τη ιερά συν άξει να κάμετε το ίδιον, ομοφώνως δηλαδή, να μας τους φέρητε ενταύθα αναμφι βόλως, και τους ζητούμεν από εσάς αφεύκτως΄και ιδού οπού στέλλομεν επίτηδες αν θρώπους, δια να τους πάρουν। Και όσοι ακολουθούν τον Άρχοντα από τους εντοπί ους Πατέρες, να αφήσουν τον Άρχοντα και επιστρέψουν εις τα κελλία των ειδέ και φανούν παρήκοοι, θέλουν υποπέσει εις οργήν μεγάλην, και θέλει χάσει και τα οσπή τιά των. Ομοίως και όσοι κοσμικοί ευρίσκονται με αυτόν, όλοι να τον αφήσουν, διότι και αυτοί και όσοι άλλοι πιασθούν, έχουν να παιδεύωνται. Ταύτα προς είδησίν σας και μένομεν αωκά Νοεμβρίου ιά. Άπαντες οι τη Κοινή Συνάξει των δεκαεννέα ιερών μοναστηρίων του Αγίου Όρους Προϊστάμενοι».
Στην αισχρή ανανδρία και μικρότητα, τίμια εξαίρεση αποτέλεσε μόνο ο Ηγούμενος της Μονής Εσφιγμένου και από τη Μονή Ιβήρων ο αρχιμανδρίτης Κύριλλος, ο Νικηφόρος Χαρτoφύλακας και ο Διδάσκαλος Ονούφριος.
Ο Εμ. Παπάς βρίσκεται στο Άγιο Όρος προ της εκστρατείας του Αβδούλ Α μπούδ. Βλέπει ότι εξασθενεί η άμυνα και αποφασίζει ο ίδιος να μεταβεί στην Ύ δρα να ζητήσει ενισχύσεις. Διορίζει στην αρχηγία το Χατζηπέτρο και αναχωρεί α πό την Κασσάνδρα την 24η Οκτωβρίου με έγγραφη υπόσχεση των Κασσανδρέων, των Καλαμαριωτών και άλλων ότι θα μείνουν πιστοί στις διαταγές του και θα κρατήσουν τις θέσεις τους μέχρι της επανόδου του. Διήλθε και από το Άγιο Όρος για να τακτοποιήσει και τα εκεί πράγματα, αλλά η εκστρατεία του Αβδούλ Αμπούδ, η καταστροφή της Κασσάνδρας, η υποταγή των Αγιορειτών και η κατά δίωξή του επήλθε τόσο ραγδαία, ώστε αναγκάσθηκε να καταφύγει με το Χατζηπέτρο στη Μονή Εσφιγμένου. Από εκεί ζητούσε την παράδοσή του, τόσο ο Ζαμπίτης, όσο και η Ιερά Σύναξη. Καταδιωκόμενος από Τούρκους και Έλληνες, μόλις κατορθώνει να επιβιβασθεί με το γιο του Ιωάννη και μερικούς άλλους συντρόφους του, πάνω στο πλοίο του Χατζηβισβίκη και αναχωρεί για την Ύδρα, για να σώσει τον εαυτό του από την άτιμη και προδοτική καταδίωξη. Δεν πρόκειται να φθάσει ποτέ στην Ύδρα. Εξαντλημένος από τις κακουχίες και προπαντός από τις συγκινήσεις της απρό οπτης και τραγικής περιπέτειας, πεθαίνει από συγκοπή μέσα στο πλοίο κατά τη στι γμή που τούτο περιέπλεε τον Καφηρέα. Ο νεκρός του ήρωα μεταφέρεται στην Ύδρα και κηδεύεται με τιμές στρατηγού. Μετά δε τη μεταβολή του 1843 αναρτάται στο Ελληνικό Βουλευτήριο το όνομά του ως ενός των πρωταγωνιστών του 1821.
Ως αποτελέσματα των δύο διαταγών που προαναφέρθηκαν εκτοξεύονται από τις Ιστορικές πηγές της μετεπαναστατικής περιόδου και γράφονται τα εξής:
«Ουδεμίαν ήδη ο Τούρκος στρατάρχης (Απ-Λουβούτ-Πασσάς) ανάγκην είχεν όπλων και βίας, ότε οι εν τω Άθω προς βεβαίωσιν της πιστής υποταγής εαυτών, ου μόνον αφωπλίσθησαν και ομήρους προσήνεγκον, αλλά και δύο ήμισυ εκατομμύρια γροσίων απηρίθμησαν και την 15 Δεκεμβρίου φρουράν τουρκικήν παρά τα νενομισμένα εδέχθησαν και την τροφήν αυτής εκ τρισχιλίων συγκειμένης, υπεσχέθησαν και εν συνόλω πάν είδος ύβρεων, καταθλίψεων και βιαιοπραγιών επί πολύν χρόνον υπέμειναν. Διέμεινεν εν τω όρει η φρουρά αύτη, εφόσον διήρκεσεν ο Ελληνικός α γών χρόνον, ήτοι επί εννέα έτη.
Δια τοσούτων εξηγόρασαν ούτοι θυσιών την αβελτηρίαν εαυτών πικρώς μεν, αλλ’ ανωφελώς μεταμεληθέντες ύστερον. Εάν εκουσίως εθυσίαζον μέρος, όσων εδα πάνησαν ακουσίως, βεβαίως εσώζοντο και έσωζον τον τόπον υπό την ιεράν του σταυρού σημαίαν. Ούτε οχυρότητος και τηλεβόλων τινών, ούτε όπλων ψιλών και πο λεμοφοδίων ικανών εστερούντο τα μοναστήρια. Και τίνος άλλου στερείται τις έχων λησιν και χρηματικά μέσα; Δεκασχίλιοι μοναχοί, ισαρίθμους άλλους λαϊκούς οπλο φόρους έχοντες και οχυρούμενοι επι του ισθμού, δύο μιλίων έχοντος πλάτος ηδύνα ντο ου μόνον κατά των εν τη Μακεδονία βαρβάρων, αλλά και κατά πολυαριθμοτέ ρου εξωτερικού στρατού. Κατά θάλασσαν δε ως η Σάμος εσώθη υπερασπισθείσα κατά γην και δια του στόλου, ούτω και ο Άθως εσώζετο ευκολώτερον ως μη χορηγών τοις εχθροίς θέσεις ειδικώς δεξιάς προς αποβάσεις. Σωζόμενος τοιουτοτρόπως ο Άθως και αποκαθιστάμενος το επαναστατικόν έναυσμα της Μακεδονίας, το πρόχειρον καταφύγιον των αδυνάτων και ισχυρόν ορμητήριον των ενόπλων εσώζετο και έσωζε, καθ’ όσον μετ’ ου πολύ ηγέρθησαν εις τα όπλα και η Νιάουσα και πολύ του Ολύμπου μέρος. Αλλά προς τούτο απητούντο Βρεσθένεις, Γερμανοί, Δικαίοι, Έ λους Άνθιμοι, Ησαΐαι Σαλώνων και οι τοιούτοι».
Σας παρουσιάζω τώρα τη συμμετοχή στον αγώνα του 1821 της 12μελούς οικογένειας του Εμμανουήλ Παπά και τις θυσίες της:
«Προς την εν Αθήναις Σεβαστήν Επιτροπήν του Αγώνος
Αθήναι την 8 Ιουν. 1865
Ελ. 11 7βρίου 1865 Αριθ. 5529
Αι προς τον ιερόν αγώνα εξ αρχής της Επαναστάσεως θυσίαι της οικογενείας ημών είναι γνωσταί εις άπαν το πανελλήνιον, διότι ο Μακαρίτης πατήρ ημών Εμμα νουήλ Παππά μέλος ών της φιλικής εταιρείας και διατρίβων εν Κωνσταντινουπόλει άμα κηρυχθείσης της Επαναστάσεως αυτός πρώτος εφοπλίσας έν πλοίον δι’ ιδίας του δαπάνης εξέπλευσεν εκείθεν επ’ αυτού και υψώσας την Ελληνικήν Σημαίαν της Ελευθερίας προσωρμίσθη προς το Άγιον Όρος του Άθωνος, όπου μετενεγκών και άπασαν την χρηματικήν του περιουσίαν και συλλέξας και ολίγους Στρατιώτας κατέλαβε την Χερσόνησον της Κασσάνδρας και ήρξατο τον κατά του Τυράννου πόλεμον, υπερασπίζων παντού δια μεγάλου θριάμβου το Ελληνικόν Έθνος. εις όλας τας εκεί γενομένας Μάχας, ως και εκ των σωζομένων εγγράφων κατάδηλον γίνεται Μετ’ ου πολύ θα αναδειχθή παρά του Γενικού Επιτρόπου του Αοιδήμου Δ. Υψηλάντη δι’ επισήμου εγγράφου Αρχιστράτηγος της Μακεδονίας, ηγωνίζετο υπέρ της κοινής ελευθερίας και κρατήσας τον πόλεμον επί εννέα μήνας περίπου από Μάρτιο 1821 Μέχρι Νοεμβρίου εφονεύθησαν άνω των τεσσαράκοντα χιλιάδων εχθρών των εξελεγχθέντων εις την Επιτροπήν της Παλιγγενεσίας κατά το 1858, εκ των οποίων ελήφθησαν αντίγραφα και εκλιπόντων αυτώ των πολεμοφοδίων αναχώρησε δια την Ύδραν ίνα προμηθευθή εκείθεν τοιαύτα, και επανέλθη πάλιν προς εξακολούθησιν του πολέμου. Αλλ’ εν τω πλοίω ατυχώς υπό αποπληξίας αποβιώσας και μετακομισθείς εις Ύδραν ετάφη με τον βαθμόν Αρχιστρατήγου υπό των φιλογενών Υδραίων εις την Μονήν της Ύδρας και την εν Σέρραις οικογένειάν του συλλαβούσα η Οθωμανική Κυβέρνησις κατέκλεισε εν τη ειρκτή τα δε κτήματα και άπασα η περιουσία εδημεύθησαν παρά του Σουλτάνου, μόλις διεσώθημεν εκ της μαχαίρας του τυράν νου, εν τη φυλακή διεμείναμεν μέχρι του 1826.
Μαθόντες δε οι επίλοιποι αδελφοί εις Βιέννη τον θάνατον του πατρός μας και παραλαβόντες και εκ του εκεί καταστήματος την λοιπήν περιουσίαν έσπευσαν ενταύ θα και αρπάσαντες τα όπλα εμάχοντο παντού υπέρ της κοινής ελευθερίας, μέχρις ότου ο μεν ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ πολεμών εις Αταλάντην μετά των Στρατιωτών του και συλ ληφθείς παρά των εχθρών απήχθη εις Χαλκίδα όπου απεκεφαλίσθη, ο δε ΙΩΑΝΝΗΣ εις Νεόκαστρον μαχόμενος και ούτος θύμα του Αγώνος έπεσεν, επίσης και ο ΝΙΚΟΛΑΟΣ κατατροπόνων ανδρείως τους εχθρούς εις Καματερόν απωλέσθη. Τα κόκαλα τριών Μαχίμων υιών του Εμμανουήλ Παππά διεσκορπισμένα ένθα ηρωϊκώς έπεσαν μαχόμενοι μετεκομίσθησαν εντός του Μαυσωλείου του ενδόξου και αειμνήστου Καραϊσκάκη, όπου κατεγράφη και το όνομά των. Εκ των λοιπών διασωθέντων έζων δεινώς και πολυπαθώς μέχρι του 1858, οπότε απέθανον επί της ψάθας, ο μεν ΓΕΩ ΡΓΙΟΣ εις ΒΟΝΙΤΖΑΝ, ο δε ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ εις Πάτρας, ο δε ΜΙΧΑΗΛ εις Χαλκίδα। Επί σης δε και οι επιζώντες δύο αδελφοί Κωνσταντίνος και Αλέξανδρος οί εις μικράν ανάγκην και δυστυχίαν ευρίσκονται, ωσαύτως και η επιζώσα αδελφή των Ελένη και ετέρα ανεψιά εκ της μακαριτίσης αδελφής μου Νεράντζως Σοφία…μενη άγαμος ορφανή και δυστυχούσα εις Βραΐλα της Μολδοβλαχίας και ο Κωνσταντίνος κατα διωκόμενος (ως κάτοικος Μακεδονίας) παρά της Οθωμανικής κυβερνήσεως δήθεν υιός πρωταγωνιστού και διαμένων και αυτός εν Ελλάδι ευρίσκεται εις την δεινοτάτην θέσιν περί της μελλούσης συντηρήσεώς του।Όθεν επανα λαμβάνω…Κύριοι! Αφού η σημαντική περιουσία του Εμμανουήλ Παπά ως και άπασα αυτή οικογένειά του εθυσιάσθη υπέρ αυτής της ελευθέρας Ελλάδος από το 1821 μέχρι το 1829(ας μαρτυρήσωσι δε ενσυνειδήτως) δια τα οποία σας εξεθέσαμεν απ’ αρχής μέχρι τέλους οι πλησιέστεροι του Μακαρίτη πατρός μου Εμμ. Παππά, ότε οι κύριοι Ιωάννης Χατζηπέτρου, ο Γραμματεύς αυτού Θεοφάνης, νυν Μητροπολίτης Μαντινείας, ο Αγαθάγγελος Τριανταφύλλου Σερραίος και ο Ταγματάρχης κος Νικόλαος Κασουμούλης συμφώνως μετά του εκ Σερρών επισήμου Μαρτυρικού μας.
Είναι άρα δίκαιον ουδεμία περίθαλψις να μη δοθή εκ μέρους του έθνους δι’ ό λας αυτάς τας θυσίας εις την οικογένειαν ημών. Επομένως δικαίως λέγομεν ότι αδικούμεθα και δικαίως προκαλούμεν την επίβλεψιν των διεπόντων τα πράγματα του έθνους με συνείδησιν ειλικρινούς διανοίας. Όθεν προστρέχοντες εις την Σεβαστήν επιτροπήν του Αγώνος παρακαλούμεν όπως ευαρεστηθή να λάβη υπ’ όψιν την πα ρούσαν έκθεσιν της αναφοράς ημών και ανταμείψη επ’ αξίως της σημαντικής ταύ της θυσίας της οικογενείας μας απαλλάξη δε και ημάς εκ της δυστυχίας και αθλιότητος εις ήν ειρημένοι εσμέν
Μένομεν με το ανήκον Σέβας ευπειθέστατος
Κων. Εμμ. Παππά.
Αποδεικτικό Αγώνος του Εμ. Παππά, μεταγγραμμένο από το πρωτότυπο
Ο φιλογενέστατος Μανωλάκης Παπά στρατολογήσας υπέρ της ελευθερίας του Γένους επολέμει γενναίως τους τυράννους εις τα μέρη της θεσσαλονίκης και της Κασσάνδρας διό και Αρχιστράτηγος των μερών τούτων εψηφίσθη παρ’ ημών. Επει δή δε κακή τύχη απέθανεν εξ αποπληξίας, εις απόδειξιν των υπέρ του Γένους αγώνων και ευεργεσιών του εδόθη εις τους υιούς αυτού το παρόν ημέτερον ενυπόγραφον και ενσφράγιστον μαρτυρικόν.
Δημήτρης Υψηλάντης Εν Κορίνθω τη 25 Δεκεμβρίου 1821.
Αριθ. Προξ. 249 Βεβαίωση του υποπρόξενου της Ελλάδος στις Σέρρες για τους πολίτες που υπογράφουν και πιστοποιούν το Μαρτυρικό (μεταγραφή από το πρωτότυπο).
λαβόντες υπ’ όψιν την παρούσαν αίτησιν εξετάσαντες περί των ενδιαλαμβανομένων προσώπων εξαγάγαμεν τας εξής βασίμους πληροφορίας.
Ο Χρήστος Σκάρδη, Κωνσταντίνος Χατζημανώλη, Ιωάννης Κουκουρείδας, Χατζη κωνσταντής, Χατζηιωάννου, Ιωάννης παπά Δημητρίου και Αποστόλης Κωνσταντί νου, εισίν άπαντες υπήκοοι Έλληνες, ο μεν πρώτος ετών εβδομήκοντα δύο, ο δεύτερος εβδομήκοντα, ο τρίτος ετών εβδομήκοντα τριών, ο τέταρτος εβδομήκοντα οκτώ, ο πέμπτος εξήκοντα εξ και ο έκτος εβδομήκοντα πέντε ως εξάγετε εκ του Μη τρώου του Β। τούτου υ/ποπροξενείου, ο δε Δημήτριος Ν। Σκόρδα, υπήκοος Ρώσος εί ναι ετών ογδοήκοντα ως εβεβαιώθη παρά του ιδίου। Συνάμα δε τα ανωτέρω πρό σωπα είναι εκ των ευϋπολεπτοτέρων εν τη πόλει ταύτη, και δη και εκ των ευποροτέ ρων. Ταύτα κατ’ αίτησιν του αναφερομένου.
Εν Σέρραις τη 20 Μαϊου 1865
Ο Υ/πρόξενος της Ελλάδος
Γ.Α. λαγκαδιάς
Ότι ακριβές αντίγραφο – Εν Σέρραις τη 25 Μαϊου 1865
Τ.Σ. ο Υποπρόξενος Γ.Α. λαγκαδιάς.
Αίτηση του Κων. Εμ. Παπά στον Υποπρόξενο της Ελλάδος στις Σέρρες (μεταγραφή)
Κύριε υ/πρόξενε!
Επειδή το ενταύθα συνημμένον μαρτυρικόν πραγματευόμενον περί των χρηματικών θυσιών του πατρός μου Εμ. Παππά και φέρον τας υπογραφάς του κ.κ. Χρήστου Σκάρδη, Κωνσταντίνου Μανόλη, Ιωάννου Κουκουρείδα, Χατζηκωνσταντίνου, Χατζιωάννου, Δημητρίου και Αποστόλου Κωνσταντίνου, πρόκειται να παρουσιασθεί εις την επί του Αγώνος Επιτροπήν παρακαλώ, όπως ευαρεστηθέντες, γνωστοποιήσετε … γράφων υμών προς την ρηθείσαν Επιτροπήν οποία είναι η ηλικία και τα λοιπά προσόντα των προμνησθέντων προσώπων καθόσον οι με…. υπήκουοι Έλληνες οι δ’ άλλοι… εν τη πόλει ταύτη, και επομένως δύνασθε να πληροφορήσετε κατά πόσον τα πρόσωπα ταύτα είναι αρμόδια να βεβαιώσουν τας δια του Μαρτυρικού αναφερομένας πληροφορίας,
Μένω με το ανήκον σέβας
Ευπειθέστατος Κων. Εμμ. Παππά – Σέρραις τη 19 Μαϊου 1865
Προς τον Κύριον Γ.Α. Λαγκαδιά, Υ/πρόξενον της Ελλάδος εις Σέρρας.
Μαρτυρικόν (μεταγραμμένο από το πρωτότυπο)
Δι ου δηλοποιούμεν και μαρτυρούμεν ευσυνειδήτως οι υποφαινόμενοι ότι ο Αοίμος Εμμανουήλ Παππά, κάτοικος και μεγαλέμπορος της πόλεως ταύτης και έχων δύο άλλα εμπορικά καταστήματα εν Βιέννη και Κωνσταντινουπόλει εκέκτητο σημαντικήν περιουσίαν κινητήν και ακίνητον, αναβαίνουσαν εις τριακοσίας και επέ κεινα χιλιάδας ταλλήρων, Διστήλων.-
Εις μόνον δε τον τότε Διοικητήν Σερρών Ισούφ Πασσά έχων έν δάνειον εκ τεσσαρά κοντα χιλιάδων Μαχμουτιέδων και πωλών ήτοι περί το έν εκατομμύριον Δραχμών απήλθε κατά το 1821 εις Κωνσταντινούπολιν και δια της τοπικής αρχής εισέπραξε το δάνειόν του τούτο, όπερ άμα παραλαβών μετέβη εις Άγιον Όρος εις τον Ισθμόν της Κασσάνδρας και εις τα άλλα μέρη του τόπου εκείνου. Συλλέξας δε όχι ολίγους στρατιώτας ιδίοις αυτού αναλώμασιν απεκατεστάθη παρά του Έθνους Αρχιστράτηγος της Μακεδονίας και εξηκολούθησε τον πόλεμον κατά των τυράννων επί μηνας εννέα, καθ’ ους και την περιουσίαν του όλην εδαπάνησε τα δε κτήματά του και άπα σα η λοιπή εν Τουρκία περιουσία του εδημεύθησαν και η οικογένειά του εσύρετο εις τας φυλακάς μόλις διαφυγούσα την μάχαιραν των τυράννων.
ΠΗΓΕΣ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΦΙΛΗΜΟΝΟΣ
ΕΒΕ-ΤΜΗΜΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ ΚΑΙ ΟΜΟΙΟΤΥΠΩΝ
ΕΒΕ-ΤΜΗΜΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ ΚΑΙ ΟΜΟΙΟΤΥΠΩΝ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου